Vấn nạn tranh giả trên sàn đấu giá: Cần phản ứng mạnh mẽ hơn

Mỹ thuật Việt Nam rất đáng tự hào với nhiều họa sĩ tên tuổi, bằng tài năng và phẩm cách nghệ sĩ riêng, đã tạo ra những tác phẩm nổi tiếng. Thế nhưng, cũng từ lâu, tranh giả, tranh chép là vấn nạn của mỹ thuật Việt. Vào cuối tháng 7/2017, bức tranh “Phố cũ” của Bùi Xuân Phái mang ra đấu giá dù bị nghi và họa sĩ Bùi Thanh Phương xác định là giả vẫn được trả tới 12.500 USD. Mới đây họa sĩ Lê Huy Tiếp thông qua những nguồn tin thân cận đã phát hiện một số bức tranh giả đề tên họa sĩ Bùi Xuân Phái được một sàn đấu giá ở Pháp công bố và dự kiến mở đấu vào ngày 16/10. Quan sát hòa sắc và nét vẽ, nhiều họa sĩ đã chỉ ra sự vụng về của người chép.

Những ngày qua, giới mỹ thuật trong nước xôn xao khi một bức bình phong ký tên họa sĩ Nguyễn Văn Tỵ chuẩn bị được nhà đấu giá Sotheby’s ở Hong Kong đưa lên đấu giá. Theo thông tin từ trang web của nhà đấu giá này, bức bình phong sơn mài gỗ “L'image traditionnelle d'une maison de paysan” (Hình ảnh một nhà tranh truyền thống) đề tên họa sĩ Nguyễn Văn Tỵ dự kiến đấu giá ngày 10/10. Mức giá dự kiến 700.000-1.000.000 đô la Hong Kong (khoảng 2-2,9 tỷ đồng). Điều trớ trêu, ở phần ghi chú, họ viết: "Tác phẩm này tương đương bức “Nhà tranh gốc mít” (1958) của Nguyễn Văn Tỵ tại Bảo tàng Mỹ thuật ở Hà Nội".

Bức bình phong nhái bức sơn mài “Nhà tranh gốc mít” của họa sĩ Nguyễn Văn Tỵ đã được Sotheby’s rút khỏi phiên đấu giá

Không chỉ giới họa sĩ Việt Nam bất bình, mà chính họa sĩ Nguyễn Bình Minh - con gái họa sĩ Nguyễn Văn Tỵ, cũng khẳng định tác phẩm do Sotheby’s định đưa lên đấu giá là giả. Họa sĩ Nguyễn Văn Tỵ chỉ sáng tác “Nhà tranh gốc mít”, kích thước 67x105 cm, hiện bức này đang trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam. Ngoài ra, còn lộ sự “trơ trẽn” của những người tổ chức khi họ dùng chữ “tương đương bức…” để mục đích “lập lờ đánh lận con đen”.

Họa sĩ Mai Trung Thứ cũng là một cái tên gần đây cũng bị gắn tên với những bức tranh giả. Sau vụ giả bức “Trà đàm” (1971), đến lượt, bức tranh “Lồng chim” ký tên Mai Trung Thứ được nhà đấu giá Tajan (Pháp) dự kiến đấu vào ngày 13/10 tới.

Những vụ việc gần đây, cũng như sâu chuỗi lại hàng loạt vụ việc trước đó, liên quan đến tranh giả ký tên của họa sĩ Lê Phổ, Bùi Xuân Phái, Hoàng Tích Chù… cho thấy, vấn nạn này đã trở nên quá công khai, cần nhiều biện pháp để ngăn chặn.

Tuy nhiên, đặt câu hỏi với nhiều họa sĩ, rằng làm sao để “chặn” được vấn nạn tranh giả, thường nhận được những tiếng thở dài. Như họa sĩ Thành Chương, ông muốn đi tới cùng sự việc, cũng không được. Bởi chúng ta còn thiếu sự phối hợp của các cơ quan chức năng, đồng thời cũng thiếu chế tài xử lý. Và chủ nhân bộ sưu tập “Những bức tranh trở về từ châu Âu” khẳng định 17 bức tranh này đều có chứng nhận từ nhà đấu giá Christie, do chuyên gia là ông J Francois Hubert thẩm định.

