Thu hẹp án phạt tử hình, bổ sung hình phạt tù chung thân không xét giảm án

Đảm bảo mục tiêu phòng, chống tội phạm

Chính phủ khẳng định sự cần thiết sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự nhằm thể chế hóa các chủ trương, chính sách của Đảng về phòng, chống tội phạm trong bối cảnh xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Dự án Luật được xây dựng để đáp ứng yêu cầu thực tiễn, giải quyết các khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực thi Bộ luật Hình sự hiện hành, đồng thời bảo đảm tính nhân đạo, khoan hồng nhưng vẫn duy trì tính răn đe nghiêm khắc. Chính phủ nhấn mạnh rằng, dự án luật hướng đến việc bảo vệ chế độ, quyền con người, lợi ích của Nhà nước và thúc đẩy phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, tạo môi trường xã hội và sinh thái an toàn, lành mạnh cho người dân.

Một trong những nội dung trọng tâm của dự án luật là thu hẹp phạm vi áp dụng hình phạt tử hình, thay thế bằng hình phạt tù chung thân không xét giảm án tại 8/18 tội danh hiện có khung hình phạt tử hình, chiếm 44,44%. Chính phủ cho rằng, quy định này nhằm cách ly vĩnh viễn người phạm tội khỏi đời sống xã hội, đồng thời thể hiện tính nhân đạo, phù hợp với các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên. Bên cạnh đó, dự án luật đề xuất bổ sung tội sử dụng trái phép chất ma túy để đáp ứng yêu cầu đấu tranh với tình trạng gia tăng sử dụng ma túy, vốn là nguyên nhân dẫn đến nhiều hành vi vi phạm pháp luật nghiêm trọng. Chính phủ cũng đề xuất nâng mức hình phạt tù đối với một số tội phạm về môi trường, ma túy, và an toàn thực phẩm để tăng tính răn đe, kịp thời bảo vệ lợi ích của Nhà nước và quyền của công dân.

Dự án luật còn sửa đổi, bổ sung một số quy định của các luật liên quan như Luật Đặc xá, Luật Thi hành án hình sự, Luật Phòng, chống mua bán người, và Luật Công an nhân dân để đồng bộ hóa các trình tự, thủ tục và tổ chức thi hành án tử hình, phục vụ yêu cầu sắp xếp tổ chức bộ máy và đảm bảo tính thống nhất của hệ thống pháp luật. Chính phủ đề xuất dự án luật được xem xét, thông qua tại Kỳ họp thứ 9 theo trình tự, thủ tục rút gọn, với hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2025, nhằm kịp thời thực hiện các chỉ đạo của cấp có thẩm quyền và hỗ trợ quá trình tinh gọn bộ máy nhà nước.

Quá trình xây dựng dự án luật được thực hiện minh bạch, tuân thủ quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật. Chính phủ giao Bộ Công an chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan để nghiên cứu, xây dựng hồ sơ dự án luật, đảm bảo tiến độ và chất lượng. Hồ sơ dự án bao gồm đầy đủ các tài liệu theo quy định, đáp ứng yêu cầu trình Quốc hội xem xét, quyết định theo trình tự rút gọn, thể hiện sự nỗ lực của Chính phủ trong việc cụ thể hóa các chủ trương của Đảng và đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

Tiếp tục rà soát các nghị quyết để thế chế hoá

Ủy ban Pháp luật và Tư pháp tán thành sự cần thiết sửa đổi, bổ sung Bộ luật Hình sự, đánh giá cao nỗ lực của Bộ Công an trong việc xây dựng hồ sơ dự án luật đúng tiến độ và đầy đủ tài liệu theo quy định. Ủy ban nhận thấy dự thảo luật cơ bản bám sát chủ trương của Đảng, phù hợp với quy định của Hiến pháp về quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân. Tuy nhiên, Ủy ban đề nghị tiếp tục rà soát các nghị quyết gần đây của Đảng, như Nghị quyết số 57-NQ/TW, Nghị quyết số 66-NQ/TW, và Nghị quyết số 68-NQ/TW, để thể chế hóa đầy đủ vào Bộ luật Hình sự, đồng thời kiểm tra tính thống nhất với các luật đang được sửa đổi, dự kiến thông qua tại Kỳ họp thứ 9, nhằm tránh chồng chéo, mâu thuẫn trong xử lý vi phạm pháp luật.

