Tối ưu hóa nguồn thu ngân sách: Linh hoạt phân chia, minh bạch công khai

Phân chia nguồn thu: Linh hoạt và phù hợp thực tiễn địa phương

Các đại biểu Quốc hội đặc biệt quan tâm đến các quy định về phân chia nguồn thu giữa ngân sách trung ương và địa phương, với mục tiêu vừa củng cố vai trò chủ đạo của trung ương, vừa tạo động lực cho địa phương tăng thu. Đại biểu Phạm Thị Minh Huệ (Đoàn Sóc Trăng) ủng hộ phương án chỉ quy định các nguồn thu phân chia mà không cố định tỷ lệ, giao Chính phủ xây dựng phương án trình Quốc hội quyết định. Phương án này đảm bảo tính chủ động, linh hoạt trong điều hành ngân sách, phù hợp với quan điểm xây dựng pháp luật hiện nay.

Về khoản thu tiền sử dụng đất và tiền thuê đất, đại biểu đồng tình với chủ trương điều tiết để củng cố vai trò chủ đạo của ngân sách trung ương, nhưng nhấn mạnh cần giảm dần tỷ trọng nguồn thu này trong tổng thu ngân sách địa phương, thay bằng các giải pháp quản lý đất đai bền vững, minh bạch, tăng thu từ kinh tế số và công nghệ cao. Trong ngắn hạn, đối với các địa phương chưa tự cân đối ngân sách, khoản thu tiền sử dụng đất vẫn chiếm tỷ trọng lớn, đóng vai trò quan trọng cho đầu tư phát triển.

Đại biểu chỉ ra rằng, địa phương phải chi 35-40% tổng thu từ dự án đất cho quy hoạch, giải phóng mặt bằng, tái định cư, hạ tầng, và chi phí này sẽ tăng do lạm phát và bảng giá đất mới. Do đó, đại biểu đề nghị giữ quy định các địa phương chưa tự cân đối được hưởng 100% khoản thu tiền sử dụng đất, đồng thời giao Chính phủ quy định chi tiết tỷ lệ phân chia phù hợp từng địa phương sau sắp xếp đơn vị hành chính.

Đại biểu Nguyễn Trúc Sơn (Đoàn Bến Tre) cũng ủng hộ phương án 2 tại Khoản 2, Điều 35, nhấn mạnh rằng, việc không cố định tỷ lệ phân chia trong luật giúp Chính phủ và Quốc hội linh hoạt điều chỉnh theo đặc thù từng thời kỳ. Về thuế bảo vệ môi trường tại Điểm c, phương án 1, đại biểu lưu ý rằng tỷ lệ phân chia 80% trung ương - 20% địa phương, so với 60% - 40% hiện hành, sẽ ảnh hưởng lớn đến ngân sách địa phương, đặc biệt các tỉnh khó khăn. Đại biểu đề nghị cân nhắc kỹ tỷ lệ này để tránh gây áp lực tài chính cho địa phương.

Về khoản thu tiền sử dụng đất, đại biểu đề xuất tỷ lệ 90% trung ương, 10% địa phương thay vì 80-20% cho các tỉnh có nguồn thu hạn chế, phù hợp với chính sách hỗ trợ của Chính phủ. Ngoài ra, đại biểu đề nghị điều chỉnh cơ chế xử lý nguồn tăng thu, hiện phân bổ 70% cho cải cách tiền lương và 30% cho đầu tư, thành 50-50% để tăng nguồn lực cho đầu tư công và các dự án cấp bách, tạo động lực phát triển kinh tế địa phương.

Đại biểu Chu Thị Hồng Thái (Đoàn Lạng Sơn) tập trung vào chính sách thưởng vượt thu thuế xuất nhập khẩu qua biên giới đất liền. Đại biểu ghi nhận chính sách này thể hiện sự quan tâm của Đảng, Chính phủ, Quốc hội đối với tỉnh biên giới, nơi đảm nhận vai trò cửa ngõ thương mại và an ninh, quốc phòng.

Tuy nhiên, quy định mức thưởng không quá 10% số tăng thu và không vượt số tăng thu so với năm trước chưa phù hợp thực tiễn. Đại biểu dẫn ví dụ tỉnh Lạng Sơn năm 2024 thu 6.600 tỷ đồng thuế xuất nhập khẩu, vượt chỉ tiêu 5.000 tỷ đồng, nhưng năm 2025 nếu tiếp tục thu 6.600 tỷ đồng, vượt chỉ tiêu 6.450 tỷ đồng, tỉnh vẫn không được thưởng vì không cao hơn năm trước.

