Phát triển đô thị ven đô: Những thách thức
Theo đánh giá của Ngân hàng Thế giới, Việt Nam là nước có tốc độ đô thị hóa cao nhất Đông Nam Á. Nếu năm 1986, tỷ lệ dân cư sống tại đô thị Việt Nam mới là 19% (khoảng 11,8 triệu người) thì đến năm 2010 đã tăng lên 30,5% (khoảng 26,3 triệu người). Hiện toàn quốc có trên 700 trung tâm đô thị lớn nhỏ. Riêng Hà Nội dự kiến tỷ lệ đô thị hoá đạt 55-62,5% trong năm 2020 và dân số đô thị đến năm 2020 là 7,9 - 8,5 triệu người.
Trước quá trình đô thị hóa, đặc biệt là tại các vùng ven đô, nông nghiệp, nông thôn và nông dân Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều thách thức, như dân số tăng nhanh trong khi khả năng đáp ứng hệ thống cơ sở hạ tầng kỹ thuật - xã hội đô thị, mạng lưới giao thông chưa đủ khả năng phục vụ nhu cầu, lãng phí việc sử dụng đất; đô thị hóa làm giảm đi diện tích đất nông nghiệp ở các vùng ven đô, mất dần các làng nghề truyền thống, nảy sinh hàng loạt vấn đề do chênh lệch chất lượng sống giữa người dân ở nội thị và ngoại thị.
Điều đáng lo ngại hơn là việc đất nông nghiệp giảm sút khiến lĩnh vực nông nghiệp bị thu hẹp dần, làm giảm nguồn cung về lương thực, thực phẩm, đồng nghĩa với việc đô thị không thể chủ động nguồn cung cho mình. Đơn cử như Hà Nội. Gần đây diện tích đất nông nghiệp đang ngày càng giảm nhanh và rõ rệt, đặc biệt, vào những năm đầu thế kỷ 21, đô thị hóa kéo theo việc mở rộng các khu phố trung tâm. Dự kiến, giai đoạn 2010 - 2020, trong phạm vi vành đai gần, diện tích nông nghiệp sẽ giảm tới 30%. Dưới tác động của quá trình đô thị hóa, các hoạt động sản xuất nông nghiệp như rau quả, hoa, trái cây, thủy canh, chăn nuôi có xu hướng giảm dần. Trồng trọt và chăn nuôi bị đẩy ra xa ngoại vi thành phố.
Theo TS. Nguyễn Văn Sửu - Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, quá trình đô thị hóa còn làm mai một sinh kế truyền thống và có khả năng gia tăng tình trạng mất việc làm ở vùng ven đô. Quá trình đô thị hóa diễn ra nhanh chóng đã làm cho người nông dân phải từ bỏ gần như toàn bộ các hoạt động sản xuất nông nghiệp truyền thống của mình. Đối với hầu hết các hộ gia đình, sản xuất nông nghiệp đem lại cho họ hơn một nửa thu nhập hàng năm. Nguồn thu nhập này được bổ sung bằng nguồn thu nhập từ các hoạt động phi nông nghiệp khác như buôn bán nhỏ, làm nghề xây dựng và các dịch vụ khác cho khu vực đô thị. Tuy nhiên, việc chuyển nghề lại không hề dễ dàng. Sự khó khăn trong chuyển nghề, tìm việc làm mới đối với lao động không còn đất là do vấp phải những rào cản mà trước tiên là trình độ của người lao động. Như vậy quá trình đô thị hóa sẽ dẫn tới tình trạng ngày càng có thêm người dân không có việc làm. Bên cạnh đó, những vấn đề về môi trường như ô nhiễm nguồn nước, giảm diện tích cây xanh, chất thải chưa được xử lý… cũng xuất hiện.
Để phát triển nền nông nghiệp ven đô một cách bền vững trong tương lai, các chuyên gia tại Diễn đàn Việt - Pháp đều cho rằng, cần phải tổ chức sản xuất nông nghiệp tại khu vực đô thị. Ông Marc Cabane, cố vấn khoa học của Diễn đàn Việt - Pháp, khuyến nghị cần duy trì hoạt động nông nghiệp ở vùng ven đô vì đây là vấn đề quan trọng không chỉ về mặt kinh tế mà cả về xã hội.
Các chuyên gia cũng khuyến cáo, bênh cạnh đó Việt Nam cần có quy hoạch dài hạn, tính đến nhu cầu của nông nghiệp ven đô. Từ nhu cầu đó, nên phân vùng địa lý chi tiết và quy hoạch vùng nông nghiệp trong Quy hoạch tổng thể của cả nước và đảm bảo quỹ đất cho nông nghiệp. TS. Phạm Sỹ Liêm - Viện trưởng Viện nghiên cứu đô thị và Phát triển hạ tầng (IUSID) cho rằng, ở cấp quốc gia và cấp tỉnh nên có Viện Quy hoạch lãnh thổ với chức năng cấp kinh phí cho mọi quy hoạch lĩnh vực rồi tổng hợp lại thành quy hoạch đồng bộ lãnh thổ cấp quốc gia, cấp vùng và cấp đô thị. Ngoài ra, Chính phủ và chính quyền địa phương phải "xóa bỏ" tình trạng đô thị hóa tự phát dọc các tuyến đường bộ, đặc biệt là tại ngoại thành, gom dân vào các thị trấn, đô thị vệ tinh. Bên cạnh đó, các chuyên gia cũng cho rằng cần chú trọng thực hiện những chính sách, giải pháp đáp ứng các nhu cầu mới của người dân đô thị, chú trọng tới công tác đào tạo việc làm, giữ gìn môi trường sinh thái cũng như văn hóa truyền thống của người dân.
Quốc Huy