Kế hoạch xanh của các ngân hàng vẫn bao gồm nhiên liệu hóa thạch

Ngay sau khi hội nghị toàn cầu về chống biến đổi khí hậu (BĐKH) của Liên Hợp quốc (COP 25) khép lại vào giữa tháng 12/2019 mà không tìm được đồng thuận chung trong nhiều vấn đề lớn liên quan đến hạn chế khí thải nhà kính, Tập đoàn Goldman Sachs Group Inc. đã nhanh chóng nắm bắt cơ hội này để đưa ra một lập trường cứng rắn hơn về cung cấp tài chính cho lĩnh vực nhiên liệu hóa thạch. Các nhóm hành động vì môi trường như Rainforest Action Network hay Sierra Club đã hoan nghênh hành động này. Nhưng các bước mà Goldman hay các ngân hàng lớn khác đang thực hiện thực ra vẫn chỉ rất nhỏ so với con số ước tính 1,9 nghìn tỷ USD tài chính mà họ đã tài trợ vốn cho ngành công nghiệp nhiên liệu hóa thạch trong 3 năm qua - sau khi Hiệp định khí hậu Paris năm 2015 được ký kết.

Trong tương lai các định chế tài chính sẽ tập trung tài trợ cho các dự án xanh

Kế hoạch xanh mới nhất của Goldman Sachs có gì?

Tập đoàn này cho biết, họ sẽ cung cấp vốn ít hơn cho một số doanh nghiệp có liên quan đến ô nhiễm môi trường, đồng thời sẽ dành nhiều tài trợ vốn cho các doanh nghiệp thân thiện với môi trường hơn. Goldman Sachs cũng cam kết sẽ ngừng tài trợ vốn trực tiếp cho các dự án khai thác mỏ than mới phục vụ nhiệt điện và các dự án thăm dò và phát triển dầu mỏ ở Bắc Cực, bao gồm cả Khu bảo tồn động vật hoang dã quốc gia Bắc Cực ở Alaska. Tập đoàn cũng cho biết sẽ chấm dứt tài trợ cho các dự án nhà máy nhiệt điện than mới - tức mở rộng hơn cam kết trước đó khi chỉ áp dụng tại Hoa Kỳ và các nước phát triển khác. Tuy nhiên, nếu các dự án này có công nghệ thu hồi và lưu trữ carbon hoặc giảm phát thải tương đương thì sẽ tiếp tục được cấp vốn. Bên cạnh đó, Goldman Sachs cho biết sẽ tham gia với các công ty khai thác điện than trong kế hoạch đa dạng hóa nhiên liệu hóa thạch và sẽ loại bỏ cung cấp tài chính cho các công ty này nếu họ không xây dựng được chiến lược đa dạng hóa này trong một khung thời gian hợp lý. Trong khi đó với hầu hết các định chế tài chính khác, họ chỉ tuyên bố sẽ giảm dần tài trợ cho các dự án điện than thay vì loại bỏ khỏi danh sách cấp vốn.

Về tổng thể, Goldman Sachs đặt mục tiêu dành 750 tỷ USD cho quá trình chuyển đổi thích ứng với BĐKH và phát triển tài chính toàn diện trong thập kỷ tới. Theo Viện Tài nguyên Thế giới, tính đến nay có 23 trong số 50 ngân hàng tư nhân lớn nhất thế giới đã thực hiện các cam kết tài chính bền vững, và cam kết vừa qua của Goldman Sachs là một trong những cam kết lớn nhất. Nhưng rõ ràng vẫn còn khá mơ hồ để hiểu những con số cam kết này thực sự có nghĩa là gì. Các định nghĩa luôn thay đổi và dữ liệu khó xác định luôn là một vấn đề trong suốt quá trình triển khai tài chính bền vững. Và nhiều ngân hàng đang nói tới các con số hấp dẫn như vậy về tài chính xanh trong khi lại không nêu chi tiết về các tài trợ của họ cho ngành nhiên liệu hóa thạch.

Các ngân hàng châu Âu và khu vực công vẫn đi trước

Các nhà môi trường cho biết, chính sách mới của Goldman Sachs hướng đến dòng vốn xanh hiện đang là tích cực nhất trong so sánh với 6 ngân hàng lớn nhất của Hoa Kỳ. Tuy nhiên, ngay cả như vậy thì thực tế Goldman Sachs vẫn đang đi sau các đối thủ khác ở châu Âu khi họ đã thực hiện các bước tương tự từ nhiều năm trước. Ví dụ, Credit Agricole SA và BNP Paribas SA của Pháp là hai trong số những ngân hàng dẫn đầu về việc hạn chế cấp vốn cho ngành nhiên liệu hóa thạch. Vào tháng 6/2019, Credit Agricole cho biết họ sẽ ngừng cung cấp tài chính cho tất cả các dự án mở rộng điện than, đồng thời thiết lập các mốc thời gian để tiến tới chấm dứt tài trợ cho các dự án điện than đang tồn tại, theo đó một số dự án sẽ bị dừng cấp vốn vào đầu năm 2030. Goldman Sachs thì không đưa ra một mốc thời gian cụ thể như vậy.

Đáng chú ý là chỉ 2 ngày sau thông báo trên của Goldman Sachs, Ngân hàng Standard Chartered Plc đã cập nhật chính sách cho điện than của mình, trong đó cho biết sẽ chỉ tài trợ cho các khách hàng là những người “tích cực chuyển đổi” hoạt động kinh doanh của họ để tạo ra ít hơn 10% thu nhập từ điện than vào năm 2030. Ngân hàng cũng cho biết đã rút cấp vốn cho 3 nhà máy điện than mới mà trước đó họ đã đồng ý tài trợ vốn.

