Chỉ nhận tiền mặt - “cửa hẹp” trong thời đại số

Đối phó ngắn hạn, hệ lụy dài hạn

Từ ngày 1/6/2025, Nghị định số 70/2024/NĐ-CP của Chính phủ có hiệu lực, yêu cầu các hộ kinh doanh có doanh thu từ 1 tỉ đồng/năm trở lên phải triển khai áp dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền, kết nối dữ liệu trực tiếp với cơ quan thuế. Tuy nhiên, trái ngược với tinh thần chuyển đổi số, một số hộ kinh doanh lại nhanh chóng tìm cách “né” bằng cách treo biển “không nhận chuyển khoản”, “chỉ nhận tiền mặt”…

Tại một số địa phương trong nước, đã xuất hiện các cửa hàng ăn uống, quầy tạp hóa, thậm chí cả các quán cà phê gắn biển ghi rõ: “Thanh toán bằng tiền mặt”, hoặc “Xin đừng chuyển khoản, cảm ơn!”. Điều này, không chỉ khiến người tiêu dùng cảm thấy bất tiện, mà còn gợi lên nghi vấn về việc che giấu doanh thu nhằm né tránh nghĩa vụ thuế.

Một số chủ quán ăn, tiệm cà phê, bãi giữ xe… có suy nghĩ, ngày trước ai chuyển khoản thì nhận, giờ thấy cơ quan thuế siết chặt nên chỉ nhận tiền mặt thôi. Tiền mặt thì không ai biết được doanh thu thế nào, lời lãi bao nhiêu, đỡ rắc rối...

“Né” thuế bằng cách “không nhận chuyển khoản”, “chỉ nhận tiền mặt”... để lại nhiều hệ lụy.

Tuy nhiên, sự “rắc rối” mà người bán lo ngại có thể chỉ là cái cớ. Thực tế, việc từ chối thanh toán không dùng tiền mặt đang đi ngược với chủ trương chuyển đổi số, thanh toán không dùng tiền mặt của cả nước. Đó không chỉ là câu chuyện về thuế, mà còn là minh bạch hóa tài chính, lành mạnh hóa môi trường kinh doanh và mở ra cánh cửa phát triển dài hạn cho hộ buôn bán nhỏ lẻ.

Đến nay, nhiều người tiêu dùng đã có thói quen không sử dụng tiền mặt. Quét mã QR, dùng ví điện tử, chuyển khoản ngân hàng trở thành lựa chọn tiện lợi, nhanh chóng, đặc biệt sau đại dịch Covid-19. Ngay cả ở những vùng quê ở huyện Hòa Vang (TP. Đà Nẵng), bà con nông dân cũng đã quen việc chuyển tiền qua điện thoại khi mua bán rau củ, gà vịt, trầu cau...

Ông Nguyễn Văn Tiến, một tiểu thương chuyên thu mua nông sản tại xã Hòa Nhơn, huyện Hòa Vang chia sẻ: “Mỗi ngày tôi đi mấy vòng chợ, nếu cầm tiền mặt thì mệt lắm, vừa nặng ví vừa dễ mất cắp. Giờ ai cũng có điện thoại thông minh, chuyển khoản một cái là xong”.

“Bẫy” pháp lý và tự triệt đường phát triển

Hành vi từ chối nhận chuyển khoản, ghi nội dung chuyển tiền mập mờ, hay không xuất hóa đơn có thể bị xếp vào diện “trốn thuế” theo quy định tại Điều 143 Luật Quản lý thuế 2019. Mức phạt có thể lên đến 3 lần số tiền trốn thuế và trong những trường hợp nghiêm trọng, người vi phạm còn có thể bị xử lý hình sự.

Nhiều người tiêu dùng có thói quen sống không tiền mặt. Quét mã QR, dùng ví điện tử, chuyển khoản ngân hàng trở thành lựa chọn tiện lợi, nhanh chóng..

