Hạn chế những rủi ro thị trường trái phiếu riêng lẻ

Thị trường khởi sắc không đồng nghĩa hết rủi ro

Theo Dữ liệu của Hiệp hội Thị trường trái phiếu Việt Nam (VBMA), thị trường trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ trong tháng 5/2025 đã ghi nhận những con số ấn tượng với 42 đợt phát hành trái phiếu riêng lẻ trị giá 46.771 tỷ đồng. Báo cáo Tâm điểm trái phiếu doanh nghiệp tháng 5 từ FiinRatings cũng nhận định, trái phiếu phát hành riêng lẻ chiếm ưu thế tuyệt đối, tăng gần 24%, trong khi không có đợt phát hành đại chúng mới nào.

Tuy nhiên, rủi ro từ thị trường này vẫn luôn hiện hữu. Theo báo cáo đầu tháng 6 của Chứng khoán Rồng Việt (VDSC), trong 5 tháng đầu năm, tổng giá trị trái phiếu chậm thanh toán lên tới khoảng 53.600 tỷ đồng, riêng nhóm bất động sản chiếm gần 59,4%, tương đương hơn 31.800 tỷ đồng. Tình hình này càng trở nên phức tạp khi nhìn vào kênh huy động vốn qua trái phiếu riêng lẻ. TS. Cấn Văn Lực, thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng Chính phủ, chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV phân tích, nhiều lô trái phiếu không có tài sản đảm bảo, khiến nhà đầu tư đối mặt với rủi ro lớn. Nếu doanh nghiệp gặp khó khăn, khả năng thu hồi vốn của nhà đầu tư sẽ rất thấp. Tình trạng này không chỉ gây rủi ro cho từng nhà đầu tư mà còn tiềm ẩn nguy cơ bất ổn tài chính cao cho toàn thị trường.

Bên cạnh áp lực thanh toán lãi trái phiếu, việc phát hành trái phiếu riêng lẻ trong thời gian tới có thể sẽ gặp nhiều trở ngại hơn, khi dự thảo Luật Doanh nghiệp (sửa đổi) quy định rằng, doanh nghiệp không phải là công ty đại chúng chỉ được phát hành trái phiếu nếu tổng nợ phải trả (bao gồm cả giá trị trái phiếu dự kiến phát hành) không vượt quá 5 lần vốn chủ sở hữu. Dự kiến, Quốc hội sẽ tiến hành biểu quyết thông qua dự luật này và sẽ có hiệu lực từ 1/7/2025.

Theo các chuyên gia, việc xác định điều kiện hệ số nợ phải trả trên vốn chủ sở hữu đối với doanh nghiệp phát hành trái phiếu riêng lẻ là một biện pháp phòng ngừa từ sớm nhằm khắc phục tình trạng nêu trên, góp phần nâng cao chất lượng trái phiếu doanh nghiệp như yêu cầu đặt ra tại Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị là hoàn thiện quy định về trái phiếu doanh nghiệp để nâng chất lượng và mở rộng kênh huy động vốn ổn định, chi phí thấp cho kinh tế tư nhân, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn khẳng định.

Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng cũng cho biết, quy định công ty không phải công ty đại chúng phát hành trái phiếu riêng lẻ phải đáp ứng điều kiện về tỷ lệ nợ phải trả trên vốn chủ sở hữu không vượt quá 05 lần đã được Chính phủ xin ý kiến, làm việc kỹ lưỡng nhiều lần với doanh nghiệp, các cơ quan liên quan trong thời gian qua. Tới đây, Chính phủ sẽ sửa đổi, bổ sung Nghị định 155/2020/NĐ-CP về hướng dẫn Luật Chứng khoán, trong đó cũng có điều kiện này về phát hành trái phiếu riêng lẻ.

