Nguyễn Huy Thiệp: Trả lại cuộc đời gánh nợ văn chương
Họ ngồi đốt hết cả buổi chiều với đủ chuyện trên trời dưới bể, chuyện văn chương, chuyện cuộc đời, chuyện làm ăn, thậm chí là chuyện về những cô gái đẹp. Cũng có lúc, những cô gái mê văn chương ở một trường đại học nào đó đến gặp các tác giả để xin phỏng vấn cho luận văn, luận án của mình.
Những cô mê văn chương đến gặp Nguyễn Huy Thiệp thì ít mà phần lớn họ “hâm mộ” nhà thơ Nguyễn Bảo Sinh, nghe ông bàn chuyện “chó mèo” và tếu táo chuyện bát phố với nhiều chi tiết hài hước, ly kỳ…
Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp |
Nhà văn thường ngồi lặng lẽ ở một góc, lắng nghe và mỉm cười. Hỏi đến chuyện mình ông trả lời bâng quơ, trả lời mà như không trả lời, rồi ông lặng lẽ nhâm nhi ly cà phê đặc quánh và quan sát, có khi chẳng biết nghĩ ngợi gì ông ngồi nhìn ra mông lung, gương mặt cũ kỹ, đen nhẻm hằn dấu chân chim tuổi tác.
Ông vẫn thế, luôn giản dị và có phần “lập dị” bởi vì ông dường như vẫn là con người nằm ngoài những quy cách, sáo rỗng, phồn hoa, lúc ông có nhiều tiền hay ở đỉnh cao của danh vọng. Ngay cả thời điểm này, không dành cho sáng tạo, Nguyễn Huy Thiệp vẫn luôn nở nụ cười chấp nhận thực tại với cầu mong: bình an và khỏe mạnh, chiều chiều đưa cháu nội đi học, rồi ngồi cà phê với ông Bảo Sinh, rảnh thì ngồi đến tối rồi cả hai lại bách bộ bát phố.
Tháng đôi lần, ông sang lò gốm quen ở Bát Tràng vẽ trên gốm, rồi nung, rồi lạch cạch thuê chở về Hà Nội bán tác phẩm của mình kiếm thêm đồng ra đồng vào đưa vợ.
Một đời văn, Nguyễn Huy Thiệp đã trở thành một “hiện tượng” trên văn đàn Việt Nam. Thời điểm đang là một cái tên trở thành tâm điểm của báo chí, nhà ông lúc nào cũng có khách, bạn văn xa gần, các phóng viên báo đài.
Nhưng dường như mọi thứ trong căn nhà ông chẳng có gì xáo trộn. Ông không tô thêm phấn son màu mè cho cuộc sống của mình. Trong ngôi nhà ở Khương Hạ đầy thiên nhiên, tuồng như mọi thứ đều cũ kỹ, kể cả những chiếc bát ăn cơm sứt mẻ, những đôi đũa tre đã mòn theo thời gian, những chiếc nồi bằng nhôm méo xẹo…
Nhưng bữa cơm đạm bạc, cà pháo, con cá mà ngon đến lạ lùng. Ngon vì người vợ của ông nấu bằng cả tấm lòng, ngon vì nhà văn Nguyễn Huy Thiệp thường không cầu kỳ trong ăn uống đã ăn ngon lành vài bát cơm thơm thảo. Và ngon bởi vì chúng tôi vừa ăn vừa được ông kể cho nghe những câu chuyện “ngoài lề” văn chương đầy thú vị.
Nguyễn Huy Thiệp có tài nhớ và tài kể chuyện, có lẽ vì thế mà ông đã nhặt nhạnh đủ những câu chuyện ở đời sống để khéo léo đưa nó vào đấy. Chuyện nào cũng có một chút thật, một chút hư cấu, một chút ma mị, một chút tếu táo… Bởi vậy mà trong các truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp xuất hiện rất nhiều nghịch lý: Ở hiền chưa chắc đã gặp lành, đi tìm cái tốt đẹp thì gặp toàn những cái xấu xa, bỉ ổi, tìm thiện thì gặp ác… Nguyễn Huy Thiệp thường khai thác con người bằng cách khám phá nội tâm nhiều chiều, chằng chịt và đi vào cái cốt lõi chân - thiện - mỹ.