Những ví dụ khác từ các ngân hàng châu Âu cũng có thể kể đến như Royal Bank of Scotland Group Plc, ABN Amro NV và Societe Generale SA đã quyết định hạn chế hỗ trợ tài chính cho các dự án khai thác dầu ở Bắc Cực kể từ năm 2016. Trong khi đó tại Hoa Kỳ, Bank of America Corp vào tháng 4/2019 đã cam kết đầu tư 300 tỷ USD vào các hoạt động kinh doanh có hàm lượng carbon thấp và bền vững vào năm 2030, thêm vào nguồn vốn cam kết hơn 126 tỷ USD mà ngân hàng này đã triển khai từ năm 2007.

Liệu có định chế tài chính nào đã đi xa hơn? Câu trả lời là có, và nó đang diễn ra mạnh mẽ trong khu vực công. Các nhà lãnh đạo không thể tranh cãi trong lĩnh vực này là các ngân hàng phát triển thế giới. Trong đó, Ngân hàng Thế giới (WB) đã nỗ lực đặt nhiều nền tảng nhất có thể để trái phiếu xanh phát triển. Còn vào tháng 11/2019, Ngân hàng Đầu tư châu Âu (EIB) đã thực hiện một bước đi chưa từng có, theo đó cho biết sẽ chấm dứt tất cả tài trợ vốn cho bất kỳ dự án nhiên liệu hóa thạch nào (có nghĩa bao gồm cả dầu mỏ, khí đốt tự nhiên cũng như than đá), ngoại trừ những dự án có công nghệ thu giữ hoặc bù đắp lượng khí thải. Xét về cấp độ, EIB nhỏ hơn nhiều so với các ngân hàng lớn khác trong khu vực tư nhân, nhưng bước đi của EIB đã được ghi nhận rộng rãi.

Ngoài ra, ngày càng có nhiều NHTW cho biết sẽ gây áp lực cho các ngân hàng để tăng cho vay xanh. Mới đây nhất, NHTW Anh vào tháng 12/2019 cho biết, đang hướng đến yêu cầu các ngân hàng và công ty bảo hiểm đánh giá khách hàng vay về các thiệt hại liên quan đến khí hậu trong hướng đến chuyển sang nền kinh tế carbon thấp hơn.

Kỳ vọng tác động không lớn

Các chính sách hướng xanh như của Goldman Sachs sẽ mang tới tác động thế nào là câu hỏi cần được đặt ra. Các nhà hoạt động môi trường đánh giá cao việc các ngân hàng dần rút cấp vốn cho ngành năng lượng than và coi đây là nhân tố quan trọng để tiến tới giảm ô nhiễm. Tuy nhiên, họ cũng cho rằng, đây cũng là một trong những điều dễ thực hiện nhất đối với các ngân hàng. Thực tế, nhiều doanh nghiệp ty than của Mỹ đã phải trải qua nhiều năm khó khăn vì giá giảm, khiến một số lâm vào phá sản. Trong khi đó, khoan dầu tại Bắc Cực vốn là một vấn đề gây tranh cãi trong nhiều thập kỷ. Hơn nữa, các định hướng chính sách mới cho tới nay vẫn chưa thực sự giúp vạch rõ con đường cho việc định hình lại vai trò của các ngân hàng trong thị trường năng lượng.

Các ngân hàng vẫn có mối liên hệ cực kỳ chặt chẽ với các công ty trong lĩnh vực nhiên liệu hóa thạch. Thực tế, tài trợ vốn cho các nhà sản xuất nhiên liệu hóa thạch vẫn là mảng kinh doanh quan trọng của nhiều ngân hàng lớn khi chiếm đến con số hàng trăm tỷ USD. Đơn cử, JPMorgan Chase & Co. đứng đầu bảng xếp hạng toàn cầu của Rainforest Action Network trong cung cấp tài chính cho nhiên liệu hóa thạch với khoảng 196 tỷ USD trong giai đoạn 2016 - 2018. Goldman Sachs đứng thứ 12 với 59 tỷ USD.

Trong khi đó theo Coalition Development Ltd., một công ty tư vấn chuyên theo dõi ngành tài chính, 12 định chế tài chính hàng đầu toàn cầu đã kiếm được khoảng 2,9 tỷ USD tiền phí trong năm 2018 - tương đương khoảng 7% doanh thu mảng ngân hàng đầu tư của họ, từ các mối quan hệ với các khách hàng là các công ty dầu khí, than và điện than. Đó là một nguồn thu không nhỏ và rõ ràng các ngân hàng không dễ để từ bỏ.

Trong một bài đăng trên Financial Times, CEO của Goldman Sachs David Solomon từng khẳng định, ngân hàng này sẽ không quay lưng lại với các khách hàng là các công ty nhiên liệu hóa thạch. “Thế giới sẽ tiếp tục sản xuất và sử dụng nhiên liệu hóa thạch, từ máy bay, ô tô tới công nghiệp hàng hóa và Goldman Sachs sẽ tiếp tục hỗ trợ khách hàng trong các giao dịch quan trọng đối với hoạt động kinh tế”, vị này cho biết.

Trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, các ngân hàng đã phát hành trái phiếu xanh và cấp tín dụng xanh - những khoản được chỉ định cho các dự án hoặc hoạt động tập trung vào lợi ích và thân thiện với môi trường - khoảng 581 tỷ USD giai đoạn 2016 - 2018. Những con số ấy dù rất tích cực nhưng nếu đặt trong tương quan so sánh với tín dụng chảy vào lĩnh vực nhiên liệu hóa thạch trong cùng giai đoạn trên (1,9 nghìn tỷ USD) thì xem ra cũng chưa thấm vào đâu.