Sửa đổi Hiến pháp 2013 - bước tiến thể chế hóa mô hình chính quyền mới

Với mục tiêu tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và đảm bảo sự lãnh đạo toàn diện của Đảng, dự thảo Nghị quyết hứa hẹn tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho mô hình chính quyền địa phương hai cấp, đáp ứng yêu cầu phát triển trong bối cảnh mới.

Thể chế hóa chủ trương Đảng

Phó Chủ tịch Quốc hội cho biết, việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 là một bước đi chiến lược nhằm thể chế hóa các chủ trương lớn của Đảng, đáp ứng yêu cầu tinh gọn bộ máy và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước. Ủy ban dự thảo, được thành lập theo Nghị quyết số 194/2025/QH15 ngày 5/5/2025, đã xác định rõ các quan điểm chỉ đạo, mục đích và yêu cầu cho quá trình này. Việc sửa đổi phải đảm bảo sự lãnh đạo tuyệt đối, toàn diện, và trực tiếp của Đảng, tuân thủ Cương lĩnh Chính trị, Điều lệ Đảng, cũng như các nguyên tắc, quy định của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị và Ban Bí thư. Đồng thời, quá trình này cần dựa trên kết quả rà soát, đánh giá thực tiễn thi hành Hiến pháp năm 2013 và các đạo luật liên quan, đặc biệt là các quy định về tổ chức bộ máy nhà nước.

Ủy ban nhấn mạnh rằng, việc sửa đổi phải được tiến hành thận trọng, khách quan, dân chủ, khoa học, và hiệu quả, tuân thủ đầy đủ trình tự, thủ tục theo quy định của pháp luật. Mục tiêu là tạo nền tảng pháp lý vững chắc để triển khai mô hình tổ chức chính quyền địa phương hai cấp, kết thúc hoạt động của đơn vị hành chính cấp huyện, và sắp xếp lại tổ chức bộ máy của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cùng các tổ chức chính trị - xã hội. Những thay đổi này không chỉ nhằm tinh gọn bộ máy mà còn hướng tới nâng cao hiệu quả quản lý, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng.

Dự thảo Nghị quyết được xây dựng với phạm vi sửa đổi, bổ sung đã được Quốc hội quyết định tại Nghị quyết số 194/2025/QH15, tập trung vào các nội dung cụ thể liên quan đến Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Công đoàn Việt Nam, đơn vị hành chính và tổ chức chính quyền địa phương.

Dự thảo gồm hai điều chính: Điều 1 với 8 khoản sửa đổi, bổ sung các quy định tại các Điều 9, 10, 84, 110, 111, 112, 114, và 115 của Hiến pháp năm 2013; Điều 2 với 3 khoản quy định về hiệu lực thi hành và các điều khoản chuyển tiếp. Những sửa đổi này được thiết kế để đảm bảo tính đồng bộ, khả thi, và phù hợp với thực tiễn, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho việc triển khai các cải cách thể chế quan trọng.

Quá trình xây dựng dự thảo đã được Ủy ban thực hiện ngay sau khi được thành lập với sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, tổ chức liên quan. Việc lấy ý kiến Nhân dân, các ngành, các cấp về dự thảo Nghị quyết đã bắt đầu từ ngày 6/5/2025 và dự kiến hoàn thành vào ngày 5/6/2025. Ủy ban đã ban hành Kế hoạch số 05/KH-UBDTSĐBSHP, tổ chức lấy ý kiến theo tinh thần dân chủ, thực chất, sử dụng nhiều hình thức đa dạng, đặc biệt là ứng dụng công nghệ thông tin để phù hợp với thực tế cơ sở và tạo điều kiện thuận lợi cho các tầng lớp Nhân dân tham gia góp ý. Những ý kiến này, cùng với đóng góp của các đại biểu Quốc hội, sẽ được nghiên cứu, tiếp thu để hoàn thiện dự thảo, trước khi trình Quốc hội thảo luận lần nữa và xem xét thông qua tại phiên họp ngày 24/6/2025, đúng theo chương trình kỳ họp đã được phê duyệt.

Tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu quả quản lý

Dự thảo Nghị quyết đề xuất sửa đổi, bổ sung 8 khoản tại các Điều 9, 10, 84, 110, 111, 112, 114, và 115 của Hiến pháp năm 2013, tập trung vào bốn nội dung chính. Trước hết, về Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội, Ủy ban đề nghị sửa đổi Điều 9 để làm rõ vai trò cốt lõi của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, nhấn mạnh vị trí là tổ chức trung tâm của khối đại đoàn kết toàn dân. Các quy định về vị trí, chức năng, nguyên tắc tổ chức, và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam sẽ được điều chỉnh để phù hợp với mô hình tổ chức mới sau khi sắp xếp các tổ chức chính trị - xã hội trực thuộc. Đồng thời, Ủy ban đề xuất bổ sung quy định tại khoản 1 Điều 84, cho phép Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có quyền trình dự án luật và pháp lệnh, đảm bảo thống nhất với các sửa đổi tại Điều 9.

Thứ hai, về Công đoàn Việt Nam, Ủy ban đề nghị sửa đổi, bổ sung Điều 10 để khẳng định Công đoàn Việt Nam là tổ chức chính trị - xã hội của giai cấp công nhân và người lao động, trực thuộc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Quy định này kế thừa hợp lý các nội dung hiện hành của Hiến pháp, đồng thời bổ sung nhiệm vụ đại diện người lao động ở cấp quốc gia trong quan hệ lao động và quan hệ quốc tế về công đoàn, phù hợp với bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng.

Thứ ba, về tổ chức đơn vị hành chính và chính quyền địa phương, Ủy ban đề nghị sửa đổi các điều thuộc Chương IX của Hiến pháp năm 2013 để thể chế hóa chủ trương của Đảng về sắp xếp tinh gọn bộ máy và tổ chức chính quyền địa phương hai cấp. Cụ thể, Điều 110 sẽ được sửa đổi để quy định khái quát về các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, bao gồm tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, các đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, và đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội thành lập. Việc xác định các loại đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, cũng như trình tự, thủ tục thành lập, giải thể, nhập, chia và điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính sẽ do Quốc hội quy định. Đồng thời, các Điều 111, 112, và 114 sẽ được sửa đổi để quy định tổ chức chính quyền địa phương gồm Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân, bỏ thuật ngữ “cấp chính quyền địa phương”. Quy định tại khoản 2 Điều 115 cũng sẽ được điều chỉnh, loại bỏ Chánh án Tòa án nhân dân và Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân khỏi danh sách đối tượng trả lời chất vấn của đại biểu Hội đồng nhân dân, nhằm phù hợp với tính chất và mô hình tổ chức các cơ quan nhà nước ở địa phương sau sắp xếp.

Về hiệu lực thi hành và điều khoản chuyển tiếp, Ủy ban đề nghị Nghị quyết có hiệu lực từ ngày 1/7/2025 để kịp thời thể chế hóa các kết luận và chỉ đạo của Trung ương, Bộ Chính trị, và Ban Bí thư. Dự thảo Nghị quyết sẽ chính thức tuyên bố kết thúc hoạt động của đơn vị hành chính cấp huyện, đồng thời quy định các điều khoản chuyển tiếp về việc chỉ định các chức danh của Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân, và Trưởng đoàn, Phó trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội khi sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã trong năm 2025. Quy định này cũng bao gồm việc kiện toàn tổ chức bộ máy của Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân nhiệm kỳ 2021-2026 khi không còn đơn vị hành chính cấp huyện, đảm bảo quá trình chuyển đổi diễn ra thông suốt và không tạo khoảng trống pháp lý.