Cơ quan thuế hiện nay không còn phụ thuộc vào các phiếu thu viết tay hay tờ hóa đơn lẻ loi. Thay vào đó là một hệ thống quản lý hiện đại: hóa đơn điện tử kết nối liên tục, phần mềm phân tích dữ liệu lớn (big data), các công cụ đối chiếu đầu vào - đầu ra để xác định dấu hiệu bất thường. Chỉ cần một lần thanh toán chuyển khoản bị “lộ”, hay một đơn vị cung ứng hàng hóa khai báo không khớp, hệ thống sẽ “cảnh báo” để cơ quan thuế vào cuộc kiểm tra.

Thực tế tại TP. Hồ Chí Minh, Hà Nội hay Đà Nẵng… cho thấy có không ít trường hợp hộ kinh doanh bị ấn định thuế cao gấp nhiều lần mức khoán cũ sau khi phát hiện doanh thu thực tế lớn hơn kê khai. Có người bị truy thu hàng trăm triệu đồng, bị đình chỉ hoạt động tạm thời, hoặc vướng vòng lao lý vì hành vi trốn tránh nghĩa vụ thuế.

Ở góc độ thương mại, việc “né” chuyển khoản còn đồng nghĩa với việc tự đóng cửa trước cơ hội tăng trưởng. Các nền tảng như ShopeeFood, GrabFood… yêu cầu đối tác có kết nối thanh toán điện tử. Người bán không chấp nhận hình thức này sẽ không thể tham gia các sàn thương mại điện tử, không thể mở rộng mạng lưới khách hàng.

Một người tiêu dùng hiện đại cũng ít khi muốn giới thiệu bạn bè đến một quán ăn mà phải kèm thêm lời dặn: “Nhớ mang tiền mặt nhé!”. Việc thiếu tiện lợi trong thanh toán giờ đây được xem như một “điểm trừ” lớn trong mắt nhiều “thượng đế”.

Thanh toán không dùng tiền mặt không còn là xu hướng tương lai, mà còn là hiện thực của nền kinh tế hiện đại.

Ở chiều ngược lại, những hộ kinh doanh chịu chuyển đổi, khi chấp nhận đầu tư máy tính tiền, kết nối hóa đơn điện tử, lại gặt hái hiệu quả rõ rệt. Đơn cử, tại Chợ Hàn (TP. Đà Nẵng) thí điểm lắp đặt hơn 100 máy tính tiền cho các tiểu thương và chỉ sau 3 tháng, doanh số bình quân tăng hơn 15 %. Nhờ xuất hóa đơn minh bạch, các quầy hàng được đánh giá uy tín hơn, khách hàng yên tâm hơn và sẵn sàng quay lại. Chưa kể, nhiều ngân hàng hiện nay cũng có chính sách ưu đãi cho các hộ kinh doanh chấp hành đầy đủ nghĩa vụ thuế và có hệ thống thanh toán minh bạch. Nhờ đó, họ dễ dàng tiếp cận vốn vay, mở rộng quy mô, và từng bước bước vào môi trường kinh doanh chính quy hơn.

Có thể nói, thanh toán không dùng tiền mặt không còn là xu hướng tương lai, mà là hiện thực của nền kinh tế hiện đại. Hộ kinh doanh nếu nếu đi ngược lại dòng chảy chuyển đổi số không chỉ đứng trước rủi ro pháp lý mà còn tự đánh mất lòng tin khách hàng, lỡ cơ hội tiếp cận thị trường rộng lớn.

“Không tiền mặt” không phải mối đe dọa, mà là cánh cửa mở ra sự phát triển minh bạch, công bằng và bền vững cho cả người bán lẫn người mua. Đã đến lúc thay vì né tránh, các hộ kinh doanh nên chủ động thích nghi, vì chính mình, vì khách hàng và vì một thị trường kinh doanh văn minh hiện đại.