Sân chơi mới cho giao dịch hàng hóa ở trung tâm tài chính

Những bước tiến pháp lý chưa có tiền lệ

Bản dự thảo mới nhất của Nghị định này cho thấy, hầu như tất cả các điểm pháp lý mới bổ sung và dự kiến luật hóa trong Nghị định đều là những quy định từ trước đến nay chưa có tiền lệ.

Cụ thể, trong lĩnh vực hải quan, Dự thảo quy định thông quan tối đa 8 giờ kể từ khi hồ sơ hợp lệ, ưu tiên sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và công nghệ chuỗi khối (blockchain) cho khai báo, đồng thời áp dụng quản lý rủi ro để miễn kiểm tra chuyên ngành trong nhiều trường hợp; cho phép kho ngoại quan/CFS đặc thù hoạt động linh hoạt và khai báo tổng hợp định kỳ thay vì từng lần (Khoản 1, Điều 20). Theo các doanh nghiệp, đây là bước đột phá trong thủ tục hải quan ở tầm Nghị định giúp tiết giảm thời gian, giảm mạnh chi phí lưu kho và chi phí hành chính, tạo thuận lợi cho logistics, trung chuyển và gia công xuất khẩu.

Trong lĩnh vực phân phối hàng hóa, việc Dự thảo Nghị định không yêu cầu thẩm tra nhu cầu kinh tế (ENT) cho cơ sở phân phối, miễn thủ tục thông báo nhượng quyền thương mại và không hạn chế tỷ lệ sở hữu nước ngoài trong phân phối (Điều 20, 24) sẽ tháo gỡ trực tiếp những bất cập hiện tại; tạo ra sức thu hút mạnh mẽ đối với nhà bán lẻ nước ngoài, nền tảng thương mại điện tử, chuỗi cung ứng toàn cầu.

Cùng với đó, Dự thảo Nghị định cho phép mở “siêu thị sàn” bao gồm các loại: sàn hàng hóa, sàn phái sinh, sàn tín chỉ carbon, sàn sản phẩm văn hóa nghệ thuật, kim loại quý, sản phẩm tài chính xanh…; đồng thời tạo cơ chế sandbox để thử nghiệm nền tảng giao dịch mới cho thấy độ mở pháp lý cho hoạt động thương mại tại TTTCQT là rất lớn.

Các chuyên gia nhận định, việc cho phép mở hàng loạt sàn giao dịch sẽ tạo ra “hệ sinh thái đa thị trường” đa dạng trong cùng một không gian pháp lý. Khi cả thị trường vật chất (vận chuyển, lưu kho) và thị trường hợp đồng (phái sinh, chỉ số, tín chỉ) cùng tồn tại, tương tác và kết nối sẽ giúp tạo thanh khoản mạnh mẽ. Các sản phẩm tài chính mới như: tín chỉ carbon, tài chính xanh nếu có sàn niêm yết sẽ dễ hút vốn, tạo giá tham chiếu, giúp doanh nghiệp kiểm soát rủi ro giá.

Bên cạnh đó, bằng quy định nội luật hóa nguyên tắc quốc tế khi áp dụng “tiêu chuẩn IOSCO” (bộ tiêu chuẩn do Tổ chức Quốc tế các Ủy ban Chứng khoán ban hành làm thước đo hoạt động quản lý, giám sát thị trường chứng khoán, phái sinh và các sở giao dịch hàng hóa) cho Sở giao dịch hàng hóa tại TTTCQT sẽ hỗ trợ các nhà sản xuất nông sản, doanh nghiệp xuất khẩu có thêm công cụ phòng rủi ro giá; nhà đầu tư được hưởng tính minh bạch cao hơn. Các chuyên gia và doanh nghiệp đều ghi nhận đây là nấc thang pháp lý mới, đưa mô hình quản trị thị trường tiệm cận chuẩn quốc tế.

Tiêu chuẩn IOSCO sẽ được áp dụng cho Sở giao dịch hàng hóa khi hoạt động trong trung tâm tài chính quốc tế

Cân nhắc lộ trình áp dụng linh hoạt

Mặc dù đồng tình với quan điểm xây dựng pháp lý và những quy định mới được đưa vào Dự thảo Nghị định nhưng đa số các chuyên gia, hiệp hội ngành nghề đều cho rằng, để xây dựng “sân chơi mới” cho giao dịch hàng hóa ở TTTCQT, Chính phủ và các bộ, ngành cần có những bước đi thận trọng.

Đối với các quy định pháp lý cởi mở về sàn giao dịch hàng hóa mới và cơ chế sandbox, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng cần có lộ trình quản lý “theo mục tiêu” thay vì theo công nghệ, tức tập trung vào các tiêu chí như chống gian lận, chống rửa tiền, bảo vệ người tiêu dùng. Đơn cử như các sàn nghệ thuật, sàn kim loại quý dễ bị lợi dụng để rửa tiền nếu thiếu kiểm soát nguồn gốc, lưu ký và minh bạch giao dịch.

Theo các chuyên gia tại Công ty chứng khoán SSI, tại các thị trường mới cởi mở về pháp lý có thể xảy ra tình trạng thanh khoản ban đầu thấp dễ tạo chênh lệch lớn. Nếu không có giới hạn vị thế, yêu cầu ký quỹ và cơ chế bù trừ phù hợp, một vài bên lớn có thể thao túng giá. Ngoài ra, nền tảng số, sàn điện tử yêu cầu quản trị an ninh mạng, phòng rủi ro hệ thống (cắt kết nối, chạy lại sàn), nếu không chuẩn hóa có thể dẫn tới đứt gãy giao dịch, mất niềm tin. Chưa kể rằng, khi kết nối không hạn chế với các hợp đồng xuyên biên giới cần có cơ chế đảm bảo pháp lý và cơ chế giải quyết tranh chấp phù hợp với thông lệ quốc tế để đảm bảo quyền lợi các bên khi thực thi phán quyết hay thu hồi tài sản.

Kiến nghị hoàn thiện Dự thảo Nghị định, các chuyên gia khuyến nghị, bên cạnh tiếp tục cập nhật khung pháp lý mới ở cấp Nghị định, các Thông tư hướng dẫn cũng cần nhanh chóng được các bộ, ngành liên quan triển khai theo hướng cụ thể, định mức và kỹ thuật hóa.

Chẳng hạn, đối với các quy định về sàn giao dịch cần có các quy định cụ thể về tiêu chí niêm yết gắn với bằng chứng nguồn gốc, bù trừ độc lập cho các hợp đồng tiêu chuẩn phái sinh; quy định chi tiết về báo cáo vào kho lưu trữ để phục vụ giám sát, quy định chuyên biệt về chống rửa tiền, tài trợ khủng bố cho từng loại sàn. Đối với cơ chế sandbox, nên xem xét số liệu thanh khoản tối thiểu, thử nghiệm 6-12 tháng trước khi chính thức cho mở rộng.

Ngoài ra, trong thời gian đầu mới vận hành, lộ trình liên thông rộng với các sàn nước ngoài nên được hạn chế cho tới khi hoàn thiện tiêu chuẩn giá, dữ liệu vị thế và hệ thống cảnh báo. Trong quá trình vận hành các sàn giao dịch có thể rút kinh nghiệm từ các sản phẩm ít rủi ro (ví dụ nông sản chuẩn hóa) để triển khai mở rộng.