Tuyển dụng nhà giáo: Phân cấp hay tập trung?

Nhiều câu hỏi khó khi giải quyết nhu cầu tuyển dụng nhà giáo (Ảnh Internet)

Tuyển dụng nhà giáo – “nút thắt” cần tháo gỡ

Tuyển dụng nhà giáo không chỉ là việc tìm người đứng lớp, mà còn là “chìa khóa” để xây dựng một đội ngũ chất lượng, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Tại Hội nghị chiều nay, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh nhấn mạnh: “Thống nhất việc giao thẩm quyền cho ngành giáo dục trong việc chủ trì, tham mưu tổ chức tuyển dụng nhà giáo, nhưng cần làm rõ nội hàm của cơ sở giáo dục đủ điều kiện, năng lực.” Khẳng định này không chỉ phản ánh sự đồng thuận về vai trò của ngành giáo dục, mà còn hé lộ một thách thức: làm sao để quy định tại Điều 14 của dự thảo Luật Nhà giáo trở thành công cụ hữu hiệu, thay vì chỉ là những dòng chữ khô khan trên giấy.

Thực tế, nhu cầu nhân lực giáo dục đang thay đổi nhanh chóng. Nghị quyết 57 ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ và chuyển đổi số quốc gia đã đặt ra yêu cầu cấp thiết: xây dựng đội ngũ nhà giáo đủ năng lực giảng dạy các lĩnh vực tiên tiến như công nghệ chip bán dẫn, trí tuệ nhân tạo. Trong bối cảnh đó, tuyển dụng nhà giáo không chỉ là vấn đề số lượng, mà còn là chất lượng và sự linh hoạt trong quản lý. Chính vì thế, câu hỏi về việc phân cấp hay tập trung thẩm quyền tuyển dụng đã trở thành tâm điểm, mở ra hai luồng quan điểm đối lập nhưng đều hướng tới một mục tiêu chung: nâng tầm giáo dục Việt Nam.

Tăng tính tự chủ cho cơ sở giáo dục

Một luồng ý kiến mạnh mẽ tại Hội nghị ủng hộ việc phân cấp thẩm quyền tuyển dụng cho các cơ sở giáo dục, coi đây là bước tiến để tăng tính tự chủ và đáp ứng nhu cầu thực tế. Đại biểu Hoàng Văn Cường (TP. Hà Nội) đề nghị giao cho cơ sở giáo dục hoặc cơ quan quản lý giáo dục trực tiếp tuyển dụng giáo viên đáp ứng yêu cầu tuyển đúng người của cơ sở giáo dục, đồng thời khắc phục được tình trạng “thừa chỗ này, thiếu chỗ kia, giáo viên không điều động được.” Phát biểu này không chỉ nhấn mạnh sự linh hoạt mà phân cấp mang lại, mà còn chạm đến một thực trạng nhức nhối: sự bất cập trong phân bổ nhân lực giáo dục hiện nay.

Đồng tình với quan điểm này, đại biểu Dương Khắc Mai (Đắk Nông) khẳng định: “Luật điều chỉnh theo hướng giao cho ngành giáo dục tuyển dụng giáo viên là rất hợp lý, đảm bảo tính chủ động.” Tuy nhiên, ông cũng bổ sung một lưu ý quan trọng: “Cần quy định trách nhiệm cụ thể để đảm bảo ngành giáo dục chịu trách nhiệm hoàn toàn về chất lượng trong quá trình tuyển dụng.” Lập luận của ông Mai cho thấy rằng, phân cấp không chỉ là trao quyền, mà còn phải đi đôi với trách nhiệm rõ ràng, tránh tình trạng “thả lỏng” dẫn đến tuyển dụng thiếu minh bạch hay không đạt chuẩn.

Lợi ích của phân cấp là điều không thể phủ nhận. Khi cơ sở giáo dục – nơi trực tiếp sử dụng giáo viên – được trao quyền tuyển dụng, họ có thể lựa chọn những ứng viên phù hợp nhất với đặc thù từng trường, từng cấp học. Chẳng hạn, một trường mầm non ở vùng sâu xa có thể ưu tiên giáo viên bản địa am hiểu văn hóa địa phương, trong khi một trường đại học cần giảng viên có chuyên môn cao về công nghệ tiên tiến. Hơn nữa, phân cấp còn giảm bớt gánh nặng hành chính cho cơ quan quản lý cấp trên, giúp tiết kiệm thời gian và nguồn lực. Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là: Liệu mọi cơ sở giáo dục đều đủ năng lực để thực thi quyền hạn này?

Cơ quan quản lý giáo dục là đầu mối

Ở chiều ngược lại, nhiều đại biểu cho rằng tập trung thẩm quyền tuyển dụng về cơ quan quản lý giáo dục mới là giải pháp bền vững, đảm bảo sự đồng bộ và công bằng trong toàn hệ thống. Đại biểu Nguyễn Thị Thu Hà (Quảng Ninh) lập luận rằng: “Hầu hết các cơ sở giáo dục mầm non, phổ thông và giáo dục thường xuyên không đủ năng lực hoặc điều kiện để tổ chức tuyển dụng viên chức. Khâu tuyển dụng phức tạp, kéo dài nhiều tháng, gây lãng phí ngân sách và khó khăn cho cơ sở giáo dục.” Bà đề xuất sửa Điều 14 theo hướng gộp các cấp học, giao cơ quan quản lý giáo dục thực hiện hoặc phân cấp cho cơ sở nếu đủ điều kiện, nhằm tránh trùng lặp và chồng chéo.

