Cổ phần hóa vẫn “đường xa vạn dặm”
Chặng nước rút đầy thách thức
Số DN cổ phần hóa (CPH) năm 2014 tăng gấp đôi 2013, với 143 DN. 86 phiên đấu giá CPH với giá trị bán được đạt 11.000 tỷ đồng, tăng gấp 4 lần so với năm 2013. Tất cả chỉ cho thấy sự cải thiện khá tích cực chứ chưa được như kỳ vọng.
So với kế hoạch 432 DNNN phải CPH trong năm 2014 và 2015, thành tích đạt được nêu trên trong nửa đầu thời gian nhiệm vụ chỉ là con số nhỏ bé. Nó đang để lại nhiều thách thức cho nửa chặng đường sau, sẽ phải được thực hiện trong năm nay. Nhưng, nhiệm vụ thậm chí còn khó khăn hơn nữa, sau khi rà soát, danh mục DNNN phải CPH tới thời điểm này tiếp tục được bổ sung lên tới 532 DN, thay vì 432 như xác định lúc trước.
Lý do chậm đã được Bộ Tài chính chỉ ra khi đến thời điểm hiện nay còn 18/108 tập đoàn, tổng công ty Nhà nước chưa được phê duyệt Đề án tái cơ cấu. Nhận thức hạn chế của một số bộ phận cán bộ ở các cấp, ngành và DN cùng với việc “dồn toa” các DN có quy mô lớn, phạm vi hoạt động rộng, kinh doanh đa ngành nghề, tài chính phức tạp cần có nhiều thời gian chuẩn bị, xử lý đang trở thành áp lực cho mục tiêu CPH năm 2015.
Về mặt con số, việc cán đích CPH xem ra không phải là bài toán khó. Theo một lãnh đạo Ban Chỉ đạo Đổi mới và Phát triển DN, giai đoạn chuẩn bị đã xong, các văn bản pháp luật đã được ban hành, các cơ chế chính sách về tái cơ cấu, sắp xếp, CPH tiếp tục được hoàn thiện theo hướng tạo thuận lợi các DN thực hiện. Chốt chặn thành công cũng đã được đưa ra…
Cổ phần hóa DNNN vẫn chưa thực sự thu hút được NĐT |
Thông báo kết luận sau phiên họp với Ban Chỉ đạo Đổi mới và Phát triển DN, Phó thủ tướng Vũ Văn Ninh đã yêu cầu các bộ, ngành, địa phương, tập đoàn kinh tế, tổng công ty Nhà nước chỉ đạo quyết liệt hơn nữa để hoàn thành bằng được kế hoạch tái cơ cấu DNNN giai đoạn 2014-2015, đặc biệt là CPH, thoái vốn Nhà nước. Trong đó, những DN có điều kiện thì thực hiện bán đấu giá cổ phần lần đầu ra công chúng (IPO) theo quy định hiện hành. Những DN chưa có điều kiện IPO ngay thì chuyển thành công ty cổ phần với các cổ đông là Nhà nước, Tổng công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn Nhà nước, tổ chức công đoàn, người lao động… nhằm thay đổi hình thức pháp lý DN, đa dạng hóa sở hữu, góp phần dân chủ hóa kinh doanh, tạo hàng hóa sẵn sàng cho thị trường…
Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia, dù có cán đích CPH, nếu không có những bước chuyển biến về chất cho các DN này như đổi mới công nghệ, nâng cao sức cạnh tranh, thay đổi cơ cấu sở hữu về căn bản và thay đổi phương thức quản lý trong DN thì CPH cũng chỉ mang tính cơ học. Thực chứng thời gian qua cho thấy, CPH không gắn được với việc tìm cổ đông, NĐT chiến lược. “Không thu hút được những NĐT có chuyên môn và thị phần thì không thay đổi được chất”, chuyên gia kinh tế, TS. Lê Đăng Doanh nhìn nhận.
Bình mới, rượu thế nào?
Lý do khiến các NĐT chiến lược nhất là NĐT nước ngoài không mặn mà với các DNNN CPH là vì họ vẫn “dò xét” thái độ nắm giữ của Nhà nước như thế nào. Điều này có vẻ phi lý nếu nhìn vào Luật DN mới sẽ có hiệu lực từ ngày 1/7/2015, khi DNNN chỉ còn là những DN mà Nhà nước sở hữu 100%. Các DN CPH trở thành DN cổ phần không còn chịu sự chi phối và cách thức quản lý Nhà nước, đặc biệt là các cổ đông bên ngoài đã bình đẳng, quyền và lợi ích của họ được bảo vệ, không bị cổ đông Nhà nước, cổ đông mang tính chất Nhà nước áp đặt và lấn lướt như trước.
Tuy nhiên, theo một chuyên gia, quy định này mới chỉ nhấn mạnh tính minh bạch, tính cạnh tranh trong thị trường để tạo lòng tin thị trường mà chưa xử lý được bài toán sâu xa, gốc rễ là vấn đề sở hữu Nhà nước. Khi sở hữu Nhà nước vẫn giữ phần chi phối thì sẽ tồn tại hai vấn đề: xung đột lợi ích và rủi ro đạo đức. Bởi DN dù có CPH nhưng vẫn bị áp đặt hành chính, mục tiêu kinh doanh không hoàn toàn thuần túy là lợi nhuận mà còn gắn với các nhiệm vụ chính trị, xã hội. Điều này ảnh hưởng đến lợi ích cổ đông.
Nhất là với các NĐT nước ngoài, để có thể kêu gọi họ tham gia thay đổi công nghệ cũng như phương thức quản trị cho DN thì tỷ lệ sở hữu không chỉ đủ để họ ở trong HĐQT, có tiếng nói trong DN, mà phải thấy được quyền lợi song hành trong DN cũng như trên TTCK.
Câu chuyện tỷ lệ sở hữu của cổ đông nước ngoài đã từng làm nóng ĐHCĐ bất thường trong năm 2014 của một DN. Tỷ lệ nắm giữ cổ phần của NĐT nước ngoài trên thị trường chỉ xấp xỉ 3% là nguyên nhân cổ phiếu này trở nên lạc điệu trong dòng chảy của các quỹ đầu tư trên TTCK. Ngay lập tức, NĐT nước ngoài và các quỹ ETF đã loại cổ phiếu này ra khỏi rổ cổ phiếu đầu tư. Giá cổ phiếu vì thế có vẻ bị đánh giá thấp hơn so với những cổ phiếu cùng ngành trên sàn. Các cổ đông chiến lược hiện hữu của DN này đã đặt thẳng vấn đề với ban lãnh đạo DN, làm sao để giá cổ phiếu được cải thiện…
TS. Lê Đăng Doanh nhìn nhận: “Không ai lại mang tiền cho người khác tiêu khi không kiểm soát được”. Đây cũng là bài toán phải giải của CPH, để nó thực sự đem lại chất cho các DN cổ phần.
Theo báo cáo của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, tính đến ngày 25/12/2014 có 76 DN bán đấu giá cổ phần trên Sở Giao dịch Chứng khoán, trong đó 64 DN đã thu tiền bán cổ phần với 49% số cổ phần được bán theo kế hoạch, đem về 5.115 tỷ đồng, bằng 66% kế hoạch. Đặc biệt, trong số 64 DN này, chỉ có 25 DN bán hết 100% số cổ phần chào bán. Nhiều DN không bán nổi 5% cổ phần như 4 cảng lớn là Hải Phòng, Quảng Ninh, Nha Trang và Đà Nẵng, ngay cả khi có cảng đã chào bán đến lần thứ 2…