Chỉ còn quyền… thảng thốt

Tuần qua là chuỗi ngày giật mình thảng thốt của nhiều hộ tiêu dùng điện. Trên các trang mạng xã hội, người dân chia sẻ cho nhau những hình ảnh hóa đơn tiền điện của hai tháng liền kề 5 và 6. Đa số các hóa đơn có số chênh lệch lớn, từ gấp rưỡi đến 3 lần. Hóa đơn mang tên chủ hộ Phạm Thị B ở Ngõ Vạn Phúc là một ví dụ, tháng 5 có tổng số tiền phải thanh toán là 846 nghìn đồng thì sang tháng 6 lên tới 2,47 triệu đồng.

Ảnh minh họa

Chính các hộ gia đình cũng hiểu rằng, việc thời tiết nắng nóng trong thời gian vừa qua, con cái nghỉ hè ở nhà… khiến cho họ buộc phải sử dụng điều hòa nhiệt độ nhiều hơn. Đây là nguyên nhân khiến lượng điện tiêu thụ tăng lên.

Nhưng “soi” lại việc ghi và thu tiền điện, nhiều ý kiến tỏ rõ không đồng tình. Đặc biệt là quy định bậc giá hiện nay được cho rằng còn nhiều bất cập.

Theo quy định, giá điện được tính theo 6 bậc, với bậc sau cao hơn bậc trước. Lý do được cho là để khuyến khích các hộ tiết kiệm điện. Tuy nhiên, chưa có một nghiên cứu nào khẳng định rằng, khả năng tiết kiệm điện đạt được đến đâu khi giá điện được tính lũy tiến như thế. Một lập luận khác là để cho hộ dùng nhiều (có lẽ được cho là có thu nhập cao), gánh bớt trách nhiệm an sinh xã hội, hỗ trợ các hộ khó khăn, vùng sâu vùng xa dùng ít. Tuy nhiên, hộ dùng ít thì rõ ràng chỉ được hỗ trợ rất ít, theo số điện tiêu thụ, còn hộ dùng nhiều thì giá tịnh tiến lên rất cao. Chẳng biết ngành điện được lợi gì ở đây?

Nhìn ở phía lợi ích Nhà nước, tiền điện thu của mỗi hộ bao gồm thuế giá trị gia tăng 10%. Việc các hộ tiêu thụ nhiều thì mức chi cho các bậc giá cao cũng nhiều lên và thuế thu về cũng sẽ cao hơn. Một khoản nữa ngân sách thu được là qua thuế thu nhập DN điện. Trong bối cảnh ngành điện chịu lỗ nhiều năm, khoản thuế này chắc chắn không cao. Tuy nhiên, việc tính giá lũy tiến như hiện nay thì ngành điện được lợi nhiều nhất, khi cùng một chi phí như nhau nhưng giá ở bậc cao nhất gấp gần 2 lần bậc thấp nhất. Câu hỏi đặt ra là ngành điện đã đóng góp gì để thu tiền cao lên như thế? Ngược lại, với cách thức tính tiền người dùng càng nhiều lại càng phải chịu giá cao, ngành điện cho thấy hành xử phi thị trường.

Chi phí tiền điện hiện nay là một cấu thành quan trọng trong tổng chi tiêu của nhiều hộ gia đình, đôi khi tương đương với tiền thuê nhà của một hộ lao động nhập cư. Điều đó khiến cho điện trở thành một mặt hàng tương đối xa xỉ. Nó đặt ra rào cản cho những hộ có thu nhập thấp tới trung bình, khi họ có thể chắt chiu để mua được chiếc máy điều hòa, nhưng khó chịu đựng được chi phí tiền điện mỗi tháng. Họ sẽ phải nhìn con cái học hành trong cái nóng điên người, bố mẹ mất ngủ vì canh lau mồ hôi lưng cho trẻ nhỏ… Trong khi với các gia đình có thu nhập cao, tiền điện vài triệu đồng mỗi tháng chẳng nhằm nhò gì. Đó là sự bất công tương đối từ giá điện đánh theo kiểu lũy tiến hiện nay.

Một vấn đề nữa là với mức giá điện rất khác nhau giữa các bậc, trong khi công tơ điện đặt ở ngoài các hộ gia đình và việc ghi số điện chỉ mỗi nhân viên ngành điện thực hiện. Ai đảm bảo thiết bị đo đếm không sai lệch theo thời gian? Ai dám cam kết đạo đức nhân viên ghi số?...

Chuyện ghi số điện tiêu thụ có lợi cho ngành này có thể xảy ra. Ví dụ, tháng này hộ A tiêu thụ hết 300 số điện, nhân viên chỉ ghi 200 số, còn 100 số thì dồn sang tháng sau. Như vậy, 100 số của tháng trước đáng ra ở bậc 4 thì tháng này có thể nhảy lên bậc 5 hoặc bậc 6 với giá cao hơn. Dù rằng rất khó để kiểm chứng được chuyện gian lận trên, vì kiểm soát của người dân trong trường hợp này không dễ dàng. Nhưng rõ ràng nó tạo rủi ro cho gian lận. Và khi mà người dân không có cơ sở gì để đảm bảo về trách nhiệm và sự công tâm của ngành điện, họ chỉ còn mỗi quyền được thảng thốt và giật mình.