Thu phí BOT: Đừng vì chút lợi ích mà thả nổi

	Người dân địa phương được miễn phí qua trạm BOT Bến Thủy 1
	Vì sao khó kiểm soát dự án BOT?
	Giám sát các dự án BOT: Bảo đảm hài hòa lợi ích

Điển hình là vụ việc nhiều người dân Hà Tĩnh, Nghệ An gần đây đã tập trung phản đối việc thu phí của Cienco4. Lý do người dân địa phương đưa ra là họ sinh sống hai bên cầu Bến Thủy, chỉ đi qua cầu và không sử dụng đường tránh Vinh nhưng vẫn phải nộp phí. Sự việc khiến Thủ tướng Chính phủ phải chỉ đạo địa phương giải quyết dứt điểm.

Ảnh minh họa

Đây là trường hợp không phải lần đầu và chắc cũng chưa phải lần cuối các trạm thu phí BOT bị người dân địa phương phản đối cả về tính chính danh, vị trí đặt trạm, đối tượng thu phí và mức phí thu…

Đặc biệt, theo báo cáo ngày 21/2/2017 của Kiểm toán Nhà nước (KTNN) với đoàn giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc thực hiện chính sách, pháp luật về đầu tư và khai thác các công trình giao thông theo hình thức BOT. Sau khi rà soát các chi phí đầu vào, tính toán lại phương án tài chính cho sát với thực tế và phù hợp với quy định của Nhà nước, chỉ với 27 dự án (hầu hết là chỉ định thầu, không đấu thầu công khai) mà có tới 80% số dự án phải rút ngắn thời gian thu phí hoàn vốn của các dự án từ 10 tháng đến 13 năm, với tổng số giảm gần 100 năm so với phương án thu phí tài chính ban đầu. Cá biệt, KTNN kiến nghị chấm dứt việc thu phí đối với dự án tuyến tránh quốc lộ 1 đoạn qua thị xã Tam Kỳ và đường ĐT618 huyện Núi Thành, tỉnh Quảng Nam.

Ngoài ra, một số dự án cũng đã được Bộ Giao thông Vận tải chủ động điều chỉnh rút ngắn thời gian thu phí như dự án Quốc lộ 10 đoạn La Uyên-Tân Đệ (từ 21 năm 3 tháng xuống còn 10 năm 3 tháng); dự án cầu Rạch Miễu, Quốc lộ 60, tỉnh Bến Tre (từ 22 năm 10 tháng xuống còn 13 năm 5 tháng)…

Rõ ràng đằng sau hoạt động thu phí dự án BOT giao thông đang cho thấy có nhiều bất cập cả về nhận thức, hệ thống văn bản pháp luật, về các quy trình và trách nhiệm phê duyệt dự án, lập kế hoạch đầu tư, xác định danh mục dự án đầu tư, triển khai thực hiện và khai thác, theo dõi, đánh giá, thanh tra, kiểm tra quá trình thực hiện dự án…

Dự án BOT giao thông là hình thức xã hội hóa đầu tư tích cực, song chưa có nhiều thời gian áp dụng ở nước ta. Những bất cập, kẽ hở, sự lạm dụng và sai phạm trong quản lý dự án giao thông BOT không chỉ gây thiệt hại cho tài sản công và quyền lợi chính đáng của người dân, gây nhiều bức xúc và tiềm ẩn nguy cơ gây mất ổn định trật tự.

Thực tế cho thấy, để hài hòa các lợi ích, ngăn ngừa lợi ích nhóm và lạm dụng trong các dự án BOT cần làm rõ trách nhiệm của các cấp, các ngành, địa phương và đơn vị liên quan đến dự án; tăng cường đấu thầu và kiểm toán các quyết toán chi phí đầu tư thực tế; thường xuyên kiểm soát doanh thu thực tế của dự án để đảm bảo tính công khai, minh bạch và kiểm toán mức thu cập nhật để điều chỉnh thời hạn thu phù hợp; quy định “trần” lợi nhuận của nhà đầu tư đối với trường hợp chỉ định thầu phù hợp với từng khu vực, đặc điểm dự án; loại bỏ điều kiện khoảng cách các trạm thu phí dưới mức tối thiểu 70km…

Ngoài ra, cần sớm xây dựng tiêu chí nhận diện và phân biệt cơ chế thu phí rõ ràng giữa dự án "nâng cấp, cải tạo" với dự án đầu tư tuyến mới để thực hiện theo hình thức BOT. Theo đó, chỉ áp dụng hình thức đầu tư BOT cho các dự án xây dựng những tuyến đường hoàn toàn mới; đồng thời, nhất thiết phải tổ chức đấu thầu để lựa chọn nhà đầu tư nhằm tăng tính cạnh tranh, mang lại hiệu quả cho dự án BOT. Đặc biệt, cần tăng cường vai trò kiểm toán nói riêng và tiếp tục trong hoàn thiện cơ chế hợp lý và quy trình kiểm soát chặt chẽ, giảm thiểu các kẽ hỡ quản lý chi phí và thời gian thu phí hoàn vốn đầu tư BOT nói chung.

Một cách làm hay nhưng yếu kém trong quản lý thực tế triển khai cũng có thể gây nguy hại hơn những lợi ích kỳ vọng ban đầu khi thực hiện.