Tăng tính truyền thống trong mỹ thuật ứng dụng

Hiểu thêm nghệ thuật Nhật Bản

Phát huy yếu tố truyền thống trong sáng tác mỹ thuật ứng dụng đương đại là vấn đề nổi bật được đưa ra thảo luận tại Hội thảo chuyên đề “Giao thoa với truyền thống trong nghệ thuật” do Quỹ Văn hóa Ise và Đại học Mỹ thuật công nghiệp đồng tổ chức nằm trong khuôn khổ các sự kiện kỷ niệm 45 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam - Nhật Bản.

Nhật Bản tôn trọng, đề cao vẻ đẹp ngẫu nhiên

Hội thảo lần này là cơ hội quý giá để thúc đẩy sự hiểu biết lẫn nhau và mối quan tâm giữa hai nước qua lĩnh vực thủ công mỹ nghệ bằng việc giới thiệu nền thủ công mỹ nghệ đương đại của Nhật Bản tới công chúng Việt Nam và những thảo luận sôi nổi của các diễn giả là những nhà nghệ thuật, chuyên gia của Nhật Bản và Việt Nam. Cảm nhận được nét lôi cuốn của nghệ thuật thủ công, và đặc biệt các bạn sinh viên đang theo học các chuyên ngành nghệ thuật sẽ tìm thấy những gợi ý hay cho các tác phẩm của bản thân và cho sự nghiệp tương lai.

Nhìn vào mỹ thuật Nhật Bản, 5 từ khóa sau: thiết kế rực rỡ; thiết kế liên tục; thiết kế phá cách; thiết kế ẩn; thiết kế rõ ràng thể hiện quan điểm trong thiết kế. Ông Toshinobu Yasumura, Giám đốc Bảo tàng Hokusai kan lý giải, từ xa xưa, những đồ vật như gốm sứ, sơn mài và các tấm bình phong dát vàng được xuất khẩu sang các nước phương Tây và Trung Quốc, luôn được đánh giá cao vì được trang trí bằng các họa tiết sắc màu, lộng lẫy.

Thiết kế liên tục là những thiết kế tạo ra các hoa văn bằng cách lặp đi lặp lại một hình và bằng cách nối tiếp các họa tiết đơn giản như vậy, tạo ra tính trang trí rất cân đối, dễ nhìn.

Còn thiết kế phá cách là những thiết kế được cố ý không định hình cố định, kích thích sự khám phá ra cái đẹp ẩn sau sự biến đổi đó song phải rõ ràng bởi nó tượng trưng cho sự đơn giản của người Nhật. Các hoa văn tuy đơn giản mà táo bạo sẽ luôn có sức mạnh thu hút thị giác trực tiếp, ông Toshinobu Yasumura khẳng định.

Là học giả về lịch sử nghệ thuật Nhật Bản, trưởng khoa nghệ thuật và thủ công mỹ nghệ, Học viện Nihon Matsu Gakuin, Giám đốc Bảo tàng Nghệ thuật Seikado Bunko, ông Motoaki Kono chỉ ra vẻ đẹp của sự ngẫu nhiên trong nghệ thuật. Ông dẫn chứng, chiếc bát “Diệu biến thiên mục”, tính cả chiếc bát mà Bảo tàng Mỹ thuật Bunko Jihado đang trưng bày thì có 3 chiếc, được người Nhật ca ngợi là tuyệt phẩm hiếm gặp từ xa xưa và coi như bảo vật quốc gia.

Bản thân ông Motoaki Kono cũng bị lôi cuốn bởi ánh sáng rực rỡ như cầu vồng, hay còn gọi là mống mắt. Nếu ở Trung Quốc, từng có tư tưởng cầu vồng bị coi như điềm gở. Tuy nhiên ở đất nước Nhật Bản, cầu vồng chẳng những không phải là điềm gở, ngược lại vẻ đẹp của nó còn được ca ngợi là rất chân thành.

