7 dấu hiệu đặc trưng rủi ro bất ổn tài chính

	Tăng cường hiệu quả hợp tác tài chính tiền tệ
	Về việc Bộ Tài chính Hoa Kỳ xác định Việt Nam thao túng tiền tệ

Trong bài tham luận mở màn Diễn đàn An ninh tài chính tiền tệ hôm 24/12/2020, TS.Cấn Văn Lực thành viên Hội đồng tư vấn chính sách tài chính, tiền tệ quốc gia đã cho biết: "Theo đánh giá của WB, IMF, nếu như khủng hoảng y tế và kinh tế năm 2020 được đánh giá “cú sốc bất lợi nhất trong hơn 1 thế kỷ” thì nguy cơ bất ổn tài chính toàn cầu cũng được đánh giá là khác biệt nhất so với các cuộc khủng hoảng tài chính lịch sử, mức độ không chắc chắn cao nhất, phạm vi rộng và khả năng kéo dài".

TS.Cấn Văn Lực đã dẫn ra các nghiên cứu và nhận định cùng các nguồn dữ liệu thế giới và nhận diện 7 nguy cơ bất ổn xuất hiện trên thị trường tài chính toàn cầu:

Thứ nhất, nguy cơ cao của “bom nợ”, đặc biệt là rủi ro nợ của doanh nghiệp

Theo WB, thế giới đang trong “làn sóng nợ thứ 4” bắt đầu từ năm 2010 với “mức tăng nhiều nhất và nhanh nhất” trong vòng 50 năm. Làn sóng nợ toàn cầu lại được kích hoạt bởi các gói hỗ trợ khổng lồ để khắc phục ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, theo IMF ước tính từ 5-20% GDP mỗi nước (bình quân khoảng 12% GDP). Cao hơn 2-5 lần các gói kích thích giai đoạn 2008-2009.

Rủi ro nợ có thể đánh giá là rủi ro lớn nhất của thị trường tài chính (TTTC) toàn cầu, dự báo tổng nợ toàn cầu đến cuối năm 2020 lập kỷ lục tương đương 360% GDP. Cao hơn 160 điểm % so với năm 2009.

Thứ hai, nguy cơ cao về sự đảo chiều và giảm sút dòng vốn ngoại tại các thị trường mới nổi.

Mặc dù từ tháng 8, dòng vốn FPI đã tăng trở lại ở một số thị trường như Trung Quốc, Ấn Độ, EU, Mỹ nhưng trong 11 tháng đầu năm 2020, các thị trường mới nổi vẫn chứng kiến lượng vốn rút ra lớn, đặc biệt là Hàn Quốc (-20,6 tỷ USD), Đài Loan (-18 tỷ USD), Israel (17,5 tỷ USD)...

Thứ ba, thị trường chứng khoán (TTCK) và bất động sản (BĐS) vẫn tiềm ẩn rủi ro sụt giảm ảnh hưởng suy thoái nền kinh tế thực.

Trong bối cảnh suy thoái kinh tế, nhưng có hiện tượng giá nhà ở tại nhiều thành phố, nhiều nước vẫn tăng cao và TTCK đang có dấu hiệu “đi ngược”.

Nhiều thị trường tăng điểm mạnh như HNX-Index (Việt Nam), S&P 500, Nasdaq (Mỹ), Kospi (Hàn Quốc), Shanghai (Trung Quốc), BSE (Ấn Độ), Taiex (Đài Loan)...

Nhưng hiện tượng tăng điểm trên TTCK lại cho thấy dấu hiệu rủi ro đang tích tụ bởi 5 lý do: (i) dòng tiền đầu tư trên TTCK có thể là từ các gói kích thích kinh tế vốn được kỳ vọng sẽ đi vào lĩnh vực sản xuất; (ii) sự mất dần tính kết nối, tương quan giữa TTCK và nền kinh tế thực (TTCK tăng mạnh trong khi kinh tế suy thoái, doanh nghiệp khó khăn, phá sản); (iii) đà tăng của TTCK chủ yếu do các doanh nghiệp trong một số lĩnh vực như công nghệ, y dược, thương mại điện tử, chứ không phải nhiều ngành nghề; (iv) tâm lý bầy đàn và đòn bẩy tài chính (đặc biệt đòn bẩy đầu tư cá nhân) tăng vọt sẽ khuyếch đại mức độ và phạm vi rủi ro; (v) lãi suất thấp kỷ lục khiến nhà đầu tư bỏ tiền vào chứng khoán hơn là gửi tiết kiệm hoặc đầu tư BĐS.

