Vẫn âm thầm tỏa hương sắc

Ảnh minh họa

Đọc lại những tác phẩm của Phan Du, kể cả nghiên cứu và sáng tác, điều đầu tiên dễ nhận ra, đó là ông viết khá chắt lọc, rất nghiêm túc. Điển hình về truyện ngắn, có thể dẫn chứng ở tập Hang động mới (Tân văn 1970), gồm 6 truyện phản ánh về đời sống xã hội thời bấy giờ.

Trong đó, các nhân vật cứ mãi lẩn quẩn trong cái không gian “phố phường nằm trơ, bất động như một đám mô hình cứng nhắc”, rồi đến “gió réo, qua những ngọn cây cổ thụ vật mình vào dãy lan can, ồn ào mà não nùng như tiếng sóng trào có pha lẫn tiếng réo gọi của oan hồn. Từ xa vẳng lại những tiếng đại bác, những loạt súng liên thanh…”.

Vừa qua, NXB sách Tao Đàn đã đề nghị tái bản hai tác phẩm của ông. Trong đó, cuốn "Mộng Kinh Sư" đã được tái bản năm 2016, khôi phục theo ấn bản "Mộng Kinh Sư" của NXB Cảo Thơm - Sài Gòn năm 1971. Năm nay, tiếp tục tái bản cuốn "Hai chậu lan Tố Tâm". Đáng kể là công trình nghiên cứu về con người và vùng đất Quảng trong “Quảng Nam qua các thời đại” của Phan Du. Bắt đầu từ khi còn là lãnh thổ của Chiêm Thành đến khi trở thành một phần lãnh thổ của Đại Việt.

Trong suốt nhiều thập niên qua, tập sách này luôn được đánh giá là công trình nghiên cứu cung cấp những tư liệu quan trọng về lịch sử hình thành và phát triển của Quảng Nam, nhất là trong giai đoạn lịch sử quan trọng khi vua Lê Thánh Tông lập ra Quảng Nam (năm 1471); những chuyển biến, phát triển của vùng Thuận Hóa qua thời kỳ các chúa Nguyễn; những sự kiện, biến cố lịch sử đã xảy ra trên vùng đất này.

Tuy nhiên, điều đáng tiếc, công trình trên nhà văn Phan Du chỉ kịp hoàn tất và phổ biến Quyển Thượng. Còn phần sau có thể ông đã biên soạn xong mà không đủ điều kiện phổ biến, hoặc vì lý do nào khác, chúng ta chưa biết được, thì ông đã qua đời.

Với hai tác phẩm được tái bản lần này, Mộng Kinh Sư vốn được lấy cảm hứng từ 2 câu thơ lạ ghi trên vách chùa Linh Mụ mà sách “Tang thương ngẫu lục” nhắc tới: “Hai trăm năm xót cơ đồ/ Không bằng giấc mộng thầy chùa trên non”. Phần đầu của sách với tiêu đề: “Linh Mụ tự và dòng họ chân chủ phương Nam”, tác giả đưa ra cái lý giải của mình về mối quan hệ giữa ngôi danh lam với sự hưng vong của dòng họ Nguyễn ở phương Nam. Tính đến nay, tuổi thọ của Linh Mụ tự đã có trên ba thế kỷ .

Mộng Kinh Sư là loại văn học địa chí, được nhìn với con mắt Phật học, đem lại cho chúng ta những cảm nhận sâu sắc về lẽ vô thường của vạn hữu, về tính chất hư huyễn của kiếp người, về tính chất bọt bèo của vinh hoa phú quý; để từ đấy không phải là bi quan yếm thế, mà giúp chúng ta sống bình thản, hài hòa và lạc quan hơn.

Hai chậu lan Tố Tâm là truyện ngắn Việt Nam đã được giải Nhì, đồng hạng với Nhật Bản, trong cuộc thi truyện ngắn giữa các quốc gia vùng Đông Nam Á do Trung tâm Văn bút Philippines tổ chức và tuyên bố kết quả vào năm 1964.

Nhớ về nhà văn Quảng Nam này, nhà nghiên cứu Nguyễn Thiếu Dũng cảm nhận: “Nhà văn Phan Du mất đã lâu nhưng Hai chậu lan Tố Tâm vẫn âm thầm tỏa hương sắc trong bầu trời văn học, giấc Mộng Kinh Sư thì không thể lụi tàn”.