Đại biểu Quốc hội đề xuất xây dựng khung pháp lý đột phá cho đổi mới sáng tạo, phát triển bền vững

Tăng cường cơ chế đặc thù và minh bạch cho đổi mới sáng tạo

Dự thảo Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo được xây dựng để thể chế hóa các chủ trương của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết số 57-NQ/TW, Nghị quyết số 29-NQ/TW, và Nghị quyết số 52-NQ/TW, nhằm thúc đẩy khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, lấy doanh nghiệp làm trung tâm. Đại biểu Nguyễn Hoàng, đoàn Bình Dương bày tỏ đồng thuận với quy định tại khoản 2 Điều 14, cho phép giải phóng nhiệm vụ khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo trong các chương trình đặc biệt, áp dụng cơ chế đầu tư tài chính và quản lý doanh thu theo quy định của Chính phủ. Quy định này phản ánh đúng yêu cầu thực tiễn, phục vụ phát triển công nghệ lõi, công nghệ mới, có tính rủi ro cao, giải quyết các vướng mắc về cơ chế đầu tư tài chính hiện hành, vốn chưa phù hợp với đặc thù linh hoạt của lĩnh vực này. Tuy nhiên, ông Nguyễn Hoàng đề nghị bổ sung tiêu chí cụ thể xác định nhiệm vụ đặc biệt, cơ chế kiểm tra, giám sát phù hợp, và hướng dẫn chi tiết qua nghị định để tránh tùy tiện, đảm bảo minh bạch, khả thi trong thực thi.

Đại biểu Trần Khánh Thu, đoàn Thái Bình cho rằng, dự thảo luật chuyển trọng tâm từ nghiên cứu công lập sang thúc đẩy ứng dụng, chuyển giao, và đổi mới công nghệ trong khu vực doanh nghiệp, phù hợp với tinh thần Nghị quyết số 57-NQ/TW. Bà đề xuất bổ sung hệ thống tiêu chí đánh giá hoạt động đổi mới sáng tạo tại khoản 3 Điều 3, bao gồm tính mới về kỹ thuật, tổ chức, mô hình, lần đầu triển khai tại địa phương hoặc quốc gia, khả năng tạo giá trị gia tăng, hiệu quả kinh tế - xã hội, thương mại hóa, sở hữu trí tuệ, và tác động xã hội. Tiêu chí định lượng sẽ hỗ trợ xác định nhiệm vụ, dự án đổi mới sáng tạo để cấp vốn, miễn giảm thuế, ưu đãi đầu tư, và áp dụng trong thi đua, khen thưởng.

Hơn nữa, đại biểu Triệu Thị Ngọc Diễm, đoàn Kiên Giang cho biết, khoản 3 Điều 3 giải thích khái niệm đổi mới sáng tạo là quá trình tạo ra sản phẩm, cải tiến sản phẩm, dịch vụ, hoặc quy trình, nhưng còn mang tính định tính. Đại biểu đề nghị bổ sung định nghĩa cho các thuật ngữ như “hệ thống tiêu chuẩn hóa” tại Điều 84 và “kiến tạo giá trị đổi mới” tại Điều 52, để đảm bảo tính rõ ràng, tránh hiểu sai trong thực thi; Diễn đạt lại Điều 4 theo các nguyên tắc chung, bao quát, tránh trùng lặp với các điều khoản chi tiết, tập trung vào chính sách định hướng, giao quyền tự chủ cho doanh nghiệp, cơ sở giáo dục, và tổ chức nghiên cứu.

Cơ chế thử nghiệm và chính sách nhân tài, thúc đẩy sáng tạo bền vững

Dự thảo luật lần đầu tiên đưa ra cơ chế thử nghiệm có kiểm soát và các chính sách đặc thù để khuyến khích sáng tạo, giảm e ngại rủi ro, và thu hút nhân tài. Đại biểu Nguyễn Hoàng, đoàn Bình Dương cho biết, cơ chế thử nghiệm có kiểm soát tại Điều 23 cho phép thử nghiệm công nghệ mới, sửa sai kịp thời mà không bị dừng ngay, là bước tiến quan trọng, đặc biệt trong y tế số, chuyển đổi số. Ông đề nghị luật hóa cơ chế này, tăng cường vai trò điều phối của Chính phủ, quy định rõ đối tượng được cấp phép không bị xử lý nếu xảy ra sơ suất trong khuôn khổ thử nghiệm được phê duyệt, và ban hành danh mục ngành nghề, thời gian thử nghiệm, đánh giá kết quả để triển khai đồng bộ, công khai.

Đại biểu Phan Thị Mỹ Dung, đoàn Long An cho rằng, quy định chấp nhận rủi ro tại Điều 21 tạo hành lang pháp lý hỗ trợ tinh thần sáng tạo, nhưng cần làm rõ ranh giới giữa rủi ro được chấp nhận và vi phạm pháp luật, đặc biệt liên quan đến đạo đức, môi trường, và con người. Bà đề xuất bổ sung cơ chế đánh giá, giám sát rủi ro trước khi triển khai với Hội đồng khoa học, đạo đức xác định rủi ro kỹ thuật, tài chính, đạo đức, và biện pháp phòng ngừa. Bà cũng nhấn mạnh rằng, khái niệm “đã biết hoặc buộc phải biết” tại khoản 1 Điều 21 dễ gây tranh cãi pháp lý, cần làm rõ và giới hạn loại trừ trách nhiệm trong khuôn khổ thử nghiệm được phê duyệt.

