Vướng mắc khi khởi kiện thu hồi nợ của TCTD

Thông thường TCTD sẽ áp dụng các biện pháp thu hồi nợ như đôn đốc trả nợ, yêu cầu khách hàng vay vốn hoặc bên bảo đảm bàn giao tài sản thế chấp hoặc bán tài sản đó để trả nợ cho TCTD... Khi khách hàng vay vốn, bên bảo đảm bất hợp tác, TCTD buộc phải khởi kiện. Tuy nhiên, đến nay việc khởi kiện thu hồi nợ của các TCTD đang gặp rất nhiều vướng mắc…

Các TCTD gặp nhiều vướng mắc khi khởi kiện thu hồi nợ

Theo quy định của pháp luật, khi khách hàng vay vốn vi phạm nghĩa vụ trả nợ theo hợp đồng tín dụng, TCTD có quyền khởi kiện khách hàng ra tòa án. Tuy nhiên, thực tế khởi kiện cho thấy nhiều trường hợp khách hàng vay vốn bỏ đi khỏi nơi cư trú, bị chết… việc khởi kiện sẽ gặp khó khăn, vướng mắc.

Bởi, theo hướng dẫn tại khoản 5 Điều 9 Nghị quyết số 05/2012/NQ-HĐTP ngày 3/12/2012 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, chỉ trong trường hợp người bị kiện, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan cố tình giấu địa chỉ để trốn tránh nghĩa vụ trả nợ thì tòa án mới thụ lý để giải quyết.

Đối với các trường hợp còn lại thì người khởi kiện (TCTD) phải thực hiện việc tìm địa chỉ của người bị kiện, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan. Trường hợp không biết người bị kiện (khách hàng vay vốn) ở đâu hoặc không có tài liệu, chứng cứ chứng minh họ cố tình giấu địa chỉ để trốn tránh nghĩa vụ trả nợ, thì TCTD không thể khởi kiện khách hàng vay vốn tại tòa án.

Cho dù TCTD khởi kiện, tòa án sẽ trả lại đơn kiện theo quy định tại khoản 2 Điều 169 Bộ luật Tố tụng dân sự và hướng dẫn tại khoản 5 Điều 9 Nghị quyết số 05/2012/NQ-HĐTP ngày 3/12/2012 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao. Với quy định pháp luật hiện hành, khách hàng vay vốn đi khỏi nơi cư trú và TCTD không biết khách hàng ở đâu thì không thể khởi kiện ra tòa.

Trường hợp TCTD đã khởi kiện và tòa đang thụ lý giải quyết mà khách hàng vay vốn, bên bảo đảm là cá nhân chết thì việc kế thừa quyền và nghĩa vụ của khách hàng vay vốn, bên bảo đảm vẫn được thực hiện theo quy định của pháp luật dân sự. Tuy nhiên, đối với trường hợp khách hàng vay vốn, bên bảo đảm là cá nhân chết trước khi TCTD khởi kiện thì sẽ gây rất nhiều trở ngại.

Theo quy định của pháp luật về thừa kế thì trường hợp khách hàng vay vốn, bên bảo đảm là cá nhân chết, việc thực hiện nghĩa vụ về tài sản do người chết để lại được thực hiện theo quy định tại Điều 637 Bộ luật Dân sự. Những người thừa kế của khách hàng vay vốn, bên bảo đảm có nghĩa vụ tương ứng với phần tài sản mà họ được nhận trừ trường hợp những người thừa kế từ chối việc nhận di sản thừa kế.

Tuy nhiên, thực tế tòa án không thụ lý giải quyết vụ kiện đối với trường hợp TCTD ghi tên những người thừa kế của khách hàng vay vốn, bên bảo đảm trong đơn khởi kiện, mà tòa án sẽ yêu cầu TCTD phải xác định được người kế thừa nghĩa vụ của khách hàng vay vốn, bên bảo đảm.