TTCK vẫn có thể tiếp tục trong xu hướng đi lên song cũng có thể đảo chiều nhanh, nguy cơ sụt giảm vẫn tiềm ẩn trước khi kinh tế thực sự hồi phục bền vững.

Đà tăng của thị trường BĐS không bền vững và đã thấy có 5 dấu hiệu rủi ro đang gia tăng như: (i) Bong bóng bất động sản đã được cảnh báo ở nhiều khu vực/thành phố như: Munich, Franfurt, Toronto…; (ii) Giá thuê giảm và xu hướng cắt giảm diện tích thuê ở nhiều thành phố - chỉ báo cho thấy thị trường sẽ bước vào giai đoạn điều chỉnh (áp lực tăng khi các chính sách trợ cấp chấm dứt trong điều kiện thu nhập giảm); (iii) Chỉ số giá cổ phiếu bất động sản toàn cầu đã giảm hơn 10% kể từ đầu năm; (iv) Tỷ lệ vỡ nợ trên thị trường thế chấp tại Mỹ đã tăng gần 6% trong tháng 11; (v) Đầu tư vào lĩnh vực BĐS thương mại giảm mạnh (khoảng 38%) trong năm 2020.

Thứ tư, nguy cơ giảm giá của các đồng tiền so với các đồng tiền mạnh (USD) vẫn thường trực dù cơ chế điều hành tỷ giá của các nước ngày càng linh hoạt.

Thứ năm, nguy cơ gia tăng nợ xấu, giảm thu nhập và những thách thức mới với hệ thống ngân hàng toàn cầu.

Hệ thống ngân hàng toàn cầu nhìn chung có khả năng chống chịu rủi ro tốt hơn so với giai đoạn khủng hoảng tài chính năm 2008-2009 nhưng rủi ro của khu vực ngân hàng vẫn đang gia tăng. Nợ xấu gia tăng và nguy cơ xói mòn vốn của các ngân hàng thương mại Trung Quốc đang hiện hữu. Đòn bẩy tài chính tăng nhanh, tình trạng vỡ nợ của các doanh nghiệp ngày càng tăng. Sự phát triển của tiền kỹ thuật số, ngân hàng số, vừa mang lại nhiều lợi ích, nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro nếu không khéo kiểm soát.

Thứ sáu, nguy cơ do thể chế không theo kịp sự phát triển của thị trường tài chính

Nhìn chung thể chế chưa theo kịp sự phát triển mạnh mẽ của CMCN 4.0 và của kinh tế số, tài chính – tiền tệ số, giao dịch xuyên biên giới, đồng thời sự xuất hiện của các bất ổn mới chưa từng có trong lịch sử (như sự mất dần kết nối giữa thị trường tài chính và nền kinh tế thực; rủi ro nợ của khu vực doanh nghiệp, hộ gia đình và tổ chức tài chính phi ngân hàng…).

Các giải pháp, gói hỗ trợ và sự nới lỏng các điều kiện tài chính toàn cầu được kỳ vọng sẽ giúp hồi phục nền kinh tế và thị trường tài chính, song cũng có thể dẫn tới hệ lụy tiêu cực hơn nếu không hiệu quả, như rủi ro bong bóng tài sản và lạm phát do bơm nhiều tiền, rủi ro nợ xấu tăng... Thêm vào đó, sự mâu thuẫn giữa các mục tiêu, ưu tiên chính sách và phối hợp kém hiệu quả có thể khiến nền kinh tế và thị trường tài chính toàn cầu rơi vào vòng xoáy rủi ro mới trong thời gian tới.

Thứ bảy, tội phạm tài chính – ngân hàng ngày càng gia tăng

Từ ma trận rủi ro của thị trường toàn cầu, nhìn vào mức độ rủi ro và sức chịu đựng, TS. Cấn Văn Lực đánh giá sức chịu đựng thị trường tài chính Việt Nam để có thể giảm thiểu tác động tiêu cực, ứng phó với các cú sốc bên ngoài ở mức trung bình – khá.

Tuy nhiên, cần lưu ý, rủi ro luôn đan xen, lan truyền. Các khu vực tài chính có sức chịu đựng trung bình luôn tiềm ẩn nguy cơ chuyển sang trạng thái rủi ro cao hơn nếu thiếu các biện pháp kịp thời, hiệu quả.

Vì vậy cần nâng cao sức chịu đựng, sức cạnh tranh của nền kinh tế, các ngành, lĩnh vực, các doanh nghiệp Việt Nam trong bối cảnh hội nhập và phát triển kinh tế số, nâng cao năng lực của khu vực ngân hàng.