Đại dịch Covid đã thay đổi kinh tế toàn cầu

Ảnh minh họa

Nợ công tăng vọt

Đại dịch Covid-19 đã buộc các chính phủ phải chi tiêu và nợ nhiều tiền hơn. Theo McKinsey & Co., để ứng phó với đại dịch Covid-19, chính phủ các nước trên thế giới đã chấp nhận thâm hụt ngân sách lên tới 11 nghìn tỷ USD trong năm nay.

Tuy nhiên, tại các nền kinh tế phát triển, lãi suất thấp và thị trường tài chính không ổn định không cho thấy một cuộc khủng hoảng ngắn hạn. Thậm chí về lâu dài, quan điểm kinh tế học về nợ công đang thay đổi. Sự đồng thuận mới nói rằng, các chính phủ có nhiều dư địa hơn để chi tiêu trong một thế giới lạm phát thấp và nên sử dụng chính sách tài khóa một cách chủ động hơn để thúc đẩy nền kinh tế của họ.

Tiền tệ siêu nới lỏng

Đại dịch cũng buộc các ngân hàng trung ương trên thế giới phải nới lỏng mạnh tiền tệ. Không chỉ cắt giảm lãi suất xuống thấp kỷ lục, các ngân hàng trung ương tăng cường nới lỏng định lượng, mở rộng nó để mua nợ của chính phủ cũng như doanh nghiệp. Tất cả những can thiệp tiền tệ này đã tạo ra một điều kiện tài chính dễ dãi nhất trong lịch sử và thúc đẩy một làn sóng đầu cơ điên cuồng, khiến nhiều nhà phân tích lo lắng về những rủi ro đạo đức trong tương lai.

Nhưng các chính sách của ngân hàng trung ương sẽ khó có thể đảo ngược, đặc biệt nếu thị trường lao động vẫn bị rạn vỡ và các công ty tiếp tục xu hướng tiết kiệm chi tiêu như gần đây. Theo một bài báo được xuất bản năm nay, lịch sử cũng đã cho thấy rằng đại dịch có thể làm giảm lãi suất trong một thời gian dài. Nó phát hiện ra rằng một phần tư thế kỷ sau khi đại dịch xảy ra, lãi suất thường thấp hơn khoảng 1,5 điểm phần trăm so với nếu không có đại dịch.

Nhiều nước chấp nhận thâm hụt tài chính lớn để ứng phó với đại dịch. (Nguồn: Giám sát tài khóa của IMF, tháng 10/2020)

Nợ xấu và doanh nghiệp zombie

Các chính phủ cung cấp tín dụng như một cứu cánh trong thời kỳ đại dịch và doanh nghiệp đã nắm lấy cơ hội đó. Kết quả là mức nợ doanh nghiệp tăng vọt ở các nước phát triển. Ngân hàng Thanh toán Quốc tế ước tính, các công ty phi tài chính đã vay ròng 3,36 nghìn tỷ USD trong nửa đầu năm 2020.

Tuy nhiên một báo cáo mới đây cho biết, với việc doanh thu trong nhiều ngành sụt giảm do các biện pháp đóng cửa để ngăn ngừa dịch bệnh lây lan cũng như sự thận trọng của người tiêu dùng, các khoản lỗ ăn sâu vào bảng cân đối kế toán của doanh nghiệp. Đó là tiền đề dẫn tới một cuộc khủng hoảng về khả năng thanh toán của doanh nghiệp.

Không ít nhà kinh tế cũng thấy sự nguy hiểm khi cung cấp quá nhiều hỗ trợ cho các công ty mà không có những quy định kiểm soát xem những doanh nghiệp thế nào mới nhận được hỗ trợ. Họ nói rằng đó là công thức để tạo ra các “công ty zombie” không thể tồn tại trong thị trường tự do và chỉ tồn tại nhờ viện trợ của nhà nước, hệ quả là nó sẽ khiến toàn bộ nền kinh tế kém năng suất hơn.

Chia rẽ lớn

Trong khi các nền kinh tế phát triển đang tung ra những gói kích thích tài khóa và tiền tệ khổng lồ thì các quốc gia nghèo lại thiếu nguồn lực để bảo vệ việc làm và kinh doanh, hoặc đầu tư vào vắc-xin như cách mà những nước giàu hơn đã làm. Họ cũng sẽ cần thắt chặt tiền tệ sớm hơn nếu không muốn rơi vào khủng hoảng tiền tệ khi dòng vốn tháo chạy. Ngân hàng Thế giới cảnh báo rằng đại dịch đang sinh ra một thế hệ đói nghèo và rối loạn nợ mới. Còn IMF cho biết các quốc gia đang phát triển có nguy cơ bị lùi lại một thập kỷ.

