Họa sĩ Vĩnh Khoa và bộ sưu tập truyện tranh tại quê nhà

Chọn hội họa vì đam mê

Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng vừa tổ chức tiếp nhận và trưng bày bộ sưu tập trang gốc truyện tranh của vợ chồng họa sĩ Vĩnh Khoa gồm 61 trang gốc truyện tranh, 20 tài liệu phụ và 14 cuốn truyện tranh xuất bản tại Bỉ và Thái Lan của vợ chồng họa sĩ này.

Họa sĩ Vĩnh Khoa sinh năm 1950 tại Đà Nẵng. Ông lớn lên trong một gia đình có truyền thống văn nghệ, cậu ruột của ông là nhạc sĩ Phạm Thế Mỹ, nhà thơ Phạm Hổ, nhà văn Phạm Văn Ký, anh ruột là nhạc sĩ Vĩnh Khôi (Minh Khôi) nổi tiếng với bài hát "Cơn mê chiều" qua giọng ca Thái Thanh. Sau khi học xong tú tài tại trường Pascal Đà Nẵng, ông theo học Báo chí tại Đại học Vạn Hạnh Sài Gòn, sau đó sang Bỉ du học vào năm 1969 và định cư tại thành phố Liège, Bỉ cho đến nay. Thời gian đầu ở Bỉ, ông học ngành Y theo nguyện vọng của cha mẹ, rồi chuyển hướng sang lĩnh vực giáo dục vì thời cuộc và rồi cuối cùng theo đuổi sự nghiệp hội họa theo đam mê. Vĩnh Khoa chính thức vào nghề mỹ thuật khi đã ở độ tuổi 30, với bút danh Vink. Vợ ông cũng là một họa sĩ người Bỉ với bút danh Cine, vừa là người bạn đời vừa là đồng tác giả và là người hỗ trợ tích cực trong suốt sự nghiệp sáng tác của ông.

Triển lãm “Bộ sưu tập trang gốc truyện tranh của họa sĩ Vĩnh Khoa - Vink” tại Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng

Tác phẩm trình làng đầu tiên của họa sĩ Vĩnh Khoa là bộ truyện tranh về cổ tích Việt Nam Derrière la haie de bambous (Sau lũy tre xanh) dành cho báo Tintin - tờ báo dành cho thiếu nhi khá nổi tiếng ở Bỉ. Không lâu sau, ông được giới hội họa và phê bình chú ý nhiều hơn, khi ra mắt tác phẩm Lịch sử 1.000 năm thành phố Liège với cách thể hiện mới mẻ. Năm 1985, tên tuổi của Vink thực sự được khẳng định bằng giải thưởng truyện tranh lớn nhất của Bỉ với bộ truyện Le Moine Fou (Nhà sư điên). Đến nay, truyện tranh của Vink đã được cả châu Âu biết đến cả về số lượng lẫn chất lượng và phong cách. Ông không chỉ sống và làm việc trên đất Bỉ, mà còn đi nhiều nơi và là cộng sự đắc lực của Nhà Xuất bản Dargaud (Pháp). Ông cũng từng được Hãng phim hoạt hình nổi tiếng Walt Disney mời sang Los Angeles (Mỹ) hợp tác trong bộ phim Mộc Lan.

Vink là một trong những họa sĩ truyện tranh hiếm hoi sử dụng màu nước, bút sắt vẽ trực tiếp trên giấy. Mỗi trang tranh của ông thường mất đến gần một tuần để hoàn thiện. Ông đã vẽ tổng cộng khoảng 600 đến 700 bản. Ngoài một số bản bị mất, niềm vui của ông là tặng tranh cho người thân quen. Ông cũng đã bán một vài tác phẩm khi tổ chức triển lãm nhưng từ chối bán số lượng lớn cho các nhà sưu tầm dù nhận được rất nhiều đề nghị. Cách đây hơn 10 năm, vào ngày Quốc tế Thiếu nhi 1/6 năm 2010, “Tuần lễ truyện tranh tại Việt Nam” lần thứ nhất diễn ra ở Hà Nội, do Phái đoàn Wallonie-Bruxelles tại Việt Nam phối hợp với Nhà xuất bản Kim Đồng tổ chức, Vink đã được ban tổ chức chọn làm khách mời danh dự trong sự kiện này.

