Nhật ký Nguyễn Huy Tưởng: Những dấu ấn một thời Văn hóa cứu quốc

Những ngày tháng Tư lịch sử này, chúng ta cùng đọc lại một trong những tác phẩm gợi nhắc lại cuộc kháng chiến anh dũng, trường kì và gian khổ của dân tộc ta. Đó là bộ 3 cuốn Nhật ký Nguyễn Huy Tưởng của nhà văn Nguyễn Huy Tưởng. Trong đó, chúng ta có thể thấy lại những sự kiện chính trị, văn hóa lớn của đất nước, từ năm 1945 đến 1960. Nhà văn đã ghi lại một số hoạt động Văn hóa Cứu quốc ở thời kì đó, cũng như diễn biến tâm tư tình cảm trong quá trình gia nhập của chính ông.

Nhà văn Nguyễn Huy Tưởng trong kháng chiến chống Pháp - Nguồn ảnh: baotanglichsu.vn

Trong nhật ký, Nguyễn Huy Tưởng đã ghi chép lại những đại hội và hội nghị văn hóa văn nghệ trong kháng chiến chống Pháp. Đầu tiên phải kể đến Đại hội Văn hóa Cứu quốc lần thứ nhất khai mạc vào tháng 10 năm 1946: “Ngày 11/10/1946: Họp đại hội nghị Văn hoá Cứu quốc”, “Ngày 13/10/1946: Đại hội (Văn hoá Cứu quốc) có kết quả. Anh em Trung bộ thích vì được chú ý. Ảnh hưởng đội ra bên ngoài. Có sự tham gia ý kiến của những người dự tháng. Người ngoài nói nhiều về nó”. Được sự tín nhiệm của anh em, Nguyễn Huy Tưởng được bầu làm Phó Tổng thư ký Hội Văn hóa Cứu quốc trong đại hội này. Đáng chú ý trong tập Nhật ký Nguyễn Huy Tưởng là dấu ấn của hai hội nghị văn nghệ diễn ra vào năm 1949: Hội nghị Văn nghệ Bộ đội và Hội nghị tranh luận Văn nghệ Việt Bắc.

Hội nghị Văn nghệ Bộ đội đầu tiên được bắt đầu khai mạc vào ngày 9/4/1949. “Trên một đỉnh đồi cao, có một con đường dốc quanh có đi lên... dưới quyền chủ toạ của Thiếu tướng Văn Tiến Dũng, chính trị Cục trưởng và ông Lý Ban, chính trị Cục phó, Chủ tịch đoàn gồm ba ông: Thâm Tâm, Trần Độ, Chinh Hữu, nhà thơ của Trung đoàn thủ đô”. Hội nghị mang một trách nghiệm lớn đó là thúc đấy chiến thắng trong cuộc tổng phản công tới, là nơi gặp gỡ của hai thế hệ nhà văn (giữa lớp nhà văn tiền chiến giàu kinh nghiệm, tài năng với lớp nhà văn mới nhanh nhẹn, nhiệt huyết).

Cuộc gặp gỡ đã thu hút được sự quan tâm của các văn nghệ sỹ trong và ngoài quân đội, cùng thảo luận về văn nghệ phục vụ bộ đội, phục vụ kháng chiến và cách thức để phát triển. Kết thúc Hội nghị, có lẽ thành công lớn nhất là đã tạo được mối quan hệ đoàn kết, gắn bó giữa văn nghệ sỹ với nhau và cùng chung mục tiêu phục vụ kháng chiến. Từ đây, văn nghệ quân đội đã trở thành cánh tay đắc lực trong đời sống văn học nghệ thuật của Việt Nam.

Hội nghị Tranh luận Văn nghệ Việt Bắc diễn ra từ ngày 25-28/9/1949 là sự kiện lớn, thu hút các văn nghệ sỹ cả nước hoạt động trên nhiều lĩnh vực nói chung và văn nghệ kháng chiến nói riêng. Trong hội nghị này, rất nhiều vấn đề được đưa ra, nội dung tranh luận vô cùng phong phú, liên quan đến nhiều loại hình nghệ thuật: Một số dư luật xung quanh 50 bức họa bột màu của Nguyễn Đỗ Cung, rồi “thơ vần hay thơ không vần”? hay Sơn mài có phải là con đường thoát của hội họa không? Phải tìm một lối đi cho kịch Việt Nam…

Hội nghị đã đưa ra những thắc mắc, đi đến bàn bạc, rút kinh nghiệm và tổng kết. Một số các tác phẩm sáng tác của các nhà văn, nhà thơ, nhà viết kịch được soi chiếu và bàn bạc như: tập Đường vui (Nguyễn Tuân), kịch Những người ở lại (Nguyễn Huy Tưởng), Đề Thám (Thế Lữ)… Cũng trong hội nghị, nhà thơ Tố Hữu đã thuyết trình về văn nghệ dân chủ mới, cách mạng hóa tư tưởng, quần chúng hóa sinh hoạt.

Hội nghị Tranh luận Việt Bắc đã tháo gỡ được những thắc mắc, khắc phục những điểm yếu trong công tác văn nghệ; các văn nghệ sĩ cũng được nâng cao nhận thức, tư tưởng, nỗ lực tự hoàn thiện bản thân. Hội nghị còn làm nổi bật mối quan hệ khăng khít giữa công tác văn nghệ và kháng chiến; thống nhất được quan điểm, tư tưởng, phương pháp hoạt động văn nghệ. Ngay sau đó, phong trào văn nghệ sỹ đầu quân đã được phát động và diễn ra sôi nổi, hào hứng. Đây cũng là Đại hội văn nghệ cuối cùng trong kháng chiến chống Pháp, khép lại chặng đường gian lao đã qua, mở ra một chặng đường mới đầy hân hoan và hứng khởi.

Chỉ với những dòng ghi chép ngắn gọn, Nhật ký Nguyễn Huy Tưởng đã ghi lại được những sự kiện gắn với hoạt động văn hóa của một thế hệ nhà văn yêu nước dốc lòng phục vụ kháng chiến. Không những vậy, còn bộc lộ được tình cảm, những chuyển biến tích cực trong tâm tư, suy nghĩ của tác giả với tư cách một công dân yêu nước, một nhà văn tài năng và có tầm. Tuy mức độ đậm nhạt về các sự kiện khác nhau nhưng điều đó cho thấy: Nguyễn Huy Tưởng xứng đáng là “thư ký trung thành của thời đại” và nhật ký của ông, vì thế có ý nghĩa sử liệu to lớn, giúp chúng ta nhìn lại một chặng đường dài văn học nghệ thuật Việt Nam đã đi qua, gian khổ nhưng cũng đầy hào hứng và vinh quang.