Khi danh hiệu… mất giá!

Việc phong tặng danh hiệu là để ghi nhận cho những cá nhân có đóng góp cho nền văn hóa nghệ thuật. Cũng như nhiều lĩnh vực khác, ai có công thì được ghi nhận, khi xứng đáng thì được thưởng. Thế nhưng cứ mỗi mùa xét phong tặng lại rộ lên những chuyện không vui. Nào là chuyện “chạy” huy chương, “chạy” danh hiệu. Rồi dư luận cũng được dịp xì xào, khi những người xứng đáng thì trượt, người không xứng đáng được trao. Đã có những nghệ sĩ thốt lên, việc “chạy” là có thật.

Với những cống hiến, các nghệ sĩ đã được nhân dân tặng danh hiệu bằng sự kính phục, hâm mộ

Từ việc phong dễ dãi, quy đổi dễ dãi dẫn đến việc quá nhiều người được phong tặng danh hiệu NSƯT, NSND. Như có lần họa sĩ Hoàng Hà Tùng chua chát khi nói rằng, cứ đà này nghệ sĩ thường sẽ không còn nữa, khi chúng ta đang có quá nhiều NSƯT và NSND. Nhìn vào danh sách phong tặng danh hiệu NSƯT và NSND trình lên cấp nhà nước năm 2015, có những cái tên xa lạ trong đời sống nghệ thuật đương đại.

Trong khi đó, có những nghệ sĩ mà tên tuổi và sự cống hiến của họ không thể phủ nhận lại ngoài vòng xét. Lý giải về điều này, chúng tôi đã đi tìm hiểu việc quy đổi huy chương và nhận thấy trong đó là một lỗ hổng lớn. Ví như nhiều huy chương đồng thì thành huy chương bạc, hai huy chương bạc đổi thành một huy chương vàng.

Hay một diễn viên phụ tham gia vở đạt huy chương vàng thì được hưởng 1/3 huy chương vàng đó. Việc quy đổi huy chương đã tạo ra nhiều hệ lụy và không đánh giá đúng thực chất, tạo điều kiện cho nhiều người đạt NSƯT, NSND, tuy ít người biết lại có “vàng ròng”.

Vừa rồi, việc xét hồ sơ phong học hàm giáo sư và phó giáo sư cũng gây ra sự hoang mang trong xã hội. Nếu dư luận không lên tiếng, các quan chức năng không rà soát lại thì đã không phát hiện ra nhiều trường hợp thiếu tiêu chuẩn và bị đình lại. Hàng chục năm qua, dư luận cũng không quên đặt câu hỏi, vì sao bội thực giáo sư, tiến sĩ mà công trình khoa học thực sự lại hiếm hoi?

Xét ở các khía cạnh khác, chúng ta cũng bội thực di sản, quá nhiều lễ hội, quá nhiều kỷ lục… nhưng đời sống người dân vẫn nghèo, văn hóa nơi công cộng vẫn yếu kém. Rồi chúng ta cũng bị bội thực danh hiệu NSƯT, NSND nhưng vẫn thiếu vắng sự sáng tạo ra những tác phẩm nghệ thuật có giá trị, sân khấu vẫn leo lét thưa vắng khán giả đến xem? Phải chăng chất lượng con người của chúng ta quá thấp và danh hiệu đang ngày càng mất giá?

Mới đây, Sở Văn hóa - Thể thao Hà Nội công bố danh sách 12 nghệ sĩ được xét tặng danh hiệu NSND. Trong đó, trường hợp của nghệ sĩ Công Lý làm dấy lên nhiều tranh cãi từ khán giả mặc dù anh đủ điều kiện. Trước đó, nghệ sĩ Tự Long khi được đề cử danh hiệu NSND cũng vấp phải sự phản đối của một bộ phận khán giả.

Rồi trường hợp của nghệ sĩ Chí Trung, nghệ sĩ Minh Hằng, NSƯT Hoài Linh cũng gây nhiều tranh cãi. Tuy nhiên trên thực tế, việc đề cử xét tặng và trao danh hiệu đều được tiến hành qua các bộ, sở và nhân dân không hề biết và được tham gia đóng góp ý kiến. Không ít ý kiến từ khán giả cũng cho rằng danh hiệu NSND hãy để nhân dân công nhận.

Như ý kiến của NSND Lan Hương nêu: “Tôi quan niệm về tài năng hơi khác một chút với cách nhà nước xét tặng. Tuy nhiên, hiện nay phần cứng vẫn phải căn cứ vào các kỳ hội diễn vì đôi khi các hội đồng trong đơn vị nhìn nhận chưa chính xác cũng làm cho các nghệ sĩ gặp thiệt thòi”.

Tiếp xúc với nghệ sĩ Trần Hạnh từ lâu, tôi biết ông là người giản dị, chịu khó và có một hoàn cảnh khá đặc biệt. Tuy nhiên, sự xuất hiện của ông trên truyền hình, sân khấu đều để lại ấn tượng và khán giả vô cùng xúc động. Ấy vậy nhưng ông không quá quan tâm đến dư luận về việc xét tặng danh hiệu cho mình. NSƯT Trần Hạnh ở tuổi đã cao vẫn quan niệm, tự hào hơn cả những danh hiệu chính là các vai diễn mà ông đã để lại ấn tượng trong lòng khán giả.

Ông là nghệ sĩ “sống” được trong lòng khán giả. Là NSƯT đầu tiên của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, nghệ sĩ Trần Hạnh vẫn kể chuyện danh hiệu này không phải do ông làm đơn mà là Nhà nước tự phong tặng. Đợt xét tặng NSND lần này cũng vậy, Nhà hát Kịch Hà Nội và con cái lo hồ sơ, thủ tục cho ông.

Một người lớn tuổi khác, là NSƯT Bùi Xuân Hanh cũng không đáp ứng đủ tiêu chí về huy chương nhưng vẫn được hội đồng cấp cơ sở đưa vào danh sách xét tặng danh hiệu NSND. NSƯT Bùi Xuân Hanh là diễn viên nổi tiếng, sau này ông trở thành tác giả chuyển thể rất nhiều vở diễn chèo đoạt huy chương vàng, tuy nhiên nghệ sĩ này cũng chịu thiệt thòi vì không có huy chương cho tác giả chuyển thể.

Nhìn sâu vào vấn đề, là một người nghệ sĩ thật sự, có cống hiến và sống trong lòng khán giả, thì việc được phong danh hiệu chỉ là động viên. Công việc của họ, họ vẫn làm, vẫn cống hiến. Bởi vậy, để tránh làm danh hiệu mất thiêng, thì các cơ quan chức năng cần phải công tâm hơn nữa trong việc xét duyệt. Đồng thời, nên có ý kiến của người dân trong việc xét tặng những danh hiệu cao quý này, không nên để đại trà như việc xét giáo sư, phó giáo sư. Có như vậy, danh hiệu mới bảo đảm được uy tín, không bị… nhạt.