'Mùa' báo cáo tài chính: Tin được không?

Buộc phải tin

Trong điều kiện lý tưởng, DN minh bạch, hạch toán đúng thì trên BCTC quý IV, phần lũy kế từ đầu năm (bao gồm cả 3 quý trước), sẽ cho ra kết quả của năm. Nhưng trong trường hợp DN có sai sót hoặc có ý đồ giấu lãi/lỗ thì muôn vàn rủi ro sẽ bủa vây các nhà đầu tư. BCTC quý IV xuất hiện vào cuối tháng 1 của năm sau đó, còn BCTC đã qua kiểm toán xuất hiện vào cuối tháng 3. Trước tiên, khi BCTC quý IV xuất hiện, nhà đầu tư ở vào thế buộc phải tin và số đông thường là vậy, rất ít có cơ sở hay cơ hội để nghi ngờ.

Nhiều DN đã thiết lập bộ phận kiểm toán nội bộ, khó có chuyện BCTC bị sai

Nói như vậy là bởi vì, đợi BCTC qua kiểm toán thì mất những 2 tháng, mà biến động của giá cổ phiếu thì theo từng phiên. Một trường hợp khá phổ biến là DN giấu lỗ, hoặc không lãi nhiều như đã công bố trên BCTC quý IV, nhưng mọi chuyện sẽ chỉ vỡ lở vào cuối tháng 3. Như vậy, với các nhà đầu tư, có ít nhất 2 tháng phải giao dịch CP với định giá không chính xác, với DN tất nhiên có 2 tháng bị thổi phồng và không loại trừ khả năng nếu có hiện tượng đầu cơ xảy ra thì có đến tận 2 tháng để “đội lái”, hay nhà cái “lùa gà”. Thực ra hệ quả chưa dừng lại khi BCTC kiểm toán xuất hiện, mà khi đó chỉ mới bắt đầu, từ chỗ bất ngờ vì BCTC quý IV không minh bạch, nhà đầu tư sẽ chuyển sang thất vọng, bức xúc, cổ phiếu bị bán ra ồ ạt, giá giảm và có thể diễn ra nhiều phiên, không phải ai muốn cũng “chạy” được.

Nếu nghiêm túc, khó sai lệch

Dù năm nào cũng diễn ra, không ít nhà đầu tư đã lãnh trái đắng, nhưng việc các DN bất nhất khi công bố BCTC ít khi được nhớ. Theo lẽ thường, những DN kiểu này thường sẽ phải chịu nhiều sự dò xét, khắt khe trong cách nhìn nhận đánh giá từ phía nhà đầu tư. Nhưng trong thực tế, chỉ cần sau một quý, chưa kể giá cổ phiếu tăng, nổi sóng, DN công bố lãi lớn trở lại, là thị trường “xuề xòa” cho qua. Cũng vì không phải trả giá, nên chuyện DN hoàn toàn có thể lặp lại những động thái thiếu minh bạch, hoặc tạo ra tiền lệ cho DN khác thực hiện là rất bình thường. Nói đến đây thì câu hỏi đặt ra là liệu có giải pháp nào để hạn chế tình trạng BCTC trước và sau khi kiểm toán lệch pha hay không?

Trước tiên là những giải pháp từ cơ quan quản lý, từ lâu đã có những trường hợp DN bị cảnh cáo, hoặc phải giải trình do những sai sót nghiêm trọng trên BCTC, nhưng cũng có những trường hợp cần sự chung tay và quyết liệt từ nhiều bên chứ không. Đơn cử như việc thời gian qua đã có những thống kê về nhận định của công ty chứng khoán về diễn biến của VN-Index trong một số năm gần đây để làm căn cứ cho nhà đầu tư đánh giá đơn vị nào có những nhận định chuẩn xác nhất. Về mặt nghiệp vụ, có lẽ không khó để đưa ra thống kê về độ minh bạch trên báo cáo tài chính của các DN niêm yết. Theo đó, chỉ cần có những thống kê về BCTC trước, sau kiểm toán trong một số năm của các DN lớn trước, rồi sau đó mở rộng phạm vi để nhà đầu tư có cái nhìn chuẩn xác.

Mặt khác, theo quan điểm của chuyên gia kiểm toán Bùi Đăng Bảo, hiện nay, rất nhiều DN đã thiết lập bộ phận kiểm toán nội bộ, vì vậy rất khó có chuyện BCTC bị sai, lệch pha vì lý do khách quan, nếu DN thực hiện nghiêm túc. Trong trường hợp xảy ra sai sót, cổ đông hay nhà đầu tư cần chất vấn với ban lãnh đạo DN về chức năng của kiểm toán nội bộ, và những người đứng đầu, chịu trách nhiệm trực tiếp về nghiệp vụ này.