PAPI 2023: Cảm nhận về hiệu quả kiểm soát tham nhũng cải thiện

Xu thế biến đổi ở tám chỉ số nội dung PAPI từ 2020 đến 2023

Cảm nhận hiện trạng tham nhũng giảm

Báo cáo PAPI 2023 được công bố tại Hà Nội ngày 2/4/2024, với sự tham gia của đại diện các cơ quan Đảng, Nhà nước, Quốc hội, Mặt trận Tổ quốc, các bộ, ngành Trung ương, chính quyền địa phương, các cơ quan ngoại giao, các cơ quan của Liên Hợp Quốc, các tổ chức phát triển quốc tế, tổ chức phi chính phủ, các tổ chức xã hội, viện nghiên cứu và các cơ quan thông tấn, báo chí.

Phát biểu khai mạc Lễ công bố PAPI 2023, PGS. TS. Dương Trung Ý, Phó Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh (HCMA) khẳng định, chặng đường 15 năm hình thành và phát triển của Bộ chỉ số PAPI đã bền bỉ đóng góp cho những thay đổi to lớn, tích cực, có hệ thống trong nền hành chính công Việt Nam.

“Các bộ chỉ báo khách quan như PAPI, PCI, hay Cải cách hành chính công (PAR Index) một mặt được coi là một căn cứ quan trọng để đánh giá hiệu quả thực thi công vụ của các bộ, ngành, địa phương, mặt khác cung cấp những gợi ý quan trọng để Việt Nam tiếp tục hoàn thiện chính sách phát triển đất nước, triển khai Chiến lược chuyển đổi số quốc gia, xây dựng Nhà nước kiến tạo phát triển, lấy người dân làm trung tâm, không để ai bị bỏ lại phía sau”, ông Dương Trung Ý nói.

So sánh kết quả khảo sát PAPI năm 2023 với năm 2021 và năm 2022 cho thấy, nhìn chung hiệu quả kiểm soát tham nhũng trong khu vực công và hiệu quả quản trị điện tử được cải thiện phần nào.

Trong bối cảnh tham nhũng là vấn đề hệ trọng được Đảng và người dân hết sức quan tâm, kết quả đánh giá về hiệu quả kiểm soát tham nhũng trong khu vực công cũng như trong thực hiện công khai, minh bạch trong việc ra quyết định ở địa phương có ý nghĩa quan trọng.

Theo đánh giá của người dân, công tác kiểm soát tham nhũng trong khu vực công ở địa phương có cải thiện nhưng chưa đáng kể, thể hiện qua mức tăng điểm ở chỉ số nội dung này còn khiêm tốn, từ 6,71 điểm vào năm 2022 lên 6,77 vào năm 2023. Mức thay đổi theo hướng tích cực hơn này cũng phù hợp với xếp hạng của người dân về các vấn đề Nhà nước cần tập trung giải quyết trong thời gian tới, trong đó tham nhũng đã giảm từ vị trí thứ năm vào năm 2022 xuống vị trí thứ sáu vào năm 2023 trong danh mục top 10 vấn đề đáng quan ngại nhất trong năm.

Bên cạnh đó, người dân có cảm nhận hiện trạng tham nhũng có xu hướng giảm ở 5 trong số 8 hoạt động công vụ đo lường qua PAPI, gồm: Cán bộ chính quyền dùng tiền công quỹ vào mục đích riêng; người dân phải đưa “lót tay” để làm xong giấy chứng nhận quyền sử dụng đất; chính quyền địa phương nhận “chung chi” để doanh nghiệp trốn tránh nghĩa vụ bảo vệ môi trường; phụ huynh phải “bồi dưỡng” giáo viên để con em được quan tâm hơn ở trường tiểu học công lập; và người dân phải đưa “lót tay” để được quan tâm hơn khi đi khám chữa bệnh ở bệnh viện công. Mặc dù vậy, trong năm 2023, tỷ lệ người cho rằng cần phải đưa “lót tay” để đảm bảo xin được việc làm trong khu vực Nhà nước cao hơn so với năm 2021.

Kết quả khảo sát PAPI 2023 cũng cho thấy một số hành vi tham nhũng vẫn tồn tại trong khu vực công ở địa phương, tác động tiêu cực đến niềm tin của người dân. Đáng chú ý là số người cho rằng cần phải dựa vào “quan hệ” để có được việc làm trong cơ quan nhà nước vẫn ở mức cao, mặc dù tỷ lệ người dân có cảm nhận như vậy đã giảm kể từ năm 2016. Trên phạm vi toàn quốc, có từ 56% đến 62% số người được hỏi cho biết vẫn tồn tại hiện trạng “vị thân” này. Cũng cần nhấn mạnh lại rằng, “Kiểm soát tham nhũng trong khu vực công” là chỉ số có mối tương quan mạnh nhất với sự hài lòng chung của người dân đối với công tác quản trị và hành chính công ở địa phương.