Về việc thu hẹp phạm vi áp dụng hình phạt tử hình, Ủy ban ghi nhận hai quan điểm. Một số ý kiến tán thành bỏ hình phạt tử hình tại 8 tội danh như đề xuất của Chính phủ, thay thế bằng tù chung thân không xét giảm án. Tuy nhiên, đa số ý kiến thận trọng, cho rằng cần cân nhắc kỹ việc bỏ tử hình đối với các tội tham ô, nhận hối lộ, và vận chuyển trái phép chất ma túy để đảm bảo hiệu quả răn đe và phòng ngừa tội phạm.

Về đề xuất bổ sung hình phạt tù chung thân không xét giảm án, Ủy ban cũng ghi nhận hai luồng ý kiến. Đa số ý kiến ủng hộ bổ sung hình phạt này tại 18 tội danh, đồng thời đề nghị rà soát các tội đặc biệt nghiêm trọng trước năm 2015 để áp dụng đồng bộ. Một số ý kiến phản đối, cho rằng hình phạt này không khác biệt đáng kể so với tù chung thân hiện hành, có thể gây thiếu nhất quán trong chính sách hình sự, và đề xuất sửa đổi Điều 63 của Bộ luật Hình sự để quy định các trường hợp không xét giảm án, tương tự quy định của Luật Đặc xá.

Đối với đề xuất bổ sung tội sử dụng trái phép chất ma túy, Ủy ban ghi nhận sự gia tăng tình trạng sử dụng ma túy, là nguyên nhân dẫn đến nhiều hành vi vi phạm pháp luật nghiêm trọng. Tuy nhiên, đa số ý kiến không tán thành bổ sung tội danh này, lập luận rằng người sử dụng ma túy được xem là bệnh nhân theo chính sách nhân đạo của Đảng và Nhà nước, phù hợp với các công ước quốc tế. Trước đây, tội danh này từng được quy định trong Bộ luật Hình sự năm 1999 nhưng đã bị bãi bỏ từ năm 2010, và việc xử lý bằng biện pháp hành chính kết hợp cai nghiện là phù hợp hơn. Ủy ban đề nghị Chính phủ cân nhắc kỹ để đảm bảo tính nhân đạo và hiệu quả trong chính sách hình sự.

Về việc nâng mức hình phạt tù đối với các tội về môi trường, ma túy, và an toàn thực phẩm, Ủy ban cơ bản tán thành để tăng tính răn đe, bảo vệ lợi ích Nhà nước và quyền của công dân. Tuy nhiên, Ủy ban đề nghị Chính phủ thuyết minh rõ hơn căn cứ nâng mức hình phạt, đảm bảo mức phạt tương xứng với tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội.

Về nâng mức phạt tiền là hình phạt chính và bổ sung, Ủy ban ủng hộ tăng gấp đôi mức phạt tại một số tội danh về môi trường và xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng, đồng thời đề nghị ưu tiên áp dụng hình phạt tiền trong các khung hình phạt có cả tù và tiền, theo tinh thần Nghị quyết số 68-NQ/TW, cùng với yêu cầu khắc phục hậu quả do hành vi phạm tội gây ra.

Về hiệu lực thi hành, Ủy ban đồng ý với thời điểm 1/7/2025 để kịp thời thực hiện chỉ đạo của cấp có thẩm quyền và đồng bộ với việc sắp xếp tổ chức bộ máy. Tuy nhiên, một số ý kiến đề xuất các quy định có lợi cho người phạm tội và liên quan đến bộ máy có hiệu lực từ 1/7/2025, còn các quy định khác từ 1/10/2025 để Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao có thời gian ban hành nghị quyết hướng dẫn và cơ quan tố tụng chuẩn bị triển khai…