An ninh năng lượng hay an ninh nguồn nước quan trọng hơn?

An ninh năng lượng hay bảo đảm nguồn nước?

Vu Gia - Thu Bồn là một trong những lưu vực sông lớn nhất Việt Nam, có lượng mưa trung bình lưu vực lớn. Thế nhưng, trên thực tế tài nguyên nước trên lưu vực không dồi dào, nguy cơ làm mất an ninh nguồn nước.

Theo Cục Quản lý tài nguyên nước (Bộ Tài nguyên môi trường), lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn là một trong những lưu vực sông lớn ở Việt Nam với tổng diện tích lưu vực là 10.035 km2. Lượng mưa hàng năm trên lưu vực sông từ 2.000 đến 4.000 mm. Về tài nguyên nước mặt, hiện nay trên lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn có tổng lượng dòng chảy mặt hệ thống sông Thu Bồn vào khoảng 24 tỷ m3. Ngoài ra còn có hai tầng chứa nước dưới đất…

Trong thời gian qua, để quản lý, điều hành các hoạt động khai thác, sử dụng nước, bảo vệ môi trường và vùng bờ trên lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn, từ năm 2017 tỉnh Quảng Nam và TP. Đà Nẵng đã thống nhất thành lập tổ chức điều phối chung với tên gọi “Ban điều phối lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn và vùng bờ Quảng Nam - Đà Nẵng”. Đây là những địa phương đầu tiên trên cả nước chủ động thành lập ban điều phối lưu vực sông.

Vu Gia - Thu Bồn là một trong những lưu vực sông lớn nhất Việt Nam, có lượng mưa trung bình lưu vực lớn.

Sau giai đoạn thử nghiệm từ năm 2017 - 2022, thành quả nổi bật là giữa các bên liên quan của hai địa phương đã có sự phối hợp gắn kết chặt chẽ trong việc khai thác, sử dụng và bảo vệ tài nguyên nước trên lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn, đảm bảo nhu cầu dùng nước sinh hoạt và ứng phó với lũ lụt. Các thành viên trong ban điều phối tham gia giám sát chặt chẽ và có sự trao đổi trong việc vận hành các nhà máy thủy điện trên thượng nguồn sông Vu Gia - Thu Bồn…

Tuy nhiên, theo ông Hồ Minh Nam, Tổng giám đốc Công ty cổ phần Cấp nước Đà Nẵng (Dawaco), thời gian qua nguồn nước hạ lưu sông Vu Gia tại cửa thu nước thô vào nhà máy nước Cầu Đỏ - nguồn cung cấp nước sinh hoạt chính hiện nay cho Đà Nẵng liên tục bị nhiễm mặn với mức cao. Để giải quyết tình trạng, công ty đã vận hành trạm bơm phòng mặn An Trạch để bơm nước về hai nhà máy nước Cầu Đỏ. Đồng thời, huy động nhà máy nước Hòa Liên cùng các nhà máy, trạm cấp nước hiện có để bảo đảm cấp nước sinh hoạt cho thành phố. Tuy nhiên, tại trạm bơm An Trạch thời gian qua lại xảy ra thiếu hụt nguồn nước thô để vận hành do mực nước ở hạ lưu sông Vu Gia thường xuyên bị hạ thấp.

Có nhiều thời điểm, mực nước hạ lưu khu vực sông Vu Gia xuống thấp và hiện tượng xâm nhập mặn khu vực hạ lưu sông Vu Gia đang diễn biến phức tạp dẫn đến nguy cơ thiếu nước cho nhu cầu sản xuất, sinh hoạt ở khu vực. Nguyên nhân chính do những điều tiết của các thuỷ điện ở đầu nguồn. Bởi vậy, nhiều người đã đặt câu hỏi: An ninh năng lượng và an ninh nguồn nước vấn đề nào cần được ưu tiên?. Cũng theo ông Hồ Minh Nam, theo Quy trình vận hành liên hồ chứa được Thủ tướng Chính phủ ban hành tại Quyết định 1865 thì Đà Nẵng và Quảng Nam có quyền yêu cầu các chủ hồ chứa thuỷ điện xả nước vào những thời điểm nhiễm mặn cao hoặc mực nước thấp. Trong khi đó, Cục Điều tiết Điện lực (Bộ Công thương) thì lại có văn bản yêu cầu các chủ hồ chứa thuỷ điện tạm ngưng xả nước để giữ nước cho mùa hè…

Nhà máy nước Cầu Đỏ, nguồn cung cấp nước sinh hoạt chính hiện nay cho Đà Nẵng nhiều lần bị nhiễm mặn ở mức cao.