Vẽ là hòa giải dị biệt

Đầu tháng 2/2021, họa sĩ Vĩnh Khoa liên lạc với Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng với nhã ý muốn trao tặng bộ sưu tập truyện tranh của mình nhằm giới thiệu đến người xem và đặc biệt là các cháu thiếu nhi tại quê nhà. Vỏn vẹn hơn một tháng sau, bộ sưu tập gồm 61 trang gốc truyện tranh, 20 tài liệu phụ và 14 cuốn truyện tranh xuất bản tại Bỉ và Thái Lan của ông đã được chuyển về Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng.

Trả lời câu hỏi về dấu ấn Việt trong các sáng tác của mình, ông thường nói: “Khi sáng tác tôi không quá chú trọng tôi đến từ đâu, tôi không nghĩ mình là người Việt hay người Bỉ, tôi biểu lộ cảm xúc và suy tư của con người trước hết”. Ngược lại khi trả lời câu hỏi vì sao trong chuyện Á Đông, nhân vật chính của ông lặp đi, lặp lại là một phụ nữ phương Tây? Họa sĩ không do dự: Điều đó có cách lý giải khác. Khi sách nhằm vào độc giả phương Tây, họ cần nhận ra mình qua một nhân dạng quen thuộc để tiếp tục mua sách. Ngoài ra, người vợ của Vink là người Bỉ, cũng là họa sĩ tài hoa (bút danh Cine), giúp chồng tích cực trong nhiều công đoạn sáng tác. Lúc đầu Claudine đã làm người mẫu cho chồng ghi lại nhân diện, cử chỉ, lâu ngày hóa thân thành nhân vật và phần nào đó thể hiện qua nhân vật He Pao.

Song trong tâm thức sâu thẳm của Vink, văn hóa là giao thoa, sáng tạo là giao lưu. Cô He Pao người Ý, ngao du trong phong cảnh Á Đông thì khác gì họa sĩ Vĩnh Khoa người Việt lang thang giữa đường phố Bỉ? Rồi tại sao độc giả phương Tây lại phải bỏ tiền mua sách của một người Việt kể chuyện châu Á qua nét vẽ phương Đông? Trong bản thân nó, nghệ thuật là tổng hòa nghịch cảnh và nghịch lý. Vẽ là hòa giải dị biệt.

Theo nhà nghiên cứu Đặng Tiến: Tại những nước tiên tiến trên thế giới, loại sách báo hoạt hình, hoạt họa đang phát triển và phổ biến mạnh, là một loại hình mỹ thuật toàn diện, được xếp vào hàng “nghệ thuật thứ chín”. Trong các hiệu sách, thư viện có quầy riêng dành cho loại sách báo này. Vẽ hoạt hình không phải chỉ cần có hoa tay mà còn phải vận dụng vốn kiến thức, tư duy và tưởng tượng sâu sắc. Thậm chí chỉ xem sách hoạt họa thôi cũng đòi hỏi một văn hóa đặc biệt: thói quen vừa nhìn thấy đã nhận ra và lĩnh hội. Có nhiều đề tài trẻ con hiểu nhanh hơn người lớn.

Toàn bộ truyện hoạt hình của Vink hấp dẫn người đọc không phải do cốt truyện ly kỳ mà vì không khí phương Đông độc đáo, qua nét vẽ công phu, tài hoa và màu sắc phong phú, ngày càng già dặn. Với những chủ đề địa phương: các nhà sư, đi tìm dược thảo, luyện võ công, tình nhân loại, bằng hữu. Tình yêu nam nữ nếu có cũng là thoáng qua. Độc giả Việt ở phương Tây xem truyện tranh của Vink lại được hưởng một niềm vui riêng là gặp lại quê hương qua nhiều phong cảnh: những bóng cây xanh ngát, con thuyền với dòng sông không nhầm lẫn vào đâu được.