Thách thức mới đi cùng cơ hội lớn

TS. Nguyễn Đức Kiên, Phó chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội:

Thu, chi ngân sách cần khác đi

Năm 2016, kỷ luật ngân sách thực hiện tương đối nghiêm hơn các năm trước. Tất nhiên nhìn vào con số, tỷ lệ bội chi so với GDP tăng lên thì có cảm giác kỷ luật ngân sách không đảm bảo. Nhưng nếu nhìn vào con số tuyệt đối ngân sách được duyệt từ cuối năm 2015 thì so với thực hiện không có thay đổi. Tỷ lệ so với GDP tăng lên thực tế là do GDP giảm, từ tính toán 5,1 triệu tỷ đồng mà xuống chỉ có 4,5 triệu tỷ đồng, chi ngân sách vẫn là 226 nghìn tỷ đồng thì tỷ lệ so với GDP khác đi. Nhưng thực sự, nếu chúng ta giảm bớt chi tiêu công và nhường cho xã hội thì chắc chắn tăng trưởng kinh tế sẽ cao hơn.

Hiện nay, rủi ro tài khóa lớn nhất là nguồn thu. Chúng ta thu chủ yếu thông qua thuế xuất nhập khẩu, thuế thu nhập cá nhân, thuế thu nhập DN và thuế tài nguyên. Trong đó, đáng chú ý là thuế xuất nhập khẩu giảm, trong khi thuế thu nhập cá nhân có xu hướng tăng và chiếm tỷ trọng tương đối lớn. Như vậy, chúng ta phải thay đổi cách ứng xử với các cá nhân nộp thuế, phải trân trọng người ta. Quay lại, thuế nếu cần phải khai hộ để người ta nộp thuế, chứ không phải là “bắt hành bắt tỏi”, khai thuế mất hơn 200 giờ/năm. Đó là cái cần thay đổi.

Về chi, kỷ luật chi phải nghiêm và phải công khai chi. Nếu không, có thể lại sinh chuyện lobby (vận động hành lang - PV). Trước thì có thể lobby hàng năm, nay lobby 5 năm theo phân kế hoạch ngân sách thì đáng lo hơn nữa. Đồng thời, phân chia kế hoạch đầu tư công thì trong 5 năm nhiệm kỳ lãnh đạo phải đưa công trình đi vào hoạt động, vì rất ít công trình đầu tư quá 5 năm. Như vậy, bố trí vốn trong 5 năm đó, nếu dự án không đi vào hoạt động, không hiệu quả thì phải chịu trách nhiệm. Nhưng ngược lại, ngân sách phải cấp đủ vốn, chứ thiếu vốn thì dự án lại kéo dài, lại đội vốn. Vừa qua, nhiều dự án đội vốn gấp đôi bởi vì lạm phát mấy năm gần đây mới thấp, chứ trước kia khá cao...

Nhìn rộng hơn vào kế hoạch và cơ cấu tổng đầu tư toàn xã hội trong giai đoạn từ nay đến 2020 là khoảng 480 tỷ USD, ở đây phải chú ý là đầu tư Nhà nước trong đó vẫn phải giữ. Bởi vì đầu tư cho cơ sở hạ tầng thì phải là đầu tư từ nguồn vốn Nhà nước, đầu tư cho phát triển thì phải nguồn từ xã hội. Tách ra như thế thì chúng ta thấy rõ đầu tư Nhà nước sẽ không tính tới hệ số ICOR nữa, vì nó là hạ tầng, là hiệu quả dài hạn. Và phải giảm đầu tư Nhà nước vào các lĩnh vực phát triển kinh tế, không phải bảo lãnh cho Nhà máy Xi măng Cẩm Phả, hay đầu tư Nhà máy Xơ sợi Đình Vũ, Lọc Hóa dầu Nghi Sơn… Đó là thuộc khu vực nên để cho tư nhân làm.

