Công khai ngân sách: Đường không quá dài

	Công khai ngân sách của Việt Nam thuộc nhóm yếu
	Giao kế hoạch vốn đầu tư phát triển nguồn NSNN năm 2016
	Ngân sách “về đích” vào phút cuối
	Để rút dần khoảng cách mất cân đối thu – chi
	Địa phương nợ lớn giảm sức hút đầu tư
	Ngân sách và chuyện chọn món tôm hùm

Điểm trừ của chỉ số minh bạch

“Tôi nghiên cứu ngân sách Nhà nước, nhưng phải sử dụng số liệu tài khoá của nước ngoài mà tôi tin chắc rằng cũng không đầy đủ và chưa chính xác”,TS. Vũ Đình Ánh, chuyên gia kinh tế đã phải than thở như vậy khi đánh giá về việc công bố thông tin ngân sách của Việt Nam.

Một dẫn chứng mà ông Ánh đưa ra là bản tin nợ công thứ 3, đồng thời cũng là bản tin về nợ công mới nhất, được Bộ Tài chính cập nhật trên trang web chính thức của bộ từ tháng 11/2014, dù hiện tại đã sang tới đầu năm 2016. Hay như số liệu về cơ cấu nợ công, nguồn tin chính thức từ phía cơ quan phụ trách mới cập nhật được đến năm 2012. Trong khi đó, các nguồn tin cập nhật hơn lại là từ các tổ chức tài chính quốc tế.

Tăng cường giám sát của người dân với ngân sách để hạn chế các công trình lãng phí

Vấn đề khác như các thông tin về nợ nước ngoài của Việt Nam trước đây được công bố công khai tại các bản tin nợ nước ngoài, song tới thời điểm năm 2011 thì bản tin này dừng lại và số liệu nợ nước ngoài được chuyển gộp vào bản tin nợ công. Theo các chuyên gia, đây cũng là điểm trừ khi đánh giá về việc công khai, minh bạch ngân sách của Việt Nam. Các biểu hiện này cho thấy, công khai ngân sách của Việt Nam đang tồn tại nhiều vấn đề bất cập và gây ra tình trạng kém minh bạch.

Chỉ số công khai ngân sách (OBI) của Việt Nam được Liên minh Ngân sách công bố mới đây cũng cho thấy tình trạng tương tự. Trong năm 2015,OBI của Việt Nam chỉ đạt 18/100 điểm, thấp hơn khá nhiều so với mức trung bình khoảng 45 điểm ở hơn 100 quốc gia được khảo sát.

Bà Ngô Minh Hương, Giám đốc Trung tâm Phát triển và Hội nhập (CDI) giải thích tại sao điểm số trụ cột minh bạch công khai ngân sách của Việt Nam thấp hơn nhiều so với các trụ cột khác, đồng thời lại giảm qua các năm. Theo bà Hương, trong 133 câu hỏi khảo sát về vấn đề này, có tới hơn 53 câu hỏi liên quan đến tài liệu về dự thảo dự toán ngân sách.

Theo thông lệ tốt của quốc tế, đây là tài liệu quan trọng cần được công khai tới công chúng để giám sát và góp ý. Tuy nhiên ở Việt Nam thì tài liệu này có thể đã có và được lưu hành trong nội bộ, song chưa được công khai, do đó chỉ được chấm 2/100 điểm.

Cũng theo bà Hương, vấn đề khác là tài liệu ngân sách được công khai như thế nào, công bố ở đâu, người dân có tiếp cận được, có đọc được, hiểu được không… cũng là vấn đề cần xem xét. Nếu các tài liệu ngân sách được trình bày dễ hiểu thì cũng sẽ tăng sự tham gia của người dân hơn.

Đã có nền tảng tốt để minh bạch hơn

Giải thích rõ hơn về vấn đề này, ông Joel Friedman, nghiên cứu viên cao cấp của Tổ chức Hợp tác Ngân sách quốc tế (IBP) cho biết, khảo sát về chỉ số OBI của tổ chức này mới dừng lại ở việc xem xét cơ hội tham gia của công chúng đối với việc giám sát sử dụng ngân sách chứ chưa đo lường chất lượng tham gia.

“Đối với việc giám sát của công chúng, chúng tôi xem công chúng và các tổ chức xã hội dân sự có được tham gia trong quá trình kiểm toán ngân sách hay không. Họ có sử dụng được các kiến thức, các ý kiến của chuyên gia, hay các đại diện của người dân để đòi hỏi minh bạch giải trình từ phía cơ quan quản lý không”, ông nói rõ hơn.

Khảo sát của tổ chức này cho thấy Việt Nam hiện nay đã có cơ chế để công chúng tham gia giám sát quy trình ngân sách. Tuy nhiên sự tham gia này có thực chất hay không thì chưa được đo lường cụ thể. Do đó chưa thể đánh giá các nỗ lực minh bạch ngân sách hiện nay có giúp người dân hiểu tốt về ngân sách để tham gia giám sát và sự tham gia có thực sự ảnh hưởng tới quá trình thực thi và kiểm toán ngân sách hay không.

Liên quan tới vấn đề này, khảo sát về Chỉ số quản trị và hành chính công cấp tỉnh (PAPI) 2014 đã cung cấp một góc nhìn đáng chú ý. Theo đó, điểm số công khai, minh bạch thu chi ngân sách cấp xã/phường của năm 2014 đã đạt 1,78 điểm(trên thang điểm từ 0,33-3,33), giảm so với mức 1,85 điểm của năm 2013.

Mặc dù mức độ công khai thu, chi ngân sách cấp xã được đánh giá có cải thiện, song trong tổng số người khẳng định chính quyền xã/phường đã công bố công khai thu chi ngân sách, có khoảng 32,5% cho biết họ đã từng đọc bảng kê khai được niêm yết công khai, giảm 13% so với tỷ lệ 37,4% của năm 2011.

“Như vậy rõ ràng chủ trương công khai ngân sách đối với người dân là có, song vấn đề thực thi dường như chưa tốt lắm”, một chuyên gia trong nhóm nghiên cứu PAPI cho biết.

Mặc dù vậy, các chuyên gia cũng đánh giá Việt Nam đang có nhiều nỗ lực để công khai ngân sách được cải thiện tốt hơn. Ông Joan Pablo Guerrero, Giám đốc mạng lưới Sáng kiến toàn cầu về minh bạch tài khoá đánh giá, trên văn bản giấy tờ, ít nhất là Việt Nam đã có đảm bảo cho sự tham gia của người dân trong quá trình giám sát ngân sách và có sự trao đổi thảo luận tham vấn người dân.

“Đây là nền tảng tốt với Việt Nam, mà không phải quốc gia nào cũng có”, ông nói, đồng thời khẳng định đây sẽ là cơ hội tốt để đẩy mạnh hơn nữa sự tham gia của công chúng trong tương lai.

Một biểu hiện thực tế cho thấy chuyển động này là có thực, đó là tới đây các dự án cơ sở hạ tầng quy mô nhỏ có vốn dưới 3 tỷ đồng sẽ được phân cấp quản lý xuống xã và huyện, thay vì để chính quyền tỉnh hoặc trung ương giám sát như trước đây. Nếu thực hiện nghiêm túc điều này, việc giám sát ngân sách của người dân chắc chắn sẽ được cải thiện mạnh mẽ.