NSND Nguyễn Hữu Tuấn: Văng vẳng tiếng gọi đò

Tên tuổi NSND Nguyễn Hữu Tuấn đã được nhiều người nhắc tới qua nhiều bộ phim nổi tiếng của Việt Nam như: “Thương nhớ đồng quê”, “Hy vọng cuối cùng”, “Hoa ban đỏ”, “Bến không chồng”… Song, ông còn có “sự nghiệp” riêng, đó là những bộ ảnh về làng quê Việt Nam, về nông thôn Việt Nam mà ông dành nhiều thời gian và tâm huyết đi đi chụp chụp…

Mới đây, một trong những bộ ảnh của NSND Nguyễn Hữu Tuấn đã chính thức ra mắt công chúng, đó là bộ ảnh mà ông đặt tên là “Đò ơi…”. Đó là những bức ảnh về bến sông, con đò ở nhiều vùng quê suốt dọc dài đất nước. Trong ngôi nhà nằm trong khu phố cổ Hà Nội, nghệ sĩ Nguyễn Hữu Tuấn có lần kể cho tôi nghe về sở thích nhiếp ảnh của mình. Ông không chỉ kỹ tính trong chụp ảnh, mà còn khắt khe trong cả việc in tráng ảnh theo lối “buồng tối” ngay tại gia đình…

Một tác phẩm trong bộ ảnh “Tiếng gọi đò” của NSND Nguyễn Hữu Tuấn

Là người thường được/phải đi đây đi đó để tìm bối cảnh cho các bộ phim, Nguyễn Hữu Tuấn có cơ hội đến những nơi mà ít người đến, trò chuyện với những người dân của nhiều vùng đất. Ông thấy yêu và thương những vẻ đẹp hồn hậu, gắn bó với văn hóa, phản ánh nét văn hóa của từng vùng đất. Và sở thích chụp ảnh của ông cũng dần định hình qua những chuyến đi như thế. Đi đến đâu ông có sở thích chụp ảnh đến đấy. Vì thế, bây giờ, dù tuổi không còn trẻ, ông lại có dịp nhìn ngắm, ngẫm nghĩ về tài sản 40 năm chụp ảnh của mình.

NSND Nguyễn Hữu Tuấn tâm sự, mấy mươi năm đi chụp ảnh nông thôn, mọi người hay hỏi tôi: “Chụp cái gì thế?”. Chưa kịp trả lời lại bồi thêm câu nữa “Để làm gì thế?”. Lúc ấy tôi thường ú ớ, nói dối quanh. Chẳng nhẽ lại bảo: “Chụp cái tôi nhìn thấy”. Thực ra tôi còn muốn chụp cả những gì nghe thấy, ngửi thấy nữa. Những cánh đồng, con người, tiếng nước chảy, mùa rơm rạ… tất thảy đều gây cảm xúc cho tôi. Tôi chỉ chụp theo tiếng gọi của nó. Không vì cái gì khác, không theo kỳ vọng của ai.

Ông cũng tâm sự rằng, mỗi khi đi chụp ảnh nông thôn, ông đặc biệt rất yêu thích chụp ảnh những bến đò. Bến đò trong ảnh của ông không chỉ là phong cảnh mà đằng sau nó là những chuyện đời, chuyện người. Để rồi sau rất nhiều năm đi và chụp, ông đã gói gọn những hình ảnh ấy vào cuốn sách “Tiếng gọi đò” (do Omega Plus phát hành).