Công khai, minh bạch trong việc ra quyết định có xu hướng giảm

Trong khi cảm nhận về hiệu quả kiểm soát tham nhũng cải thiện thì ngược lại, hiệu quả thực hiện công khai, minh bạch trong việc ra quyết định ở địa phương có xu hướng giảm sút. Năm chỉ số nội dung còn lại, gồm “Tham gia của người dân ở cấp cơ sở”, “Trách nhiệm giải trình với người dân”, “Thủ tục hành chính công”, “Cung ứng dịch vụ công” và “Quản trị môi trường” cho thấy hiệu quả thực hiện công vụ ở những lĩnh vực này ít thay đổi so với hai năm trước.

Công khai, minh bạch trong việc ra quyết định ở địa phương có ý nghĩa rất quan trọng cho việc phòng ngừa tham nhũng trong khu vực công, bởi khi người dân có thông tin đúng, đủ, họ mới có thể thực hiện “kiểm tra, giám sát” và yêu cầu cán bộ, công chức giải trình. Ở hạng mục này, bức tranh có màu sắc “xám” hơn.

Điều đáng lo ngại là có tới 23 tỉnh, thành phố có điểm số ở chỉ số nội dung về công khai, minh bạch giảm đáng kể so với năm 2021, đặc biệt là trong công khai, minh bạch thu, chi ngân sách cấp xã khi tỷ lệ số người được hỏi trên toàn quốc xác nhận bảng kê khai thu, chi ngân sách cấp xã được niêm yết công khai năm 2023 đã giảm xuống còn 39% - mức thấp nhất kể từ năm 2016. Tương tự, mức độ công khai, minh bạch trong lập và niêm yết danh sách hộ nghèo ở địa phương cũng giảm sút rõ rệt kể từ năm 2019.

Bà Ramla Khalidi - Đại diện thường trú Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc chia sẻ với báo giới về kết quả PAPI

“Dữ liệu từ Chỉ số PAPI phục vụ cung cấp bằng chứng cho việc hoạch định chính sách rất phong phú. Dựa trên những dữ liệu này, chúng tôi mong rằng tất cả các tỉnh, thành phố sẽ trao đổi cởi mở với các bên liên quan và có những hành động cụ thể để cải thiện sự hài lòng của người dân đối với hiệu quả hoạt động của bộ máy chính quyền các cấp trong năm 2024 và những năm tiếp theo”, bà Ramla Khalidi - Đại diện thường trú Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc, cho biết và thêm rằng: “Mặc dù chúng ta thấy có những điểm sáng trong năm 2023, đặc biệt trong kiểm soát tham nhũng trong khu vực công và trong thúc đẩy tiềm năng của quản trị điện tử, chúng ta vẫn còn có những mảng màu chưa sáng ở những lĩnh vực khác, đặc biệt trong đánh giá của người dân về mức độ công khai, minh bạch trong việc ra quyết định ở địa phương”.

Kết quả PAPI năm 2023 cũng cho thấy, đa số người dân chưa dùng dịch vụ công trực tuyến. Năm 2023, chỉ có khoảng 8,3% số người được hỏi cho biết họ đã sử dụng Cổng dịch vụ công Quốc gia; 7,6% sử dụng Cổng dịch vụ công cấp tỉnh trên phạm vi toàn quốc. Một trong những lý do khiến người dân chưa dùng dịch vụ công trực tuyến là do lo ngại về quyền riêng tư, với 1/3 số người đã dùng các cổng dịch vụ công nêu lý do này.

Những phát hiện này cho thấy cần cải thiện tính dễ tiếp cận và thân thiện với người dùng của các cổng dịch vụ công trực tuyến, đảm bảo tính thuận tiện và toàn trình cho tất cả các đối tượng người dùng là công dân. Một biện pháp thiết thực là thiết kế cổng dịch vụ công trực tuyến theo hướng tạo điều kiện cho người dùng có thể truy cập và sử dụng mọi lúc, mọi nơi bằng điện thoại thông minh. Bên cạnh đó, các cổng dịch vụ công phải đảm bảo quyền riêng tư của công dân.

Đại sứ Australia tại Việt Nam Andrew Goledzinowski

“Dữ liệu của PAPI giúp Việt Nam hiểu được những chiều cạnh cần thay đổi trong nền hành chính công... Đặc biệt, tôi vui mừng khi thấy kết quả năm nay cho thấy một số bước tiến trong thu hẹp khoảng cách số, đảm bảo mọi người dân, đặc biệt là phụ nữ, người khuyết tật và người dân tộc thiểu số, thực hiện các quyền của mình với tư cách là công dân số”, Đại sứ Australia tại Việt Nam Andrew Goledzinowski cho biết.