Đó không chỉ là vẻ đẹp đơn thuần mà nó còn là biểu tượng của mưa tạnh, thời tiết tốt lành. Vì coi cầu vồng là điềm xấu nên những chiếc bát “Diệu biến thiên mục” bị “trục xuất” khỏi Trung Quốc nhưng lại được “chào đón” tại xứ sở hoa anh đào vì sự lấp lánh 7 màu như cầu vồng của nó. Nói rộng ra, đó là vì ý thức thẩm mỹ quý trọng những cái đẹp ngẫu nhiên, coi những cái đẹp đó như sự đột phá tuyệt vời, vẻ đẹp vô thượng đã luôn có sẵn trong mỗi người Nhật.

Cốc uống trà shiroraku chawan trông giống núi Phú Sĩ bị tuyết phủ nên gọi là Fujisan cũng thuộc hàng quốc bảo của Nhật Bản. Lúc đầu, nghệ nhân dự định làm 1 cái cốc trắng muốt, nhưng ngẫu nhiên phía dưới cốc chuyển thành màu nâu. Hay bình pha trà Koiga mizusashi với nhiều vết nứt ngẫu nhiên, được coi là tác phẩm nghệ thuật. Cả 3 hiện vật này đều mang vẻ đẹp ngẫu nhiên, được người Nhật đánh giá cao và được coi là di sản văn hóa quan trọng càng có cơ sở khẳng định Nhật Bản tôn trọng, đề cao vẻ đẹp ngẫu nhiên.

Phát huy nét tương đồng

Nằm trong dòng chảy của Mỹ thuật Việt Nam, mỹ thuật ứng dụng (MTUD) tuy ra đời muộn hơn nhưng qua mỗi tác phẩm, sản phẩm của các họa sĩ thiết kế MTUD cũng đã khẳng định những giá trị thiết thực ứng dụng làm đẹp cho cuộc sống, mang lại giá trị vẻ đẹp về tinh thần, giá trị thẩm mỹ, đồng thời cũng góp phần trong việc tuyên truyền giá trị truyền thống đến với cuộc sống thực tại của xã hội, PGS -TS Đặng Mai Anh – Phó hiệu trưởng Phụ trách, trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp cho biết.

Người Việt Nam với lối tư duy tổng thể luôn dè chừng khi tiếp thu cái mới, khác biệt trong suy nghĩ, quan điểm đối với nghệ thuật thủ công của người Nhật. Trên cơ sở tìm được những nét tương đồng trong văn hoá truyền thống hai nước, mà điểm tương đồng quan trọng về giá trị thẩm mỹ truyền thống của Việt Nam – Nhật Bản: Yêu cái đẹp giản dị, không phô trương, hoà hợp với thiên nhiên, với kho tàng vô vàn những triết lý sống và tư tưởng dân tộc các vùng miền không bị thời gian “hóa thạch” ở thời điểm chúng ra đời mà vẫn còn sức sống đến tận bây giờ; xưa và nay tuy có khác nhau về đặc điểm mỹ thuật, tạo hình nhưng tư duy văn hóa, quan niệm thẩm mỹ thì vẫn có sự chuyển tiếp, lưu truyền.

Quan điểm truyền thống – hiện đại, xưa và nay của người Nhật là một bài học tư duy sáng tạo có thể học hỏi và ứng dụng trong sáng tác MTUD đương đại.

Vì vậy, trong sáng tác MTUD, đặc biệt trong công tác đào tạo, nhà trường không chỉ cần chú trọng đến mỹ thuật truyền thống, mà còn cần triển khai nhiều chuyên đề về văn hóa truyền thống, bảo tồn và phát huy làng nghề truyền thống... cùng với kiến thức cơ bản của chuyên ngành thiết kế, mới mong cung cấp ra xã hội những họa sĩ thiết kế có bản lĩnh sáng tạo, có nền tảng mỹ thuật, có kỹ thuật thể hiện, góp phần gìn giữ, lưu truyền văn hóa truyền thống.

Về phía người học phải coi việc tiếp nhận đó là nhu cầu tự thân và say mê, yêu cội nguồn lúc đó chất liệu văn hóa mới trở thành máu thịt của riêng mình, mới thấm được vào trong bàn tay khối óc của họ một cách tự nhiên và hiệu quả, một chuyên gia đề xuất.