“Tiếng gọi đò”, theo như chia sẻ của họa sĩ Trịnh Lữ - một người bạn thân của NSND Nguyễn Hữu Tuấn, thì cái tựa sách ấy đến khá tình cờ. “Tôi có cơ may được NSND Nguyễn Hữu Tuấn tham vấn ngay từ khi ông thai nghén cuốn sách này, cách đây cũng đã 3-4 năm. Lúc đầu ông đặt tên sách là “Đò ơi”. Chả biết dịch cái tên ấy thế nào cho đúng, mà thấy ông chọn ảnh và viết lời thì rõ ràng là để kể câu chuyện về cuộc sống ở những bến đò quê hương mình, một cuộc sống rất lâu đời, rất Việt Nam, nay đang dần biến mất để chỉ còn là ký ức đáng được lưu giữ, nên tôi mới gợi ý gọi cuốn sách là “Chuyện con đò”, sang tiếng Anh là “Ferry Boat Story”. Ông đồng ý ngay cái tên tiếng Anh ấy. Còn tiếng Việt thì ông đặt là “Tiếng gọi đò”. Hay hơn hẳn: nó khiến ta nghe thấy tiếng người trong tiếng gió, tiếng sóng. Gợi ngay được quang cảnh sông nước mênh mang, với màu sắc và không khí ở mỗi thời khắc trong ngày, trong mùa…”, họa sĩ Trịnh Lữ chia sẻ.

Cuốn sách “Tiếng gọi đò” gói gọn trong 148 trang, giới thiệu 85 bức ảnh chọn lọc từ hàng ngàn bức đã chụp trong hơn 30 năm, từ 1987 đến 2018. Nội dung sách được chính tác giả phiên dịch sang cả tiếng Anh với hy vọng bạn bè quốc tế cũng có thể đón nhận. Toàn bộ ảnh được in với hai sắc đen trắng gợi không khí hoài cổ.

Lật dở cuốn sách, bạn đọc như được lên một chuyến đò trở về với những miền ký ức đẹp trong các bức ảnh của ông. Chú thích trong sách hầu như là chữ viết tay của tác giả; chỉ cho ta thấy ảnh ấy chụp ở đâu, khi nào. Ông đã tìm đến những bến đò truyền thống quen thuộc của dân cư Bắc bộ, như bến đò Đông Trù (Hà Nội), bến đò Nương (Hiệp Hòa, Bắc Giang), bến đò Vân (Bắc Ninh)... Tôi nghĩ tác giả cũng kể lại câu chuyện khi qua mỗi chuyến đò ấy. Ở đó, những câu chuyện riêng tư, những tâm tình ấp ủ, những lời qua tiếng lại, những tin đồn hay những giai thoại dân gian, cứ thế hiện ra rõ nét. Tất cả đều xoay quanh những bến sông, bến đò, những dòng chảy trôi nơi làng quê Việt.

Điều ấn tượng trong những bức ảnh của NSND Nguyễn Hữu Tuấn đó là ống kính của ông luôn hướng về những người phụ nữ. Hơn 80% những bức ảnh trong những bến đò của ông chụp về người phụ nữ ở nông thôn. Càng chụp ông càng gặp nhiều phụ nữ ở chợ lao động, bến sông, chợ dân sinh, những lúc nắng hay cả những ngày mưa họ đều xuất hiện.

“Tôi luôn thấy họ đẹp, và tôi yêu những con người đó, yêu đất nước đã sinh ra những con người như vậy. Cũng như tôi đã đi qua nhiều vùng quê Việt Nam, chụp ảnh về những con người, những ngôi làng… Tôi thấy, không có nơi nào đẹp hơn đất nước chúng ta bởi chính những con người bình dị đó”, NSND Nguyễn Hữu Tuấn chia sẻ.

Mặc dù sách ảnh là chủ yếu nhưng cuốn sách lại cuốn hút từ đầu đến cuối trang sách bởi lối viết dung dị, dí dỏm và sâu sắc của ông. Những bến đò và con người ở đó mang vẻ đẹp của thời gian và ký ức, những nỗi niềm chung của những người con xa quê trước sự biến đổi nhanh chóng của làng; gợi cho ta nhiều suy ngẫm về cuộc sống hôm nay.

Đến một ngày, những bến đò, bãi sông sẽ chỉ còn trong ảnh. Cuộc sống đi lên và những bến đò sẽ được thay thế bằng những chiếc cầu, dần thiếu vắng tiếng ai gọi “đò ơi, chờ với…”. Những bức ảnh của NSND Nguyễn Hữu Tuấn rất giá trị, cùng thời gian nó sẽ kể câu chuyện cho thế hệ mai hậu, để mỗi lần thấy ảnh của ông, người ta vẫn văng vẳng đâu đây tiếng gọi đò tha thiết…