Cùng quan điểm, đại biểu Mai Văn Hải (Thanh Hóa) bày tỏ sự nghi ngờ về khả năng của các trường phổ thông: “Các nhà trường không có bộ phận tham mưu và công tác tổ chức cán bộ, toàn các tổ chuyên môn. Giao cho thủ trưởng các cơ sở giáo dục chủ động tuyển dụng giáo viên, tôi nghĩ sẽ không đảm bảo được.” Ông đề xuất: “Nên quy định giao cho Ủy ban nhân dân các cấp hoặc cơ quan quản lý giáo dục thực hiện việc tuyển dụng, còn các nhà trường sử dụng giáo viên là được.” Lập luận này không chỉ phản ánh thực trạng thiếu nhân lực tổ chức ở các trường, mà còn nhấn mạnh vai trò điều phối của cơ quan quản lý trong việc cân đối nguồn lực giáo viên trên diện rộng.

Ưu điểm của mô hình tập trung là không thể phủ nhận. Khi cơ quan quản lý giáo dục nắm quyền tuyển dụng, họ có thể nhìn nhận tổng thể nhu cầu nhân sự, từ đó phân bổ giáo viên một cách hợp lý, tránh tình trạng thừa – thiếu cục bộ mà đại biểu Hoàng Văn Cường từng nhắc đến. Hơn nữa, việc tập trung còn đảm bảo tính công bằng, khi thí sinh có nhiều cơ hội dự tuyển ở các kỳ thi khác nhau, thay vì phụ thuộc vào lịch tuyển dụng riêng lẻ của từng trường. Đại biểu Nguyễn Thị Thu Hà nhấn mạnh thêm: “Cơ quan quản lý giáo dục có năng lực, kinh nghiệm tổ chức nhiều kỳ thi, nắm rõ các quy định pháp luật về quản lý.” Đây là lợi thế vượt trội mà các cơ sở giáo dục nhỏ lẻ khó có thể sánh bằng.

Còn nhiều thách thức

Dù phân cấp hay tập trung, cả hai quan điểm đều đối mặt với những thách thức lớn, đặc biệt khi khái niệm “cơ sở giáo dục đủ điều kiện tuyển dụng” vẫn còn là một dấu hỏi lớn. Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (Hải Dương) băn khoăn: “Trường hợp cơ sở giáo dục mầm non đủ điều kiện tuyển dụng thì người đứng đầu thực hiện tuyển dụng. Vậy như thế nào là đủ điều kiện tuyển dụng? Dự thảo luật không nói đến điều kiện và cũng không giao cơ quan nào quy định vấn đề này.” Ý kiến này được đại biểu Mai Văn Hải đồng tình: “Quy định chung chung như thế này sẽ rất khó thực hiện.” Sự mơ hồ trong tiêu chí không chỉ gây khó khăn cho việc triển khai, mà còn tiềm ẩn nguy cơ lạm dụng chính sách.

Đại biểu Mai Văn Hải còn chỉ ra một rủi ro khác: “Việc tiếp nhận tức là không tổ chức thi tuyển, gần như thực hiện chính sách thu hút người có tài năng. Nhưng nếu không làm rõ điều kiện, tiêu chuẩn, sẽ dễ bị lợi dụng”. Lời cảnh báo này đặt ra bài toán giám sát khi yêu cầu đặt ra là làm sao để quyền tuyển dụng, dù nằm ở cơ sở hay cơ quan quản lý, không bị biến thành “công cụ” phục vụ lợi ích cá nhân. Thực tế, nếu không có cơ chế kiểm soát chặt chẽ, cả hai mô hình đều có thể dẫn đến những hệ lụy không mong muốn: phân cấp thì thiếu đồng bộ, tập trung thì quá tải hành chính.

Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Phạm Ngọc Thưởng, trong phần trao đổi, thừa nhận sự phức tạp của vấn đề: “Chúng tôi sẽ nghiêm túc, khẩn trương nghiên cứu, rà soát, giải trình, tiếp thu để hoàn thiện”. Ông cũng nhấn mạnh tinh thần xây dựng luật: “Quốc hội chỉ đưa những nội dung thuộc thẩm quyền Quốc hội, còn những nội dung thuộc thẩm quyền Chính phủ sẽ giao Chính phủ quy định”.

Trước những ý kiến đa chiều, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh đề nghị Chính phủ quy định chi tiết trong các văn bản hướng dẫn theo hướng đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, tăng cường vai trò cơ quan quản lý giáo dục, cơ sở giáo dục đủ điều kiện năng lực. Bà cũng lưu ý: “Các đại biểu băn khoăn việc giao cho các cơ sở giáo dục như mầm non, tiểu học, trung học cơ sở trong việc tuyển dụng nhà giáo. Ngành giáo dục cần nghiên cứu kỹ”.

Tuyển dụng nhà giáo, với tư cách là “bệ phóng” cho chất lượng giáo dục, đòi hỏi một hành lang pháp lý chặt chẽ, minh bạch và khả thi. Phân cấp để tăng tự chủ hay tập trung để đảm bảo đồng bộ – câu trả lời không nằm ở việc chọn một trong hai, mà có thể là sự kết hợp hài hòa, dựa trên đặc thù từng cấp học, từng địa phương. Liệu Luật Nhà giáo, khi được thông qua tại kỳ họp thứ 9 vào tháng 5/2025, có thể tạo bước ngoặt trong quản lý nhân sự giáo dục, đáp ứng kỳ vọng của hơn 1,6 triệu nhà giáo và hàng triệu học sinh. Câu hỏi ấy không chỉ dành cho các nhà lập pháp, mà còn là trăn trở của cả xã hội – nơi giáo dục luôn được xem là quốc sách hàng đầu.