Đầu tư Nhà nước trong 4 năm tới cần khác đi, Nhà nước không “bon chen” đầu tư kể cả nhà máy điện. Cái quan trọng là Nhà nước phải quay vòng đầu tư cho y tế, giáo dục và hạ tầng.

TS. Vũ Đình Ánh, chuyên gia kinh tế:

Cần nắm bắt xu thế mới

Trong năm 2016, chúng ta có thể thấy một số dấu hiệu xu thế chung về toàn cầu hóa bắt đầu đảo ngược. Từ Brexit, nước Anh lấy phiếu để rời khỏi EU, đến các tuyên bố của Tổng thống được bầu Donal Trump về các chính sách hướng nội, trong đó đáng chú ý là nước Mỹ với vị thế dẫn dắt hội nhập toàn cầu.

Chính vì thế ở thời điểm này, vấn đề đối với Việt Nam là phải nắm được xu thế toàn cầu, đó là nước lớn quay về chủ nghĩa dân tộc, chủ nghĩa bảo hộ, đi ngược lại xu thế toàn cầu hóa, đi ngược lại xu thế hội nhập. Bởi chính sách của các nước này cũng sẽ theo hướng ấy.

Như hiện nay, TPP đứng trước nhiều khả năng không thể được thực thi. Nếu chúng ta tự bằng lòng rằng không có TPP cũng chẳng sao, chúng ta tự đi lên… thì có thể con đường đi sẽ không dễ dàng. Bởi vì nhiều hướng đi chiến lược của chúng ta xây dựng dựa trên cơ sở TPP được triển khai. Và vì vậy, có thể chúng ta sẽ phải thiết kế lại hướng đi của mình.

Tóm lại, năm 2017 điểm đáng chú ý thứ nhất của tình hình kinh tế thế giới là tính bất định rất cao, có thể nói là cao nhất từ trước đến nay. Điểm thứ hai, quan trọng đối với Việt Nam là phải phát hiện xu thế vận động của kinh tế thế giới trong năm tới. Phải xác định hội nhập sẽ đi đến đâu, chủ nghĩa dân tộc nổi lên như thế nào, thương mại toàn cầu sẽ ra sao trong bối cảnh mới?

Riêng về thương mại toàn cầu, năm rồi có một đặc điểm quan trọng là thương mại đi xuống, đặc biệt liên quan đến giá, sau một thời kỳ chúng ta gọi là lạm phát toàn cầu thì từ tháng 4 vừa rồi giá chỉ có đi xuống, rất nhiều loại hàng hóa giá xuống thấp. Vậy Việt Nam tính thế nào, khi chúng ta phụ thuộc nhiều vào xuất nhập khẩu, hiện lên tới 150-160% GDP? Chưa kể, vấn đề giá ngoài liên quan đến thương mại còn liên quan đến nợ, mà chính sách thì phụ thuộc vào đó. Như vậy là bất định, là phải theo dõi.

Vấn đề khác là các dòng tài chính, hội nhập giảm sẽ liên quan các dòng vốn không năng động như hiện nay, vì tài chính luôn dẫn dắt. Theo đó, dòng vốn có thể sẽ quay ngược trở lại các nước đầu tư. Fed tăng lãi suất và Donal Trump áp dụng chính sách hướng nội thì dòng vốn sẽ quay lại Mỹ. Như vậy là bức tranh tài chính sẽ thay đổi, kéo theo hàng loạt các vấn đề liên quan, ví dụ như là vay nợ nước ngoài, thu hút vốn FDI, rồi chính sách tỷ giá, chính sách lãi suất của Việt Nam…

Theo tôi, trong năm 2017, nếu thế giới thay đổi thì sẽ là những thay đổi căn bản, tất cả những gì chúng ta từng mặc định là đúng từ trước đến nay thì năm 2017 có thể không còn như vậy. Trước là phân công lao động toàn cầu thì nay có thể các FDI chất lượng tốt không còn chuyển dịch, mà chỉ chuyển dịch những lĩnh vực mà trong nước họ không muốn làm…

Chính vì thế, để tạo được lợi ích cho nền kinh tế trong năm tới, theo tôi chúng ta phải nắm được xu thế, rồi trên cơ sở đó thiết kế chính sách…

TS. Nguyễn Trí Hiếu, Chuyên gia tài chính - ngân hàng:

Có lẽ đến lúc phải thay đổi thể chế kinh tế

Trên nền tảng những thành tựu quan trọng trong năm 2016, chúng ta có được một số nền tảng để điều hành trong năm 2017, nhưng dư địa can thiệp chính sách, để ổn định trước các cú sốc trong một năm được dự báo còn nhiều bất định thì như thế nào?