Sinh thời, họa sĩ Trần Khánh Chương - khi đó đang đương chức Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam cũng cho rằng, theo đuổi một vụ kiện tụng tranh giả hay tranh chép vi phạm không hoàn toàn đơn giản. Chép tranh ở Việt Nam nhiều nhưng không có vụ nào xử lý đến nơi đến chốn. Bên cạnh đó, vấn đề bảo hộ bản quyền hiện nay cũng đang có nhiều bất cập. Luật Bản quyền thế giới quy định bản quyền chỉ được bảo hộ trong vòng 70 năm (Luật Bản quyền của Việt Nam quy định 50 năm). Cho nên, đối với nhiều tác giả nổi tiếng trên thế giới sau khi họ mất 50 năm, người ta có quyền chép lại tranh của họ mà không hề vi phạm pháp luật.

Trong khi đó, từ những vụ việc gần đây, dư luận cũng mong muốn có tiếng nói mạnh mẽ hơn từ phía gia đình các họa sĩ, hay người đang sở hữu bức tranh gốc. Tuy vậy, điều này cũng không đơn giản. Liên quan đến bức bình phong nhái bức “Nhà ngói cây mít” của họa sĩ Nguyễn Văn Tỵ, đại diện gia đình họa sĩ cho biết, không có ý định liên hệ Sotheby’s, chỉ muốn thông tin sự việc qua báo chí để công chúng biết. Còn đại diện Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam - nơi bức “Nhà ngói cây mít” đang trưng bày nói, chỉ có trách nhiệm xác thực tác phẩm gốc, không liên hệ, phản hồi với nhà đấu giá.

Các họa sĩ và một số giám tuyển nghệ thuật đều cho rằng, trước một nghi vấn tranh giả ký tên họa sĩ Việt Nam, dù ở trong nước hay ở nước ngoài, có phản ứng vẫn hơn. “Sự im lặng càng khiến các đối tượng làm tranh giả và trục lợi từ buôn bán tranh giả hưởng lợi”, một giám tuyển nghệ thuật chia sẻ.

Thực tế, liên quan đến việc dư luận Việt Nam phản ứng về bức bình phong nhái bức “Nhà ngói cây mít” của họa sĩ Nguyễn Văn Tỵ, ngày 6/10, trên website của mình, nhà đấu giá Sotheby’s Hong Kong thông báo: "Sotheby’s nhận thức được những lo ngại về tính xác thực của tác phẩm “L'image traditionnelle d'une maison de paysan” (Hình ảnh một nhà tranh truyền thống) của họa sĩ Nguyễn Văn Tỵ. Chúng tôi sẽ rút tác phẩm này khỏi phiên đấu giá và tiếp tục điều tra thêm về nghi vấn này".

Trước sự việc trên, họa sĩ Nguyễn Bình Minh - con gái họa sĩ Nguyễn Văn Tỵ chia sẻ: "Gia đình chúng tôi cảm ơn ý kiến của giới chuyên môn mỹ thuật và giới truyền thông thời gian qua đã đặt nghi vấn về vấn nạn tranh giả, trong đó có tranh giả từ tác phẩm của cha tôi. Nhà đấu giá đã có phản hồi đúng đắn. Tôi hy vọng trường hợp này sẽ không tái diễn".

Sự việc này khiến nhiều người liên tưởng tới mấy bức tranh đề tên họa sĩ Bùi Xuân Phái được nhà đấu giá Drouot đưa ra đấu vào ngày 16/10, sau khi cộng đồng mỹ thuật Việt Nam phản ứng, nhà đấu giá này đã hạ 3 bức tranh giả được cho là của họa sĩ Bùi Xuân Phái.

Điều này cho thấy, những tiếng nói phản biện đã được tiếp nhận và đã tránh được những cuộc đấu giá “xấu xí” ảnh hưởng tới nền mỹ thuật Việt Nam.

Để góp phần dẹp nạn tranh giả, tranh nhái đang hoành hành, nhiều ý kiến cho rằng, khó mấy cũng phải quyết liệt làm, vì đó là việc bảo vệ uy tín của mỹ thuật Việt Nam với thế giới. Do đó, cần sớm thành lập trung tâm mỹ thuật và những hội đồng thẩm định với các chuyên gia uy tín (nếu thiếu thì phải đào tạo), cùng các thiết bị hiện đại hỗ trợ...

Bên cạnh đó, ở thời 4.0 như hiện nay, việc thành lập một trang web để mọi người cùng đóng góp các tư liệu mỹ thuật là phương án cần nghĩ tới. Qua những tư liệu này có thể dễ dàng xác thực hoặc minh định một bức tranh thật-giả.