Ba quan ngại lớn nhất

Năm 2023, ba vấn đề lớn nhất người dân cho rằng Nhà nước cần tập trung giải quyết trong năm tiếp theo, bao gồm: Nghèo đói (chiếm 22,39% tổng số người trả lời); việc làm (12,79%); và tăng trưởng kinh tế (9,2%).

“Đói nghèo và việc làm vẫn là những vấn đề người dân quan ngại nhất theo kết quả khảo sát PAPI năm 2023. Chính vì vậy, hơn lúc nào hết, tất cả mọi người trong xã hội - đặc biệt là người dân tộc thiểu số và người dân nông thôn - được hưởng lợi từ phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau”, bà Deirdre Ní Fhallúin, Đại sứ Cộng hòa Ai-len tại Việt Nam nhấn mạnh.

10 vấn đề hệ trọng nhất theo đánh giá của người dân năm 2023

So với năm 2022, tỷ lệ người dân quan ngại về việc làm tăng mạnh nhất (+2,7%), tiếp đến là về thu nhập (+1,3%). Những mối quan ngại liên quan tới sinh kế càng trở nên rõ nét kể từ năm 2017 khi phân tích theo nhóm các vấn đề người dân cần Nhà nước tập trung giải quyết.

Xu hướng này còn được phản ánh rõ hơn qua tỷ lệ người trả lời (26%) cho biết tình hình kinh tế hộ gia đình của họ hiện nay kém hơn so với 5 năm trước. Năm qua, người dân cũng lo lắng về tính ổn định của dòng điện cho sinh hoạt và sản xuất, kinh doanh, với hơn 70% số người trả lời cho biết hộ gia đình họ thi thoảng bị mất điện lưới trong năm 2023, tăng gần 7% so với tỷ lệ 63,5% của năm 2022. Người dân các địa phương gần Hà Nội và Đồng bằng sông Cửu Long bị ảnh hưởng đặc biệt.

Sinh kế cũng là yếu tố nổi bật thúc đẩy di cư nội địa ở Việt Nam. Năm 2023, tỷ lệ người dân cân nhắc di cư tới địa phương khác để có việc làm tốt hơn là 21,8%. Một trong những lý do thúc đẩy di cư được đề cập là điều kiện môi trường sống xấu đi. Đây là một kết quả khảo sát quan trọng trong bối cảnh Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nhiều nhất của biến đổi khí hậu.

Mối quan ngại về môi trường sống đặc biệt phổ biến trong cư dân khu vực Đồng bằng sông Cửu Long - một điểm nóng về di cư với điểm đến nhiều nhất là TP. Hồ Chí Minh. Kết quả phân tích về nguy cơ thiên tai từ khảo sát PAPI 2023 cho thấy, tỷ lệ người dân các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long cho biết canh tác của họ bị ảnh hưởng của xâm nhập mặn cao hơn gấp đôi so với các vùng duyên hải khác.

Trong bối cảnh Việt Nam hướng tới thực hiện chuyển đổi năng lượng với nhiều mục tiêu tham vọng và trong nỗ lực giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu đối với xã hội, các cấp chính quyền từ trung ương đến địa phương cần quan tâm đến những vấn đề người dân quan ngại liên quan đến môi trường, biến đổi khí hậu và khả năng tiếp cận năng lượng với giá cả hợp lý.

Chỉ số PAPI là công cụ người dân tham gia giám sát hiệu quả của chính quyền trong việc thực thi chính sách đến cấp cơ sở. Sau khảo sát thí điểm vào năm 2009 và thực hiện trên quy mô lớn hơn vào năm 2010, khảo sát PAPI đã tiến hành trên phạm vi toàn quốc từ năm 2011. Năm 2023, 19.536 người dân được lựa chọn ngẫu nhiên đã tham gia khảo sát PAPI. Trong suốt 15 năm qua, có tới 197.779 lượt người dân trên phạm vi toàn quốc đã tham gia đánh giá hiệu quả quản trị và hành chính công từ trải nghiệm tương tác trực tiếp với chính quyền các cấp thông qua nghiên cứu PAPI từ năm 2009. PAPI đo lường 8 chỉ số nội dung: Tham gia của người dân ở cấp cơ sở; công khai; công khai, minh bạch trong việc ra quyết định ở địa phương; trách nhiệm giải trình với người dân; kiểm soát tham nhũng trong khu vực công; thủ tục hành chính công; cung ứng dịch vụ công; quản trị môi trường; và quản trị điện tử.