Năm 2017, khi ông Donal Trump lên nắm quyền Tổng thống Mỹ, với chính sách bảo hộ mậu dịch cực đoan, thu hẹp thị trường với bên ngoài trong đó có Việt Nam, thì có lẽ chúng ta phải tạo lợi thế cạnh tranh mạnh hơn cho hàng hóa Việt Nam. Mà một trong những lợi thế cạnh tranh đó là tỷ giá. Tôi nghĩ rằng năm 2017 sẽ có rất nhiều áp lực lên tỷ giá và giá VND phải được điều chỉnh cho phù hợp.

Có thể là phải điều chỉnh ít nhất 3% cho năm 2017. Tại vì đồng nhân dân tệ trong năm 2016 đã mất giá 6% so với USD, còn VND mất giá có hơn 1%. Thành ra so với USD, là vì lạm phát mình cao còn lạm phát họ thấp, đáng lẽ mình phải điều chỉnh ít nhất 3% cho nó phù hợp với tương quan lạm phát. Còn hiện tại VND so với nhân dân tệ có khoảng cách chưa điều chỉnh gần 5%, trong khi khoảng cách với USD khoảng 3%, thì sản phẩm của Việt Nam tính ra kém lợi thế cạnh tranh.

Tôi biết rằng ổn định là quan trọng, thế nhưng chúng ta giữ mức độ ổn định đến mức nào để vẫn giữ được khả năng cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam trên thị trường thế giới còn quan trọng hơn. Tôi chắc chắn rằng, nếu NHNN muốn giữ ổn định tỷ giá thì có thể làm được. Với dự trữ ngoại hối đã hơn 41 tỷ USD, với cơ chế tỷ giá trung tâm… thì NHNN làm được chuyện đó. Nhưng vấn đề đặt ra là NHNN có nên làm không? Có nên giữ ổn định tỷ giá một cách tuyệt đối hay không?

Tôi nghĩ rằng tỷ giá VND so với USD mà ổn định trong năm tới sẽ gây ra nhiều bất lợi cho nền kinh tế, trong đó có xuất khẩu, có vấn đề người dân có tiền đổ vào USD, sẽ có hiện tượng đầu cơ vào USD, vào vàng gây bất lợi cho chủ trương chống đô la hóa và vàng hóa.

Về lãi suất, nguồn cội không ở NHNN, ở chính sách tiền tệ mà ở chính sách tài khóa. Chính phủ muốn phát hành trái phiếu để trả nợ công, bù trừ bội chi ngân sách thì phải phát hành. Mà muốn phát hành để các thành phần kinh tế mua thì phải đẩy lãi suất lên. Khi lãi suất trái phiếu Chính phủ đã đẩy lên thì các NHTM không thể nào kéo lãi suất huy động xuống được. Sự lệ thuộc của chính sách tiền tệ vào chính sách tài khóa là cản trở, nếu nhìn ở góc độ lãi suất.

Chính vì vậy về lãi suất, tôi nghĩ rằng năm tới ít nhất sẽ nằm ở mức hiện tại, tức là huy động 12 tháng khoảng 6%/năm, còn cho vay vào khoảng 9-11% cho tất cả các thời hạn. Nhưng trong khi nền kinh tế Việt Nam dựa nhiều vào tín dụng, lãi suất cao cản trở rất nhiều cho phát triển kinh tế. Thành ra, cần phải đi đến quyết tâm thay đổi thể chế kinh tế, bằng cách có lẽ phải cho thả nổi tỷ giá, lãi suất và cho phá sản NH.

