Nhận diện ‘lỗ hổng’ để nâng cao hiệu quả cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước

Việc đổi mới, cơ cấu doanh nghiệp nhà nước là một trong những nhiệm vụ quan trọng của tái cơ cấu nền kinh tế. Tuy nhiên, công tác cổ phần hóa, thoái vốn thời gian qua diễn ra rất chậm.

Xác định giá trị doanh nghiệp chưa chính xác

Tại Hội thảo “Giải pháp thúc đẩy quá trình cổ phần hóa doanh nghiệp, đơn vị sự nghiệp công lập và thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp” do Tạp chí Tài chính phối hợp với Cục Tài chính doanh nghiệp (Bộ Tài chính) tổ chức, ngày 17/5, Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc cho biết tiến độ công tác cổ phần hóa, thoái vốn không đạt kết quả đề ra theo đề án của Chính phủ ban hành, theo đó nguồn thu cổ phần hóa đã không đạt yêu cầu.

Bộ trưởng Phớc chỉ ra trong năm 2021 Quốc hội giao Chính phủ thu từ cổ phần hóa 40.000 tỷ đồng, nhưng hết năm đạt chưa đầy 2.000 tỷ đồng, tức là cổ phần hóa rất chậm.

Theo đó, vị tổng tư lệnh ngành tài chính nhấn mạnh việc đổi mới, cơ cấu doanh nghiệp nhà nước là một trong những nhiệm vụ quan trọng của tái cơ cấu nền kinh tế. Nhiều năm qua, Bộ Tài chính đã tham mưu Chính phủ các cơ chế chính sách về tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước. Cụ thể, việc hoàn thiện cơ chế chính sách được triển khai hiệu quả thông qua việc ban hành, sửa đổi, bổ sung các Nghị định liên quan đến cổ phần hóa, thoái vốn… Những "nút thắt" về cơ chế chính sách đã được cơ quan quản lý nhà nước nỗ lực tìm cách tháo gỡ nhiều khó khăn cho doanh nghiệp, tuy nhiên bên cạnh những kết quả đạt được thì vẫn tồn tại nhiều hạn chế, vướng mắc.

Theo Bộ trưởng Bộ Tài chính, việc xác định giá trị doanh nghiệp có vai trò rất quan trọng. Song trong thời gian qua, việc xác định giá trị của doanh nghiệp còn chưa chính xác, thường thấp hơn giá trị thực tế và giá trị xác định lại đã gây thất thoát, lãng phí. Cụ thể như sau khi kiểm toán thì giá trị của doanh nghiệp lại tăng lên nhiều lần, bình quân tăng 2,8 lần.

“Điều này cho thấy xác định giá trị doanh nghiệp chưa chính xác mà rủi ro lớn nhất là vấn đề xác định giá trị quyền sử dụng đất. Như vậy, việc tính giá trị một lần không sát giá thị trường, ngoài ra dù có sát thị trường song sau 10 năm, 20 năm thì giá trị của doanh nghiệp lại khác…, đây là lỗ hổng thất thoát. Mặt khác với việc nộp tiền thuê đất một lần, doanh nghiệp cổ phần hóa có thể chuyển quyền sử dụng đất để làm nhà đô thị, hay công trình khác… Chuyển mục đích sử dụng đất dẫn đến xác định giá trị sử dụng đất không chính xác, dẫn tới thất thoát," Bộ trưởng Hồ Đức Phớc chỉ ra.

Bên cạnh đó, Bộ Trưởng Bộ Tài chính cũng thẳng thắn nêu lên các vấn đề tồn tại về chính sách. Cụ thể, Quốc hội đã ra Nghị quyết số 60/2018/QH14 nghiêm cấm việc chuyển mục đích sử dụng đất có nguồn gốc từ Nhà nước sang mục đích khác. Nhưng sang đến năm 2020, Nghị định 140/NĐ-CPra đời đã bãi bỏ Nghị quyết số 60, song Nghị định này không quy định rõ việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất có được hay không. Điều này làm cho địa phương lúng túng khi triển khai. Theo ông, vấn đề trên cần nhận diện một cách chính xác, đúng cốt lõi vấn đề để tham mưu Chính phủ sửa đổi nhất quán về mặt luật pháp.

Thêm vào đó, việc sắp xếp nhà đất cũng chưa có quy định rõ ràng như xác định lợi thế thương mại, liên danh liên kết… Hơn thế nữa, vai trò của người đứng đầu doanh nghiệp nhà nước chưa thấy được quyết tâm cao, vì vậy tiến độ không đạt yêu cầu…

“Do đó, cần phải có sự tham vấn ý kiến của các đại biểu, đặc biệt là lãnh đạo các tập đoàn, tổng công ty nhà nước, các địa phương để Bộ Tài chính tiếp thu, phối hợp với các bộ, ngành trình Chính phủ các giải pháp tháo gỡ khó khăn để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội đất nước, tái cơ cấu hiệu quả. Đây là mục tiêu dài hạn cần đạt tới,” Bộ trưởng Hồ Đức Phớc trao đổi.