Đại biểu nhấn mạnh thuế xuất nhập khẩu chịu ảnh hưởng bởi thương mại toàn cầu, chính sách hải quan, lưu lượng hàng hóa, không phải ưu đãi địa phương. Địa phương có hạ tầng tốt, thông quan nhanh sẽ tăng hiệu quả xuất nhập khẩu toàn quốc. Đại biểu đề nghị sửa quy định, cho phép trích không quá 30% số tăng thu để thưởng, bỏ điều kiện so với năm trước, nhằm khuyến khích địa phương đầu tư, tăng thu dài hạn.

Công khai, minh bạch ngân sách, tăng cường trách nhiệm giải trình

Việc nâng cao tính công khai, minh bạch trong quản lý ngân sách cũng được các đại biểu đặc biệt chú trọng. Đại biểu Thạch Phước Bình (Đoàn Trà Vinh) nhấn mạnh rằng, quy định công khai ngân sách hiện nay còn mang tính hình thức. Theo Chỉ số Công khai ngân sách cấp tỉnh (PBOI) năm 2023, chỉ 16/63 tỉnh công khai đầy đủ. Dự thảo tại Điều 59 đến 61 chỉ dừng ở mức khuyến nghị, thiếu ràng buộc kỹ thuật về dữ liệu mở, nền tảng số, định dạng chuẩn hóa.

Để khắc phục, đại biểu đề xuất luật hóa yêu cầu công khai ngân sách bằng dữ liệu mở, theo định dạng chuẩn, bao gồm dự toán, quyết toán, chi nợ công, chi đầu tư công. Đồng thời, cần tích hợp cổng thông tin ngân sách quốc gia liên thông từ xã đến trung ương, sử dụng trí tuệ nhân tạo để phát hiện rủi ro tài khóa, tăng cường trách nhiệm giải trình và hiệu quả quản lý ngân sách.

Đại biểu Nguyễn Thị Thu Dung (Đoàn Thái Bình) tập trung vào vấn đề minh bạch trong quản lý nguồn thu của đơn vị sự nghiệp công lập. Theo đại biểu, Nghị định 60/2021 quy định các nguồn tài chính của đơn vị sự nghiệp tự chủ bao gồm ngân sách nhà nước, thu từ hoạt động sự nghiệp, thu phí, vốn vay, viện trợ, và các nguồn khác. Dự thảo Luật Đấu thầu (sửa đổi) cho phép đơn vị tự chủ tự quyết mua sắm thường xuyên, sản xuất kinh doanh, dự án đầu tư không dùng ngân sách nhà nước, ngụ ý các nguồn thu này không thuộc ngân sách nhà nước.

Tuy nhiên, Điểm b, Khoản 1, Điều 5 dự thảo Luật Ngân sách Nhà nước quy định các khoản phí từ dịch vụ của đơn vị sự nghiệp công lập và các khoản thu khác thuộc ngân sách nhà nước, gây mâu thuẫn. Đại biểu đề nghị làm rõ nội hàm, phạm vi “ngân sách nhà nước” tại Điều 5, quy định thống nhất để đảm bảo khả thi trong thực hiện, tránh bất cập trong quản lý tài chính.

Đại biểu Bùi Quỳnh Thơ (Đoàn Hà Tĩnh) nhấn mạnh tầm quan trọng của minh bạch trong phân chia nguồn thu tại Điều 35. Đại biểu đề nghị giữ cụm từ “các khoản thu ngân sách trung ương hưởng 100%” như luật hiện hành, để phân biệt rõ với khoản thu phân chia theo tỷ lệ. Đại biểu ủng hộ phương án 2 tại Khoản 2, Điều 35, chỉ quy định nguồn thu phân chia, không cố định tỷ lệ, giao Chính phủ xây dựng phương án trình Quốc hội, đảm bảo linh hoạt theo từng thời kỳ. Điều này không chỉ tạo điều kiện để địa phương chủ động mà còn tăng cường minh bạch trong quản lý ngân sách, giúp Quốc hội và các cơ quan giám sát theo dõi, đánh giá hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính công.