Ngân sách dưới lăng kính người dân: Công khai nhưng chưa minh bạch

	Minh bạch nâng cao năng lực cạnh tranh
	Bội chi ngân sách 35,9 nghìn tỷ

Giám sát như “muối bỏ bể”

Khoảng 70% Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng trên địa bàn tỉnh Quảng Nam được đánh giá là đang hoạt động tốt. Đây là kết quả được ông Nguyễn Phi Hùng - Phó chủ tịch Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc (MTTQ) Việt Nam tỉnh Quảng Nam chia sẻ.

Nâng cao vai trò giám sát của người dân sẽ giảm lãng phí trong đầu tư công

Ông Hùng cho biết, các Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng đã thực hiện việc giám sát có chất lượng, hiệu quả; kịp thời phát hiện và kiến nghị xử lý những thiếu sót, sai phạm trong quá trình thi công các công trình, dự án tại địa phương. Chẳng hạn Ban giám sát xã Tam Dân, huyện Phú Ninh phát hiện nhà thầu 3 công trình xây dựng trường học sử dụng vật liệu xây dựng không đúng quy cách, tiêu chuẩn; Ban giám sát xã Tam Hoà, huyện Núi Thành giám sát việc thu chi tiền đóng góp của nhân dân để xây dựng đường giao thông liên thôn với số tiền 1,2 tỷ đồng nhằm đảm bảo số tiền được thu chi đúng mục đích…

Trong năm 2016, 2017 và 6 tháng đầu năm 2018, các Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng toàn tỉnh đã tiến hành 4.284 cuộc giám sát đối với công trình, dự án đầu tư xây dựng trên địa bàn xã, phường, thị trấn. Bình quân hàng năm giám sát hơn 1.000 công trình, dự án đầu tư và phát hiện, kiến nghị xử lý khoảng 200 vụ việc. Qua giám sát, phát hiện nhiều sai phạm, kiến nghị thu hồi 248m2 đất, hơn 317 triệu đồng.

Tuy nhiên những con số này được ví như “muối bỏ bể”. Bởi theo ông Phan Văn Vượng - Phó ban Dân chủ - Pháp luật, Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam, người dân có rất ít cơ hội tham gia giám sát ngân sách nhà nước, đặc biệt là trong lĩnh vực đầu tư công.

Ông Vượng cho biết, từ năm 2014 đến nay, MTTQ các cấp đã chủ trì 107.592 cuộc giám sát. Trong đó đầu tư công đang là lĩnh vực được MTTQ các cấp thực hiện giám sát nhiều nhất.Tuy nhiên, những con số này không nói lên chất lượng của các cuộc giám sát, do mức độ công khai minh bạch số liệu ngân sách của Việt Nam còn ở mức độ hạn chế.

Ông Vượng đánh giá, việc giám sát ngân sách nhà nước hiện nay mới được thực hiện thường xuyên bởi 2 hệ thống. Thứ nhất là Quốc hội và HĐND các cấp thực hiện qua các kỳ họp, giám sát thông qua báo cáo của các cơ quan quản lý có trách nhiệm. Hệ thống thứ 2 là Kiểm toán nhà nước.

Trong khi đó, MTTQ với vai trò đại diện, thực hiện quyền dân chủ của nhân dân đã tham gia giám sát ngân sách nhà nước về chủ trương, thể chế, song sự vào cuộc thực tế còn ở mức độ hạn chế. Lý do là “công khai về ngân sách của nước ta hiện nay theo tôi ở mức gần như là top cuối”, ông Vượng nhận định.

Nhiều cản trở đến minh bạch

Bà Dương Thị Việt Anh - Giám đốc Trung tâm Phát triển và Hội nhập (CDI) khẳng định, các chỉ đạo của Đảng và nhà nước trong vấn đề công khai ngân sách đã được luật hoá rõ ràng. Cụ thể là Điều 15 và 16 Luật Ngân sách 2015 quy định về công khai ngân sách; từ ngày 1/7 vừa qua, Luật Tiếp cận thông tin cũng có hiệu lực, trong đó nêu cao vai trò của MTTQ và cộng đồng. Như vậy cơ chế đã khá đầy đủ.

“Nhưng khi làm việc với địa phương thì chúng tôi nhận ra các hoạt động cụ thể về ngân sách vẫn chưa bao trùm như mong đợi của người dân và quy định pháp luật”, bà đánh giá.

Hiện nay vai trò của MTTQ là chủ trì giám sát ngân sách nhà nước, nhưng ông Phan Văn Vượng cho rằng “đang có nhiều cái khó về cơ chế, uy tín, cán bộ, cơ sở vật chất… để mặt trận làm đúng vai”.

Bên cạnh đó, ông Vượng cũng thừa nhận về những hạn chế liên quan đến năng lực và kỹ năng giám sát của chủ thể, đặc biệt ở cấp xã. Một số cán bộ giám sát chưa nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng của vấn đề, chưa hiểu hết các vấn đề tài chính, ngân sách quốc gia và địa phương. Cùng với đó, việc giám sát không thường xuyên, không kịp thời, không đến cùng và không toàn diện, đã và đang là nguyên nhân làm kết quả hoạt động giám sát cộng đồng chưa cao.

Nguyễn Quang Thương - Phó giám đốc CDI nhấn mạnh, hiện nay người dân đang gặp nhiều khó khăn khi tham gia giám sát ngân sách. Đầu tiên là do người dân thiếu thông tin về ngân sách nhà nước, trong khi nếu không có những tài liệu này thì không thể tham gia được.

Dẫn kết quả từ khảo sát chỉ số công khai ngân sách (OBI), ông Thương cho biết mức độ công khai ngân sách của Việt Nam hiện rất thấp, đạt mức 15/100 điểm, chỉ cao hơn Myanmar ở khu vực Đông Nam Á. Ở cấp độ địa phương thì điểm trung bình công khai của 63 tỉnh là 30,5/100 điểm. Hiện cả nước không có tỉnh nào có mức điểm công khai đầy đủ, chỉ có 12/63 tỉnh công khai tương đối, 4 tỉnh 0 điểm, tức là không hề công khai ngân sách.

Vấn đề khác đang hạn chế sự tham gia giám sát ngân sách của người dân là tài liệu ngân sách nhà nước chưa kịp thời, chỉ được công bố sau khi HĐND phê duyệt thì không còn nhiều ý nghĩa. Ví dụ, với dự toán ngân sách nhà nước năm 2018, chỉ có 9/63 tỉnh công khai trong vòng 5 ngày làm việc kể từ khi UBND gửi dự thảo tới HĐND tỉnh. Còn lại hầu hết các tỉnh chỉ công khai sau khi HĐND đã phê duyệt.

Cuối cùng, tài liệu ngân sách nhà nước của một số tỉnh chưa sẵn có, cũng là nguyên nhân gây cản trở sự tham gia của người dân. Một số tỉnh trên website có thư mục công khai ngân sách nhưng truy cập lại yêu cầu mật khẩu. Ngoài ra khó tiếp cận, tìm kiếm tài liệu ngân sách được công khai trên các cổng thông tin điện tử; hoặc tài liệu ngân sách được công khai có nhiều số liệu, thuật ngữ chuyên môn, dài... khiến người dân khó có thể đọc, hiểu được các thông tin ngân sách, khó tham gia được vào quy trình ngân sách.