Việc giới hạn phân phối trái phiếu riêng lẻ cho nhà đầu tư chuyên nghiệp sẽ giúp bảo vệ nhà đầu tư cá nhân khỏi rủi ro lớn

Lành mạnh hóa thị trường vốn

Trên thế giới, mỗi nước có những quy định khác nhau. “Với Việt Nam, việc áp dụng các quy định trên là phù hợp và đáp ứng các yêu cầu để đảm bảo 2 vấn đề. Thứ nhất, tất cả những doanh nghiệp có nhu cầu huy động nguồn vốn và hoạt động minh bạch, trung thực có điều kiện để tiếp tục phát hành trái phiếu để huy động nguồn vốn trung và dài hạn; thứ hai là hạn chế, loại bỏ những doanh nghiệp không trung thực, lợi dụng quy định về phát hành trái phiếu riêng lẻ để trục lợi. Việc đưa quy định này vào luật để đảm bảo rõ ràng, minh bạch, thực hiện được ngay”, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng khẳng định.

Quy định chặt chẽ về phát hành trái phiếu riêng lẻ là cần thiết để lành mạnh hóa thị trường vốn. Song ông Phan Duy Hưng, chuyên gia phân tích tài chính tại VIS Rating cho rằng, để quản trị rủi ro trên thị trường trái phiếu, cần có sự phối hợp đồng bộ từ nhiều phía. Trong đó, các doanh nghiệp phát hành phải đặt tính minh bạch lên hàng đầu. Điều này bao gồm việc công bố đầy đủ thông tin về phương án phát hành, mục đích sử dụng vốn và kế hoạch dòng tiền trả nợ. Doanh nghiệp cũng nên sử dụng dịch vụ xếp hạng tín nhiệm độc lập để cung cấp đánh giá khách quan về khả năng thanh toán nợ. Về quản lý tài chính, sự cẩn trọng là yếu tố then chốt, đảm bảo cân đối giữa dòng tiền vào (từ bán hàng, cho thuê dự án) và dòng tiền ra (trái phiếu đáo hạn), tránh sử dụng đòn bẩy quá mức.

Các cơ quan quản lý đóng vai trò quan trọng trong việc tạo lập một thị trường lành mạnh. Theo đó, cần siết chặt các điều kiện phát hành, đặc biệt là yêu cầu xếp hạng tín nhiệm bắt buộc đối với các doanh nghiệp phát hành quy mô lớn hoặc có rủi ro cao. Việc giới hạn phân phối trái phiếu riêng lẻ cho nhà đầu tư chuyên nghiệp sẽ giúp bảo vệ nhà đầu tư cá nhân khỏi rủi ro lớn. Đồng thời, cần tăng cường giám sát, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm như gian lận hay sử dụng vốn sai mục đích và công khai danh sách các doanh nghiệp vi phạm. Cuối cùng, việc phát triển thị trường thứ cấp sẽ giúp giao dịch trái phiếu dễ dàng hơn, tăng tính thanh khoản cho kênh đầu tư này.

Ngoài ra, có đề xuất cần khuyến khích các doanh nghiệp phát hành tham gia xếp hạng tín nhiệm. Các công ty xếp hạng tín nhiệm là một trong những cấu thành quan trọng của thị trường, giúp các nhà đầu tư phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các thông tin được công bố với chi phí thấp, từ đó giảm thiểu được các rủi ro. Đồng thời để gỡ khó cho doanh nghiệp trước áp lực đáo hạn trái phiếu, các doanh nghiệp nên xem xét lại tài sản, nguồn vốn của mình; thỏa thuận với trái chủ để đưa ra giải pháp phù hợp. Nếu còn nguồn lực, doanh nghiệp cần tìm các cách hiệu quả để có tiền đáo hạn trái phiếu. Doanh nghiệp cũng có thể thỏa thuận với trái chủ như gia hạn với lãi suất mới, chuyển đổi từ trái phiếu sang cổ phiếu hoặc các sản phẩm, tài sản khác, chuyển đổi thành hợp đồng hợp tác đầu tư... Nếu trong trường hợp nhà đầu tư không chấp thuận, thì các doanh nghiệp phải thanh toán theo quy định của pháp luật. Về phần mình, nhà đầu tư cần tìm hiểu kỹ “sức khỏe” tài chính cũng như hiệu quả hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp trước khi quyết định đầu tư.