Đại biểu Nguyễn Thanh Tú, đoàn TP. Hồ Chí Minh cho biết, quy định loại trừ trách nhiệm tại Điều 21 là cần thiết, nhưng chưa đề cập đến trách nhiệm kỷ luật, có thể dẫn đến xử lý kỷ luật dù tuân thủ quy trình. Ông đề nghị bổ sung loại trừ trách nhiệm kỷ luật cho cơ quan cấp phép, tổ chức, cá nhân thẩm định, kiểm soát, và doanh nghiệp được cấp phép, nếu thực hiện đúng quy trình. Ông cũng đề xuất bổ sung tổ chức, doanh nghiệp vào đối tượng được loại trừ trách nhiệm, đồng bộ với Nghị quyết số 57-NQ/TW, và chỉnh lý điểm c khoản 2 Điều 21 để tránh mâu thuẫn pháp lý về trách nhiệm hình sự, dân sự.

Về nhân lực, đại biểu Nguyễn Hoàng, đoàn Bình Dương cho rằng, quy định tại Điều 47 chưa xác định rõ phạm vi bao gồm cá nhân ngoài hệ thống nhà nước, như chuyên gia độc lập, doanh nghiệp, trí thức kiều bào... Ông đề nghị bổ sung định nghĩa cụ thể về nhân lực khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, với tiêu chí cho từng nhóm đối tượng, để đảm bảo minh bạch, thuận lợi trong thực thi.

Đại biểu Triệu Thị Ngọc Diễm, đoàn Kiên Giang cho biết, Điều 51 và 52 đã nêu các ưu đãi cho nhân tài, nhưng cần làm rõ đối tượng nhân tài tại điểm b khoản 1 Điều 51, xác định dựa trên năng lực đột phá và khả năng thực tiễn. Bà đề nghị bổ sung tiêu chí cụ thể để công nhận nhân tài, đảm bảo chính sách ưu đãi phù hợp với từng nhóm đối tượng.

Đại biểu Phan Thị Mỹ Dung đoàn Long An thì đề xuất bổ sung chính sách đặc thù thu hút chuyên gia nước ngoài, như ưu đãi visa, lương, miễn thuế, để thu hút chất xám quốc tế, đặc biệt tại các trung tâm khoa học, công nghệ trọng điểm, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Hỗ trợ doanh nghiệp và ứng dụng thực tiễn, tăng cường hiệu quả đổi mới

Dự thảo luật nhấn mạnh vai trò của doanh nghiệp trong đổi mới sáng tạo và ứng dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn. Đại biểu Trần Khánh Thu, đoàn Thái Bình cho rằng, trong y tế, cần làm rõ liệu các kỹ thuật mới, như lần đầu triển khai tại Ninh Bình, có được công nhận là đổi mới sáng tạo hay không. Bà đề nghị bổ sung quy định để công nhận đóng góp kỹ thuật, thúc đẩy công nghệ y tế tiên tiến, y học số, công nghệ sinh học, dược phẩm mới, và đầu tư vào trung tâm y tế thông minh, hệ thống chia sẻ dữ liệu y tế an toàn, cùng với cơ chế thử nghiệm công nghệ mới trong môi trường thực tế an toàn.

Dưới góc nhìn của mình, đại biểu Tô Văn Tám, đoàn Kon Tum cho rằng, quy định khuyến khích sáng kiến cải tiến kỹ thuật tại Điều 18 còn hạn chế, chỉ hỗ trợ khi được giao nhiệm vụ, gây khó khăn cho sáng kiến cá nhân từ nông dân, sinh viên, như máy nông nghiệp đa năng, thiết bị cảnh báo sạt lở đất. Ông đề nghị bổ sung cơ chế hỗ trợ tài chính cho cá nhân, không phụ thuộc vào nhiệm vụ được giao, để khuyến khích sáng tạo cộng đồng. Ông cũng đề xuất bổ sung cơ chế đưa kết quả nghiên cứu khoa học xã hội, nhân văn vào thực tiễn qua chính sách, giáo dục, hoặc ứng dụng cộng đồng, vì các quy định hiện chủ yếu phù hợp với khoa học kỹ thuật.

Đại biểu Nguyễn Sĩ Linh Thanh, đoàn Hải Dương thì cho rằng cần nâng mức chi ngân sách cho khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo từ 2% lên 3% GDP theo Nghị quyết số 57-NQ/TW, và xây dựng cơ chế tài chính linh hoạt để huy động nguồn lực. Ông đề nghị bổ sung chính sách hỗ trợ tín dụng cho doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, đặc biệt doanh nghiệp vừa và nhỏ, qua quỹ bảo lãnh tín dụng hoặc ưu đãi đất tại khu công nghệ cao, cùng với mô hình sandbox pháp lý toàn quốc để thử nghiệm công nghệ mới....