Tách bạch chức năng quản lý và đại diện chủ sở hữu

Trước những vấn đề Bộ trưởng Hồ Đức Phớc nêu ra, đại diện Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp đề xuất Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ tiếp tục chỉ đạo hoàn thiện khung pháp lý về việc bán cổ phần cho nhà đầu tư chiến lược đồng thời xem xét việc tách bạch triệt để chức năng quản lý nhà nước với chức năng đại diện chủ sở hữu nhà nước (cả về thể chế và tổ chức, bộ máy).

Theo đại diện của ủy ban, để tiến trình cổ phần hóa đạt hiệu quả đề ra, các hình thức giảm vốn nhà nước cần được đa dạng hóa, như kết hợp giữa việc bán phần vốn nhà nước với việc tăng quy mô vốn điều lệ của doanh nghiệp nhà nước. Cách thức này vừa giúp doanh nghiệp nhàn nước tăng cường năng lực tài chính phục vụ nhu cầu tăng trưởng mở rộng phát triển sản xuất kinh doanh, vừa đảm bảo tiến độ giảm tỷ lệ sở hữu vốn nhà nước tại các doanh nghiệp.

“Tuy nhiên, việc cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước không nên thực hiện bằng mọi giá mà cần theo nguyên tắc và tín hiệu thị trường, đảm bảo nguyên tắc công khai, minh bạch, hiệu quả và thu hồi tối đa vốn Nhà nước,” vị đại diện này cho biết.

Bên cạnh đó, Bộ Tài chính cần sớm tổng hợp ý kiến của các cơ quan, xây dựng dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung Luật Quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất kinh doanh tại doanh nghiệp. Mặt khác, các bộ, ngành có liên quan rà soát, đề xuất sửa đổi một số quy định pháp luật còn bất cập hoặc chưa rõ ràng, đồng bộ.

Cụ thể, sửa đổi, bổ sung quy định về thẩm quyền phê duyệt chủ trương góp vốn, tăng/giảm vốn góp, chuyển nhượng vốn đầu tư của doanh nghiệp do nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ tại công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty hợp danh; Cho phép các doanh nghiệp nhà nước được quyền thực hiện đầy đủ các hình thức tổ chức lại kể cả trường hợp sáp nhập công ty con vào công ty mẹ; Quy định rõ nguyên tắc và thẩm quyền quyết định chuyển nhượng vốn đầu tư ra ngoài của doanh nghiệp; Rà soát, sửa đổi bổ sung các cơ chế, chính sách về quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư, sản xuất kinh doanh và chuyển nhượng vốn nhà nước tại doanh nghiệp.

Về chuyển đổi sở hữu, sắp xếp lại doanh nghiệp, vị đại diện trên đề nghị Chính phủ cân nhắc, xem xét lại nguyên tắc quy định trước khi chuyển nhượng vốn, yêu cầu rà soát lại toàn bộ diện tích đất doanh nghiệp đang quản lý sử dụng đồng thời hoàn thiện đầy đủ hồ sơ pháp lý về đất đai, quản lý, giám sát chặt chẽ đối với đất được chuyển đổi mục đích thực hiện đấu giá đất theo quy định Luật Đất đai; Thực hiện nghiêm cơ chế cho thuê đất, nộp tiền thuê theo quy định của pháp luật cũng như bổ sung quy định việc tính toán giá trị quyền sử dụng đất giao trong giá khởi điểm chuyển nhượng vốn…

Đại diện Cục Quản lý công sản (Bộ Tài chính) kiến nghị cần sửa quy định về sắp xếp lại, xử lý nhà, đất theo hướng sau khi được cơ quan, người có thẩm quyền phê duyệt phương án “giữ lại tiếp tục sử dụng” thì việc quản lý, sử dụng nhà, đất thực hiện theo pháp luật về đất đai, pháp luật về doanh nghiệp, pháp luật về quản lý, sử dụng vốn vào sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp và pháp luật khác có liên quan, không thực hiện sắp xếp lại, xử lý nhà đất nhiều lần.

Trên cơ sở đó, đại diện từ Cục Quản lý công sản đề nghị sửa đổi Luật Đất đai theo hướng các doanh nghiệp khi chuyển sang cổ phần hóa chỉ được áp dụng hình thức thuê đất trả tiền thuê đất hàng năm và không được thực hiện chuyển mục đích sử dụng đất sau cổ phần hóa. Trường hợp doanh nghiệp không có nhu cầu sử dụng thì trả lại cho Nhà nước và sẽ được bồi thường, hỗ trợ theo quy định của pháp luật.