GS-TSKH Nguyễn Mại, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài:

Còn cơ hội hút FDI, mở rộng thương mại

Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu trong quá trình hội nhập. Chính vì vậy nói về năm 2017 có thể nhận thấy chúng ta sẽ đối mặt với thách thức, liên quan đến TPP khó có khả năng được triển khai. Tuy nhiên, cũng xin lưu ý là về thương mại, Việt Nam đã xuất khẩu khá nhiều, khoảng 75% GDP, nên mỗi năm tăng thêm 10% nữa là không dễ. Vì vậy, có thể cho rằng thực thi TPP thì sẽ khởi sắc hơn, nhưng nếu không có TPP thì chúng ta vẫn còn một số hiệp định thương mại tự do (FTA) khác.

Đối với FTA Việt Nam và Hàn Quốc (VKFTA), trong đó Hàn Quốc nhượng bộ Việt Nam rất nhiều, bây giờ bắt đầu có hiệu lực và 95% mặt hàng xuất khẩu sang Hàn Quốc có thuế suất 0%.

Rồi FTA Việt Nam và Liên minh Kinh tế Á - Âu (VN-EAEU FTA) là một cơ hội vô cùng thuận lợi. Vừa rồi triển lãm hàng Việt Nam tại Nga “cháy” hàng. Ví dụ đồ gỗ người ta bán rất chạy và hiện đang tính thúc đẩy xuất khẩu nhóm sản phẩm này. Trong lúc Nga bị cấm vận như vậy thì nhu cầu các mặt hàng chúng ta có thể đáp ứng được. Trước đây có vướng mắc về thanh toán bằng USD, hiện nay 2 nước thỏa thuận với nhau thanh toán bằng nội tệ và như vậy gỡ được một nút thắt để thúc đẩy xuất khẩu sang Nga.

Với FTA giữa Việt Nam và EU (EVFTA), so với một số nước đã ký với EU thì EU nhượng bộ nhiều cho Việt Nam. Chỉ nhìn vào 3 FTA đó, tôi nghĩ chúng ta hoàn toàn có thể tăng trưởng thương mại. Riêng với Mỹ, xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ năm nay khoảng 35-36 tỷ USD. Và mặc dù TPP không được triển khai nhưng tôi hy vọng vẫn có thể tăng kim ngạch.

Về đầu tư, Mỹ đầu tư vào Việt Nam khoảng 10 tỷ USD trong số 300 tỷ USD vốn đăng ký cho đến nay, có nghĩa là chỉ khoảng 3%. Cho nên, vấn đề thu hút đầu tư của Mỹ không phải là TPP, mà là cố gắng của hai bên xử lý vấn đề của từng bên một.

Ví dụ Việt Nam không đáp ứng được vấn đề mà Mỹ hay nói đến, một là sở hữu trí tuệ đối với các tập đoàn lớn như Microsoft, Intel…; hai là tham nhũng, thì không hy vọng họ có thể đầu tư nhiều vào Việt Nam. Còn về phía Mỹ, nhà đầu tư cũng thấy cơ hội ở Việt Nam, nếu họ không đầu tư thì Hàn Quốc, Nhật Bản sẽ chiếm lấy cơ hội. Nên vấn đề chính là hai bên chứ không phải có hay không có TPP.

Về triển vọng đầu tư nước ngoài năm 2017, tôi khẳng định cơ hội rất lớn nhờ hai điểm. Một là ở trong nước cải cách rất mạnh. Hai là trong quan hệ với đối tác có các hiệp định mới hậu thuẫn; với Cộng đồng Kinh tế ASEAN 650 triệu dân, GDP 2.500 tỷ USD, một thị trường rất rộng, đầu tư vào đây có nghĩa là vào ASEAN. Như vậy, tôi cho rằng tăng trưởng thêm 10-15% một năm vốn thực hiện là trong tầm tay.