Thực tế, có trường hợp người thừa kế của khách hàng vay vốn, bên bảo đảm là cá nhân đã chết cố tình không làm các thủ tục để khai nhận, từ chối di sản thừa kế, kế thừa các quyền và nghĩa vụ của khách hàng vay vốn, bên bảo đảm thì việc khởi kiện của TCTD cũng gặp rất nhiều khó khăn.

Khởi kiện đối với trường hợp khách hàng vay vốn là pháp nhân đã bỏ địa chỉ đăng ký kinh doanh, nhưng Phòng đăng ký kinh doanh thuộc Sở Kế hoạch và Đầu tư vẫn xác nhận pháp nhân này không có sự thay đổi về địa chỉ, người đại diện theo pháp luật của pháp nhân. Địa chỉ của pháp nhân là địa chỉ ghi trong Giấy đăng ký doanh nghiệp (Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh).

Tuy nhiên, kể cả khi có văn bản xác nhận địa chỉ của pháp nhân và người đại diện theo pháp luật của pháp nhân không có sự thay đổi so với thông tin trong đăng ký doanh nghiệp tại thời điểm khởi kiện thì tòa vẫn trả lại đơn khởi kiện, nếu TCTD không tìm thấy pháp nhân đó tại địa chỉ mà cơ quan quản lý doanh nghiệp xác nhận.

Thực tiễn xử lý nợ cho thấy, nhiều pháp nhân sau khi vay vốn có sự am hiểu hoặc được tư vấn về pháp luật về việc khởi kiện đã bỏ địa chỉ kinh doanh không thông báo với TCTD và không tìm thấy địa chỉ của pháp nhân tại thời điểm khởi kiện thì các khoản nợ quá hạn của pháp nhân này rất khó thu hồi.

Tìm địa chỉ của khách hàng vay vốn, bên bảo đảm và việc khởi kiện sau khi đã nộp đơn yêu cầu thông báo tìm kiếm. Theo quy định tại khoản 5 Điều 9 Nghị quyết số 05/2012/NQ-HĐTP ngày 3/12/2012 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao thì trường hợp TCTD không biết khách hàng vay vốn, bên bảo đảm ở đâu thì phải thực hiện việc tìm tin tức địa chỉ của khách hàng vay vốn, bên bảo đảm.

Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2004 (Điều 326, 327, 328 và 329) có quy định về việc tìm kiếm người vắng mặt tại nơi cư trú. Tuy nhiên, sau khi TCTD đã nộp đơn yêu cầu tìm kiếm người vắng mặt tại nơi cư trú mà vẫn không tìm thấy địa chỉ của khách hàng thì TCTD phải thực hiện việc tìm tin tức địa chỉ của khách hàng vay vốn, bên bảo đảm.

Với quy định hiện nay, việc TCTD có quyền khởi kiện hoặc đề nghị tòa án thụ lý, giải quyết vắng mặt khách hàng vay vốn, bên bảo đảm hay không vẫn chưa được Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn. Bên cạnh đó, nhiều thẩm phán không dám thụ lý giải quyết vì sợ bị tòa án cấp trên hủy án…

Với những vướng mắc trong việc khởi kiện nêu trên, Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao cần có văn bản hướng dẫn tòa án các cấp để việc áp dụng pháp luật được thống nhất.

Chúng tôi cho rằng khi TCTD thực hiện việc tìm kiếm khách hàng vay vốn, bên bảo đảm theo đúng quy định pháp luật mà vẫn không tìm thấy địa chỉ của khách hàng vay vốn, bên bảo đảm thì tòa án cần thụ lý giải quyết vắng mặt họ để đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của TCTD; đồng thời ngăn chặn việc cá nhân, pháp nhân sau khi vay vốn đi khỏi địa chỉ cư trú nhằm trốn tránh nghĩa vụ trả nợ.

Thạc sĩ luật Nguyễn Hoàng Hưng