Công nghiệp hỗ trợ - “bệ đỡ” cho nông nghiệp Việt bứt phá bền vững

Nông nghiệp thăng hoa nhưng còn “nút thắt” công nghiệp hỗ trợ

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, 9 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu nông, lâm, thủy sản đạt 52,3 tỷ USD, tăng 14% so với cùng kỳ 2024; thặng dư thương mại toàn ngành đạt gần 16 tỷ USD. Nhiều mặt hàng chủ lực như cà phê, hạt điều, gạo, thủy sản, rau quả… liên tục lập kỷ lục.

Khoảng 60 - 70% máy móc, thiết bị nông nghiệp vẫn phải nhập khẩu

Tuy nhiên, một nghịch lý tồn tại nhiều năm nay là công nghiệp hỗ trợ cho nông nghiệp vẫn phát triển chậm, chưa đáp ứng yêu cầu sản xuất quy mô lớn và hiện đại. Hiện nay, khoảng 60 - 70% máy móc, thiết bị nông nghiệp vẫn phải nhập khẩu và tổn thất sau thu hoạch đối với một số nông sản tươi vẫn lên tới 20 - 25%. Hệ thống logistics lạnh mới đáp ứng được khoảng 50% nhu cầu, khiến chi phí vận chuyển nông sản Việt cao hơn từ 10-30% so với các nước trong khu vực.

Ông Trần Văn Khởi, nguyên Quyền Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia nhận định, nông nghiệp Việt Nam muốn bứt phá bền vững thì không thể chỉ trông vào năng suất và mở rộng diện tích. Chìa khóa chính là công nghiệp hỗ trợ từ khâu giống, cơ giới hóa, chế biến đến bảo quản, logistics. Nếu khâu này yếu thì nông sản Việt khó giữ được lợi thế dài hạn.

Dù còn hạn chế, công nghiệp hỗ trợ nông nghiệp thời gian qua cũng đã có những bước tiến tích cực. Tại Đồng bằng sông Cửu Long, nhiều doanh nghiệp cơ khí đã chế tạo thành công máy gặt đập liên hợp phù hợp với đồng ruộng nhỏ lẻ, máy bay không người lái phun thuốc, hệ thống tưới tiết kiệm nước. Một số tập đoàn lớn như Masan, Tân Long, Vĩnh Hoàn, Nafoods đã đầu tư nhà máy chế biến sâu, giúp nâng cao giá trị nông sản xuất khẩu. Hiện cả nước có hơn 7.500 cơ sở chế biến nông lâm thủy sản quy mô công nghiệp, trong đó một số đạt tiêu chuẩn châu Âu và Mỹ.

Trong lĩnh vực bao bì và logistics, nhiều doanh nghiệp trong nước đã đầu tư sản xuất bao bì thân thiện môi trường, container lạnh chuyên dụng, hệ thống kho lạnh hiện đại. Đây là tín hiệu tích cực để giảm bớt phụ thuộc vào nhập khẩu và nâng sức cạnh tranh cho nông sản Việt.

Đại diện Công ty cổ phần Logistics Vinalink cho biết, các doanh nghiệp đang bắt đầu chú trọng đầu tư logistics lạnh, nhưng chi phí vẫn cao. Nếu Nhà nước có thêm chính sách ưu đãi về vốn và thuế, doanh nghiệp trong nước hoàn toàn có thể đáp ứng tốt nhu cầu bảo quản nông sản xuất khẩu.

Giải pháp dài hạn cho phát triển bền vững

Để công nghiệp hỗ trợ thực sự trở thành bệ đỡ cho nông nghiệp, nhiều chuyên gia cho rằng cần một chiến lược dài hạn và đồng bộ. Trước hết, cần có chiến lược quốc gia về công nghiệp hỗ trợ nông nghiệp đến năm 2035, xác định rõ ngành ưu tiên: cơ khí nông nghiệp, chế biến sâu, logistics lạnh, bao bì sinh học. Chính phủ cần triển khai gói tín dụng ưu đãi, đồng thời có chính sách ưu tiên đất đai và thuế cho doanh nghiệp xây dựng trung tâm chế biến gắn với vùng nguyên liệu.

Cần đẩy mạnh nghiên cứu và phát triển (R&D) giữa viện, trường và doanh nghiệp để chế tạo máy móc phù hợp với điều kiện đồng ruộng Việt Nam. Ứng dụng AI, IoT, blockchain trong quản lý trang trại, truy xuất nguồn gốc và bảo quản nông sản là xu hướng tất yếu. Đồng thời, khuyến khích doanh nghiệp phát triển bao bì phân hủy sinh học, phân bón hữu cơ và sử dụng năng lượng tái tạo trong chế biến.

Đồng thời, cần hình thành cụm công nghiệp hỗ trợ tại các vùng trọng điểm nông nghiệp như Đồng bằng sông Cửu Long, Tây Nguyên, Đông Nam Bộ. Các doanh nghiệp cơ khí nhỏ cần được tiếp cận vốn ưu đãi để tham gia vào chuỗi giá trị. Liên kết giữa nông dân - hợp tác xã - doanh nghiệp chế biến - logistics - phân phối cần được củng cố để đảm bảo đầu ra ổn định, giảm chi phí trung gian.

Bên cạnh đó, cần ưu tiên các dự án FDI có cam kết chuyển giao công nghệ, đào tạo nhân lực và gắn kết với chuỗi sản xuất trong nước. Hợp tác quốc tế về đào tạo nhân lực, nhất là với các nước có nền nông nghiệp tiên tiến như Nhật Bản, Hà Lan, Israel chính là hướng đi cần thiết.

Chế biến sâu rất cần sự vào cuộc của công nghiệp hỗ trợ nông nghiệp

Song song với công nghệ, nhân lực là yếu tố quyết định. Cần đào tạo đội ngũ kỹ sư cơ khí nông nghiệp, chuyên gia logistics nông sản theo chuẩn quốc tế; đồng thời khuyến khích các startup trẻ phát triển giải pháp công nghệ số cho nông nghiệp thông minh.

Chuyên gia kinh tế Nguyễn Đình Cung cho rằng, nếu coi nông nghiệp là cây đại thụ thì công nghiệp hỗ trợ chính là bộ rễ. Rễ càng chắc, cây càng cao và bền vững. Ngược lại, nếu bộ rễ yếu thì cây khó vươn xa, dễ gãy đổ trước sóng gió thị trường.

Có thể thấy, sự phát triển bền vững của công nghiệp hỗ trợ không chỉ giúp giảm chi phí sản xuất, hạn chế thất thoát sau thu hoạch, mà còn là yếu tố quyết định để nông sản Việt Nam giữ vững vị thế trên thị trường quốc tế. Đây chính là chìa khóa để Việt Nam không chỉ đạt mục tiêu 70 tỷ USD xuất khẩu trong năm 2025, mà còn hướng tới 100 tỷ USD vào năm 2030 với một nền nông nghiệp hiện đại, xanh và bền vững.