Phân cấp, phân quyền ngân sách: Tăng tính chủ động, đảm bảo phù hợp Hiến pháp

Tăng cường phân cấp, phân quyền: Linh hoạt nhưng cần rõ ràng

Các đại biểu Quốc hội đánh giá cao những sửa đổi trong dự thảo luật nhằm tăng cường phân cấp, phân quyền, tạo điều kiện để các địa phương chủ động hơn trong quản lý ngân sách.

Đại biểu Nguyễn Thành Nam (Đoàn Phú Thọ) cho rằng, quy định cho phép ứng trước dự toán chi thường xuyên của ngân sách cấp xã cho năm sau là một điểm mới tích cực. Điều này giúp địa phương linh hoạt hơn trong điều hành tài chính, đặc biệt trong các tình huống cần chi gấp. Hơn nữa, việc giao thẩm quyền cho Hội đồng nhân dân cấp tỉnh chủ động phân cấp nguồn vốn và nhiệm vụ chi giữa ngân sách cấp tỉnh và cấp xã được đánh giá là phù hợp với thực tiễn, cho phép các địa phương điều chỉnh linh hoạt dựa trên đặc thù của mình.

Tuy nhiên, đại biểu bày tỏ lo ngại về quy trình ban hành chế độ, tiêu chuẩn, định mức chi ngân sách tại Điểm h, Khoản 9, Điều 30. Theo đó, việc Hội đồng nhân dân cấp tỉnh quyết định cụ thể hoặc giao Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định dẫn đến quy trình phức tạp, kéo dài thời gian khi phải trải qua hai bước: ban hành nghị quyết giao quyền và sau đó mới ban hành quyết định chi tiết.

Để khắc phục, đại biểu đề xuất quy định rõ Hội đồng nhân dân cấp tỉnh trực tiếp quyết định các chế độ, tiêu chuẩn, định mức chi, hoặc nếu mở rộng thẩm quyền cho Ủy ban nhân dân, nên quy định trực tiếp trong nhiệm vụ của Ủy ban nhân dân để rút ngắn quy trình.

Tương tự, đại biểu Dương Khắc Mai (Đoàn Đắk Nông) cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phân cấp thẩm quyền, nhưng lưu ý rằng, quy trình hiện tại có thể gây chậm trễ trong áp dụng các chế độ chi ngân sách. Đại biểu chỉ ra rằng, theo quy định tại Điểm h, Khoản 9, Điều 30, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh phải soạn thảo, thẩm định, trình Hội đồng nhân dân ban hành nghị quyết giao quyền, sau đó mới ban hành quyết định chi tiết. Quy trình hai bước này không chỉ kéo dài thời gian mà còn làm tăng thủ tục hành chính. Đại biểu đề nghị Ban soạn thảo hướng dẫn cụ thể trong các văn bản thi hành hoặc sửa đổi để Hội đồng nhân dân cấp tỉnh trực tiếp quyết định các chế độ, tiêu chuẩn, định mức chi, nhằm đảm bảo tính kịp thời và hiệu quả trong quản lý ngân sách địa phương.

Đại biểu Thạch Phước Bình (Đoàn Trà Vinh) đưa ra góc nhìn sâu hơn về quyền tự chủ ngân sách gắn với năng lực quản trị địa phương. Theo đại biểu, các địa phương hiện được giao nhiệm vụ lớn trong phát triển kinh tế - xã hội nhưng bị giới hạn nghiêm ngặt trong phân bổ, điều hành và điều chỉnh ngân sách. Dự thảo có bước tiến khi trao quyền cho Hội đồng nhân dân cấp tỉnh quyết định mức chi, nhưng chưa xây dựng khung chính sách phân cấp theo năng lực tài chính và hiệu quả sử dụng ngân sách. Đại biểu dẫn ví dụ các tỉnh như Quảng Ninh, Bình Dương, Đồng Nai, vốn có mức tự cân đối ngân sách cao, nhưng không được mở rộng không gian chính sách tài khóa, như quyết định mức thu phí hay chuyển đổi cơ chế đối tác công tư cấp tỉnh.