Thành lập Tổ chức lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn

Ông Lê Quang Nam, Phó Chủ tịch UBND TP. Đà Nẵng cho biết, lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn lâu nay đã có mô hình, có cách tổ chức nhưng vẫn lúng túng trong vận hành ở các thời điểm thời tiết cực đoan. Bởi, trên thực tế ở một số vấn đề quan trọng địa phương không có quyền hạn ra quyết định. Rất cần một cơ chế đủ mạnh, có tính pháp lý cao được quyền quyết định để quản lý, vận hành lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn.

Đồng quan điểm, chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam, ông Lê Trí Thanh cho rằng, ban điều phối lâu nay giữa hai địa phương thực tế chỉ thực hiện một số nhiệm vụ mang tính chất chia sẻ. Còn để điều phối toàn diện lưu vực sông này như mô hình của một tổ chức lưu vực sông thì chưa thực hiện bao giờ. Bởi vậy, địa phương rất quan tâm và mong muốn sớm được thí điểm thành lập một tổ chức lưu vực sông.

Trên cơ sở kết quả hoạt động của ban điều phối và để đảm bảo an ninh nguồn nước trong lưu vực, cũng như đảm bảo phát triển, quản lý vận hành lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn một cách bền vững hài hòa nhu cầu sử dụng nước giữa các bên liên quan, lãnh đạo tỉnh Quảng Nam và TP. Đà Nẵng đã cùng đề nghị Bộ Tài nguyên môi trường sớm tham mưu thành lập Tổ chức lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn (theo Luật Tài nguyên nước 2023) để điều phối, giám sát, giải quyết các hoạt động khai thác, sử dụng, bảo vệ tài nguyên nước, phòng, chống và khắc phục hậu quả tác hại do ô nhiễm nước gây ra.

An ninh năng lượng và an ninh nguồn nước vấn đề nào cần được ưu tiên?

Trước đề xuất của hai địa phương, ông Châu Trần Vĩnh, Cục trưởng Cục Quản lý Tài nguyên nước cho biết, việc thành lập các Ủy ban lưu vực sông với trách nhiệm, quyền hạn rõ ràng, với sự tham gia của các ngành, địa phương, bộ ngành và hộ khai thác sử dụng nước lớn là cần thiết để giải quyết các thách thức nguồn nước. Bộ Tài nguyên môi trường dự kiến xây dựng, ban hành nghị định hướng dẫn các quy định của Luật Tài nguyên nước, trong đó hướng dẫn quy định cụ thể về chức năng, nhiệm vụ, cơ cấu tổ chức của Ủy ban lưu vực sông, và các Tiểu ban lưu vực sông như ở sông Vu Gia - Thu Bồn mà Bộ Tài nguyên môi trường đang hướng tới triển khai thí điểm.

Tuy nhiên, theo ông Châu Trần Vĩnh hiện ở nước ta chỉ có duy nhất Ủy ban lưu vực sông Mê Kông vận hành theo mô hình sẵn có, lồng ghép đưa vào các nội dung hoạt động như một ủy ban độc lập trong nước, có bộ máy chuyên trách, văn phòng giúp việc chuyên biệt để phục vụ ủy ban. Hiện nay chúng ta chưa thành lập được các ủy ban lưu vực sông khác vì liên quan đến thể chế hành chính, Luật Tổ chức chính quyền địa phương. Mặc dù, chúng ta đã thấy tổ chức lưu vực sông là mô hình tốt, song yêu cầu hiện nay là không phình bộ máy, không tăng biên chế nên Bộ Tài nguyên môi trường cũng gặp nhiều khó khăn trong quá trình hình thành các tổ chức lưu vực sông.