Bảo tàng tư nhân nhìn từ hai phía
Có thể dễ dàng nhận thấy hiện nay hệ thống bảo tàng ở nước ta chia có hai loại: công lập và tư nhân. Điều đáng mừng, bên cạnh những bảo tàng công lập, thời gian qua các bảo tàng tư nhân ở nước ta đã không ngừng được thành lập, góp phần bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống, lịch sử dân tộc... đối với cộng đồng. Tuy nhiên, ở một góc độ nào đó, các bảo tàng tư nhân ở nước ta đôi khi còn thiếu chuyên nghiệp.
Áo dài thời xưa của người phụ nữ Việt trưng bày tại bảo tàng Áo dài ở TP.Hồ Chí Minh |
Khác với những bảo tàng công lập được tổ chức thiên về định hướng tuyên truyền, hệ thống bảo tàng tư nhân tại thường hướng về các lĩnh vực gần gũi và cụ thể nhất của xã hội trong đời sống hàng ngày.
Trong một cuộc hội thảo gần đây về bảo tàng tại Việt Nam tổ chức ở Hà Nội, PGS. Đặng Văn Bài (Phó chủ tịch Hội Di sản Văn hóa Việt Nam) nhận định, bảo tàng tư nhân chưa chuyên nghiệp nhưng lại đầy tiềm năng.
Đáng chú ý là ông Đặng Văn Bài chia sẻ, cùng với việc công nhận quyền sở hữu cổ vật của tư nhân, sự xuất hiện của hệ thống bảo tàng tư nhân đã góp phần rất lớn trong việc hạn chế nạn chảy máu cổ vật của Việt Nam đã từng xảy ra trước đó.
Và ở thời điểm hiện tại, Việt Nam có khoảng 24 bảo tàng tư nhân bên cạnh 123 bảo tàng công lập. Trong đó, nhiều bảo tàng tư nhân thật sự là điểm đến hấp dẫn với nhiều người, có điểm nhấn và có giá trị.
Chẳng hạn ở thành phố Hòa Bình, lâu nay người dân trong và ngoài nước biết đến bảo tàng “Không gian văn hóa Mường”. Đây là một bảo tàng tư nhân lấy “không gian văn hoá Mường” làm trung tâm. Tất cả cách bày trí những hiện vật, đồ dùng đều gần gũi không cầu kỳ nhưng không trưng bày trong tủ kính.
Thế nhưng, tất cả các chi tiết dù nhỏ nhất tại bảo tàng tư nhân này đều tái hiện lại những nét đặc trưng cơ bản của xã hội Mường về đời sống xã hội, kinh tế, phong tục tập quán của dân tộc Mường. Vì vậy, bảo tàng là “địa chỉ đỏ” của nhiều du khách trong và ngoài nước tìm đến tham quan, tìm hiểu về “văn hóa Mường” suốt thời gian qua.
Nhắc tới bảo tàng tư nhân thì không thể bỏ qua Thủ đô Hà Nội. Trong đó phải kể tới bảo tàng tư nhân “Chiến sĩ cách mạng bị địch bắt tù đày”. Tại bảo tàng này hiện nay lưu giữ hơn 3.000 hiện vật, kỷ vật vô giá của các chiến sĩ cách mạng từng bị giam cầm tại các nhà tù trong cả nước thời chiến tranh.
Mỗi hiện vật, kỷ vật tại bảo tàng giúp cho người xem thấy những chiến sĩ cách mạng phải đổi bằng xương máu và cả tính mạng để giữ gìn, bảo quản rồi mang từ nhà tù của địch ra.
Bên cạnh đó Hà Nội còn có bảo tàng “Mỹ thuật Phan Thị Ngọc Mỹ có không gian chỉ 500m2 nhưng trưng bày và giới thiệu hàng ngàn bức tranh có giá trị hoặc các bộ sưu tập những tác phẩm quý giá của các họa sĩ tên tuổi trong nền mỹ thuật Việt Nam như Tô Ngọc Vân, Nguyễn Gia Trí, Trần Văn Cẩn, Bùi Xuân Phái…
Di chuyển vào khu vực phía Nam thì có bảo tàng “Áo dài” (phường Long Phước, quận 9, TP. Hồ Chí Minh). Đây là nơi trưng bày những chiếc áo dài Việt từ lúc hình thành cùng với những đổi thay trong đời sống xã hội, đi cùng lịch sử đất nước, gắn bó với người phụ nữ Việt Nam.
Rồi bảo tàng tư nhân mang tên “Cội nguồn” tại huyện đảo Phú Quốc (Kiên Giang) với thiết kế 5 tầng, mỗi tầng trưng bày một sản vật, hiện vật, tư liệu, đời sống, thiên nhiên của Phú Quốc. Trong đó đáng kể nhất có bộ sưu tập gốm, đá, sứ, đồng, gỗ hóa thạch là những cổ vật hiếm được tuyển từ 9 bộ sưu tập cá nhân mang đậm dấu ấn văn hóa Việt Nam qua các thời đại.
Dẫu có nhiều bảo tàng tư nhân trải khắp đất nước nhưng điều đó không có nghĩa hệ thống bảo tàng này đã thật sự hoàn mỹ, thậm chí “đạt chuẩn”. Nói vậy là bởi, ông Đặng Văn Bài từng cho biết, việc phát triển bảo tàng tư nhân ở nước ta mới chỉ ở dưới dạng “thứ cấp”, nhiều địa chỉ vẫn ở dạng phòng triển lãm, phòng trưng bày.
Theo chuyên gia này, để được gọi là bảo tàng thì phải đáp ứng những yêu cầu về kiến trúc, cảnh quan, có nhà trưng bày trong và ngoài trời, kho bảo quản, đội ngũ chuyên môn, bộ máy hành chính…; thế nhưng đa số bảo tàng tư nhân ở Việt Nam hiện nay chưa đáp ứng đủ những tiêu chí cơ bản và cần thiết đó.
Rõ ràng, những đóng góp của các bảo tàng tư nhân ở nước ta trong việc cung cấp thêm thông tin, khơi dậy lòng tự hào dân tộc, văn hóa truyền thống…trong cộng đồng là điều không thể phủ nhận.
Tuy nhiên, từ những “điểm trừ” đã nói trên, thiết nghĩ các bảo tàng tư nhân cần phải được đầu tư đầy đủ để có được chất lượng cao như đội ngũ hướng dẫn viên, không ngừng mở rộng và sưu tầm các hiện vật, có bộ máy tổ chức đầy đủ…
Và nhiều chuyên gia cho rằng, để bảo tàng tư nhân phát huy hơn nữa hiệu quả và làm nền tảng cho việc phát triển du lịch, chúng ta nên kết hợp đưa những sự kiện văn hóa lớn đến với bảo tàng tư nhân.