Để giải quyết, đại biểu đề xuất quy định nguyên tắc phân quyền ngân sách theo mức độ tự chủ tài khóa, cho phép các tỉnh tự cân đối từ 80% trở lên được tự quyết một số khoản thu, chi và điều chỉnh định mức nội bộ. Ngoài ra, đại biểu gợi ý thiết lập khu ngân sách linh hoạt tại các địa phương thí điểm như TP. Hồ Chí Minh, Hà Nội, Đà Nẵng, với cơ chế luân chuyển nguồn lực và đầu tư theo kết quả đầu ra.

Phải đảm bảo phù hợp Hiến pháp và cần có sự giám sát

Bên cạnh việc ủng hộ tăng phân cấp, các đại biểu cũng nhấn mạnh cần đảm bảo các quy định phù hợp với Hiến pháp, đặc biệt là vai trò quyết định của Quốc hội trong quản lý ngân sách.

Đại biểu Nguyễn Trường Giang (Đoàn Đắk Nông) cho rằng, đề xuất Quốc hội chỉ quyết định tổng thể và cơ cấu lớn của dự toán ngân sách, không quyết định chi tiết cho các lĩnh vực như giáo dục, đào tạo, dạy nghề, khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, cần được cân nhắc kỹ.

Theo đại biểu, Khoản 4, Điều 70, Hiến pháp 2013 quy định Quốc hội quyết định dự toán và phân bổ ngân sách trung ương. Việc quyết định chi tiết theo từng lĩnh vực giúp minh bạch, sử dụng ngân sách đúng mục đích, đồng thời tạo cơ sở để Quốc hội giám sát hiệu quả và đánh giá trách nhiệm người đứng đầu. Đại biểu nhấn mạnh, chi cho giáo dục (tối thiểu 20%) và khoa học, công nghệ (tối thiểu 3%) chiếm khoảng 600.000 tỷ đồng trong tổng chi 2,5 triệu tỷ đồng năm 2025, do đó Quốc hội cần giữ thẩm quyền quyết định chi cụ thể để đảm bảo đúng chủ trương của Đảng và pháp luật.

Đại biểu Bùi Quỳnh Thơ (Đoàn Hà Tĩnh) cũng bày tỏ quan điểm về nhiệm vụ, quyền hạn của Quốc hội tại Điều 19. Dự thảo đề xuất bỏ quy định về thẩm quyền của Quốc hội quyết định chi ngân sách chi tiết cho chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên của các lĩnh vực giáo dục, đào tạo, dạy nghề, khoa học, công nghệ. Đại biểu nhận định, quy định này trong Luật Ngân sách Nhà nước 2015 là không cần thiết, vì các khoản chi này đã nằm trong chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên. Tuy nhiên, nếu ý định của Ban soạn thảo là loại bỏ hoàn toàn thẩm quyền của Quốc hội trong quyết định chi cho các lĩnh vực này, đại biểu cho rằng điều đó không phù hợp với vai trò của Quốc hội theo Hiến pháp. Đại biểu đề nghị Bộ Tài chính làm rõ hàm ý để các đại biểu yên tâm, đồng thời nhấn mạnh cần giữ các quy định đảm bảo tính thống nhất và minh bạch trong quản lý ngân sách.

Về cơ chế giám sát, đại biểu Phạm Văn Hòa (Đoàn Đồng Tháp) nhấn mạnh, việc phân cấp nguồn thu là điểm mới, giúp địa phương tăng thu, tích cực quản lý và nâng cao trách nhiệm. Các khoản thu từ bất động sản, thuế giá trị gia tăng, thu nhập doanh nghiệp, thu nhập cá nhân, tiêu thụ đặc biệt được chia tỷ lệ cao hơn hiện hành, đặc biệt có lợi cho địa phương có nguồn thu thấp, tạo động lực để địa phương phấn đấu tăng thu.

Tuy nhiên, đại biểu lưu ý rằng phân cấp cần đi đôi với giám sát chặt chẽ, đặc biệt đối với các địa phương khó khăn được vay tới 80% nguồn thu. Nếu không kiểm soát khả năng trả nợ, địa phương có thể không trả được, buộc ngân sách trung ương bù, làm tăng trần nợ công. Đại biểu đề xuất quy định danh mục đầu tư cụ thể, được cấp thẩm quyền phê duyệt, để đảm bảo hiệu quả sử dụng vốn vay, đồng thời tăng cường giám sát để tránh lãng phí hoặc sử dụng không đúng mục đích.