PAPI 2023: Nhiều chuyển biến tích cực

Bức tranh không chỉ màu sáng

So sánh kết quả khảo sát PAPI 2023 với năm 2021 và năm 2022, các chuyên gia thực hiện báo cáo PAPI cho biết, nhìn chung hiệu quả kiểm soát tham nhũng trong khu vực công và hiệu quả quản trị điện tử được cải thiện phần nào. Cụ thể, chỉ số “Kiểm soát tham nhũng trong khu vực công” tăng từ mức 6,71 điểm vào năm 2022 lên 6,77 vào năm 2023. Dù chỉ cải thiện khiêm tốn nhưng sự thay đổi theo hướng tích cực hơn này cũng phù hợp với xếp hạng của người dân về các vấn đề Nhà nước cần tập trung giải quyết trong thời gian tới. Theo đó, tham nhũng đã giảm từ vị trí thứ 5 vào năm 2022 xuống vị trí thứ 6 vào năm 2023 trong danh mục 10 vấn đề đáng quan ngại nhất trong năm.

10 vấn đề hệ trọng nhất theo đánh giá của người dân năm 2023 (Nguồn: PAPI 2023)

Khảo sát cho thấy, người dân cảm nhận hiện trạng tham nhũng có xu hướng giảm ở 5 trong số 8 hoạt động công vụ đo lường qua PAPI, gồm: Cán bộ chính quyền dùng tiền công quỹ vào mục đích riêng; người dân phải đưa “lót tay” để làm xong giấy chứng nhận quyền sử dụng đất; chính quyền địa phương nhận “chung chi” để doanh nghiệp trốn tránh nghĩa vụ bảo vệ môi trường; phụ huynh phải “bồi dưỡng” giáo viên để con em được quan tâm hơn ở trường tiểu học công lập; và người dân phải đưa “lót tay” để được quan tâm hơn khi đi khám chữa bệnh ở bệnh viện công.

Mặc dù vậy, PAPI 2023 cũng cho thấy một số hành vi tham nhũng vẫn tồn tại trong khu vực công ở địa phương, tác động tiêu cực đến niềm tin của người dân. Đáng chú ý là số người cho rằng cần phải dựa vào “quan hệ” để có được việc làm trong cơ quan Nhà nước vẫn ở mức cao. Trên phạm vi toàn quốc, có từ 56% đến 62% số người được hỏi cho biết vẫn tồn tại hiện trạng “vị thân” này.

Trong khi cảm nhận về hiệu quả kiểm soát tham nhũng cải thiện thì ngược lại, hiệu quả thực hiện công khai, minh bạch trong việc ra quyết định ở địa phương có xu hướng giảm, đặc biệt là trong công khai, minh bạch thu, chi ngân sách cấp xã khi tỷ lệ số người được hỏi trên toàn quốc xác nhận bảng kê khai thu, chi ngân sách cấp xã được niêm yết công khai năm 2023 đã giảm xuống còn 39% - mức thấp nhất kể từ năm 2016.

Theo TS. Đặng Hoàng Giang, thành viên Nhóm nghiên cứu PAPI, vấn đề công khai, minh bạch trong việc ra quyết định ở địa phương có ý nghĩa rất quan trọng cho việc phòng ngừa tham nhũng trong khu vực công, bởi khi người dân có thông tin đúng đủ, họ mới có thể thực hiện “kiểm tra, giám sát” và yêu cầu cán bộ, công chức giải trình. Cùng nhấn mạnh quan điểm này, TS. Edmund J. Malesky, PGS Đại học Arizona, Hoa Kỳ, thành viên Nhóm nghiên cứu PAPI cho biết: “Công khai, minh bạch trong việc ra quyết định ở địa phương và kiểm soát tham nhũng trong khu vực công là hai chỉ số quan trọng nhất tác động tới mức độ hài lòng chung của người dân đối với hiệu quả quản trị của chính quyền các cấp”.

Ba quan ngại lớn

Bà Ramla Khalidi, đại diện thường trú Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc tại Việt Nam cho rằng, dữ liệu từ PAPI 2023 cung cấp bằng chứng cho việc hoạch định chính sách rất phong phú. “Dựa trên những dữ liệu này, chúng tôi mong rằng tất cả các tỉnh, thành phố sẽ trao đổi cởi mở với các bên liên quan và có những hành động cụ thể để cải thiện sự hài lòng của người dân đối với hiệu quả hoạt động của bộ máy chính quyền các cấp trong năm 2024 và những năm tiếp theo”.

Đáng chú ý khảo sát PAPI 2023 nêu ra một câu hỏi mở về các vấn đề hệ trọng nhất của đất nước và địa phương cần Nhà nước tập trung ưu tiên giải quyết trong năm tiếp theo. Theo đó, có ba vấn đề lớn nhất được người trả lời đề xuất, gồm: nghèo đói (chiếm 22,39% tổng số người trả lời); việc làm (chiếm 12,79%) và tăng trưởng kinh tế (chiếm 9,2%). “Đói nghèo và việc làm vẫn là những vấn đề người dân quan ngại nhất theo kết quả khảo sát PAPI năm 2023. Chính vì vậy hơn lúc nào hết, cần đảm bảo tất cả mọi người trong xã hội được hưởng lợi từ phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau”, bà Deirdre Ní Fhallúin, Đại sứ Cộng hòa Ai-len tại Việt Nam nhấn mạnh.

TS. Edmund J. Malesky cho biết, so với năm 2022, tỷ lệ người dân quan ngại về việc làm tăng mạnh nhất (tăng 2,7%), tiếp đến là về thu nhập (tăng 1,3%). Những mối quan ngại liên quan tới sinh kế cũng càng trở nên rõ nét kể từ năm 2017 khi phân tích theo nhóm các vấn đề người dân cần Nhà nước tập trung giải quyết. Năm qua, người dân cũng lo lắng về tính ổn định của nguồn cung điện cho sinh hoạt và sản xuất kinh doanh, với hơn 70% số người trả lời cho biết hộ gia đình họ thi thoảng bị mất điện lưới trong năm 2023, tăng gần 7% so với tỷ lệ 63,5% của năm 2022, trong đó người dân các địa phương gần Hà Nội và Đồng bằng sông Cửu Long bị ảnh hưởng nhiều nhất…

Trong suốt 15 năm qua, có tới 197.779 lượt người dân trên toàn quốc đã tham gia đánh giá hiệu quả quản trị và hành chính công từ trải nghiệm tương tác trực tiếp với chính quyền các cấp thông qua nghiên cứu PAPI thường niên từ năm 2009. Riêng năm 2023 vừa qua, có 19.536 người dân được lựa chọn ngẫu nhiên đã tham gia khảo sát PAPI. Chặng đường 15 năm hình thành và phát triển của Bộ chỉ số PAPI đã bền bỉ đóng góp cho những thay đổi to lớn, tích cực, có hệ thống trong nền hành chính công Việt Nam.

Theo đánh giá của PGS-TS. Dương Trung Ý, Phó Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh: Các bộ chỉ báo khách quan như PAPI, PCI, hay chỉ số Cải cách hành chính công (PAR Index), một mặt được coi là một căn cứ quan trọng để đánh giá hiệu quả thực thi công vụ của các bộ, ngành địa phương; mặt khác, cung cấp những gợi ý quan trọng để Việt Nam tiếp tục hoàn thiện chính sách phát triển đất nước, triển khai Chiến lược chuyển đổi số quốc gia, xây dựng Nhà nước kiến tạo phát triển, lấy người dân làm trung tâm, không để ai bị bỏ lại phía sau...