Nhiều người thích truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp và cũng nhiều học giả nhận định rằng, truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp đã làm nên một thứ văn học không phải để đáp ứng thói quen thưởng thức văn chương theo lối “thánh thư” mà cái nhìn dân chủ hóa của người kể chuyện ở đây chính là ở chỗ: người kể chuyện tin rằng, mình không phải mách nước cho ai, lên lớp cho ai, thậm chí ở nhiều chỗ đứng thấp hơn nhân vật và bạn đọc.
Tuy nhiên, kết thúc kỳ khởi sắc của truyện ngắn, sau tiểu thuyết "Vong bướm", một thể nghiệm với chèo cổ, Nguyễn Huy Thiệp đã quyết định dừng hẳn nghiệp sáng tác ở tuổi 65.
Tôi hỏi Nguyễn Huy Thiệp, liệu ông có “nuối tiếc” vì “phát ngôn” trên của mình, ông cười chia sẻ: không phải ông chán viết hay cạn ý tưởng bởi vì cuộc sống vẫn còn tiếp diễn với rất nhiều biến động, ông ngừng viết vì mọi cố gắng cách tân, đổi mới cuối cùng cũng chỉ đến được thế.
Có lần ông cũng đã từng chia sẻ rằng: ông không có gì ân hận về đời văn của mình. Ông cũng đi được từ đầu đến cuối trong suốt 25 năm đổi mới, từ tay không tên tuổi gì dần được coi là một trong những nhà văn gọi là có thành tựu trong nước và nước ngoài. Nhờ viết văn mà ông đi được bao nhiêu nước, được huân chương Văn học Nghệ thuật Pháp (2007), giải thưởng Premio Nonino, Italy (2008).
Mới đây, để sự nghiệp văn học của mình được “êm ấm”, ông đã quyết định ký hợp đồng chuyển giao toàn bộ tác phẩm cho NXB Trẻ sử dụng trong vòng 5 năm trị giá 500 triệu đồng. Các tác phẩm được ký tác quyền gồm 44 truyện ngắn và tuyển tập truyện của nhà văn nổi tiếng như: Tướng về hưu, Không có vua, Những bài học nông thôn, Những ngọn gió Hua Tát, tiểu luận Giăng lưới bắt chim và 10 vở kịch trong đó có các tác phẩm như: Còn lại tình yêu, Nhà Osin, Nhà tiên tri...
Trong thời hạn hợp đồng, ngoài khai thác hình thức sách giấy, NXB Trẻ còn được quyền khai thác tác phẩm của Nguyễn Huy Thiệp dưới các dạng sách nói, sách điện tử...
Bây giờ, cuộc sống của Nguyễn Huy Thiệp thực sự nhẹ nhõm, ông cảm thấy không phải phiền lòng, nỗ lực, trăn trở vì những trang văn. Nói thì vậy, nhưng ông khó có thể buông bút để an tâm với tuổi già.
Hiếm có ai được trời cho “lộc” văn chương nhiều như Nguyễn Huy Thiệp. Chỉ với vài truyện ngắn đầu tiên xuất hiện, đã là tâm điểm của mọi ồn ào, tranh luận và chỉ sau một thời gian ngắn thì tên tuổi của ông đã đóng đinh trong dòng văn học Việt Nam, trở thành một hiện tượng mang tên “Nguyễn Huy Thiệp”.
Nhưng rồi bỗng một hôm, Nguyễn Huy Thiệp tuyên bố ngừng viết, bán “văn nghiệp” của mình với giá nửa tỷ cho NXB Trẻ… để tận hưởng tuổi già nhàn nhã. Rong chơi.
Nhưng không hẳn thế, con người đầy lạc quan và có vẻ tỉnh táo Nguyễn Huy Thiệp, là một tâm hồn cô đơn như số phận rất nhiều nhân vật trong tác phẩm của ông…