Nới rộng khoảng cách giàu nghèo

Những công việc được trả lương thấp trong lĩnh vực dịch vụ, những công việc thường phải tiếp xúc trực tiếp nhiều hơn với khách hàng, có xu hướng biến mất đầu tiên khi nền kinh tế bị đóng cửa. Trong khi thị trường tài chính, nơi tài sản chủ yếu thuộc sở hữu của người giàu, sẽ phục hồi nhanh hơn nhiều so với thị trường việc làm.

Hệ quả là khoảng cách về thu nhập hoặc khoảng cách giàu nghèo được nới rộng. Trong đó phụ nữ có xu hướng chịu ảnh hưởng nặng nề hơn một phần vì họ có nhiều khả năng làm việc trong các ngành khó khăn hơn, một phần cũng bởi họ phải chịu gánh nặng chăm sóc trẻ khi trường học đóng cửa. Đơn cử ở Canada, sự tham gia của phụ nữ vào lực lượng lao động giảm xuống mức thấp nhất kể từ giữa những năm 1980.

Sự trỗi dậy của robot

Covid-19 đã gây ra những lo ngại về việc tiếp xúc trực tiếp trong các ngành mà sự giãn cách xã hội là rất khó khăn như bán lẻ, khách sạn... Một giải pháp khắc phục là thay thế con người bằng robot.

Một nghiên cứu cho thấy rằng tự động hóa thường đạt được hiệu quả trong thời kỳ suy thoái. Trong đại dịch, các công ty đã tăng tốc trang bị những chiếc máy có thể kiểm tra khách ra vào khách sạn, cắt salad tại nhà hàng hoặc thu phí tại các trạm thu phí... Bên cạnh đó, mua sắm trực tuyến cũng tăng mạnh. Những đổi mới này sẽ làm cho các nền kinh tế năng suất hơn. Nhưng chúng cũng có nghĩa là khi đại dịch được kiểm soát, một số công việc vẫn bị mất đi. Đó là chưa kể thời gian thất nghiệp càng lâu, các kỹ năng của người lao động càng có nguy cơ bị mất đi.

Làm việc tại nhà

Đại dịch Covid-19 đã làm xuất hiện xu hướng làm việc từ xa. Một nghiên cứu cho thấy 2/3 GDP của Mỹ trong tháng 5 được tạo ra bởi những người làm việc tại nhà. Nhiều công ty yêu cầu nhân viên tránh xa văn phòng vào năm 2021 và một số cho biết họ sẽ thực hiện công việc linh hoạt vĩnh viễn. Xu hướng này đã mang đến cho các nhà tuyển dụng và nhân viên những lựa chọn mới. Tuy nhiên đó lại là nỗi lo đối với các doanh nghiệp phục vụ đời sống văn phòng, từ bất động sản thương mại đến thực phẩm và giao thông.

Lựa chọn làm việc từ xa, cùng với nỗi sợ hãi về virus cũng gây ra một làn sóng dịch chuyển từ thành thị về vùng ngoại ô hoặc nông thôn, hệ quả là giá bất động sản ở nông thôn tại một số quốc gia tăng vọt.

Các công ty zombie đang phải gánh khoản nợ 2 nghìn tỷ USD. (Nguồn: Bloomberg)

Không đi đâu

Đại dịch Covid-19 cũng khiến nhiều sự kiện lớn như lễ hội và buổi hòa nhạc bị tạm dừng và khi các hoạt động tiếp tục lại, chúng có thể không giống nhau. “Chúng tôi vẫn chưa biết các buổi hòa nhạc sẽ diễn ra như thế nào”, Rami Haykal - đồng sở hữu trung tâm Elsewhere ở Brooklyn cho biết. “Tôi nghĩ rằng mọi người sẽ chú ý hơn đến không gian cá nhân và tránh những nơi quá chật chội”.

Thế nhưng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất là du lịch. Theo Liên hợp quốc, du lịch toàn cầu đã giảm 72% trong năm tính đến tháng 10. McKinsey cho rằng một phần tư các chuyến công tác có thể biến mất vĩnh viễn khi các cuộc họp diễn ra trực tuyến. Ngay cả khi dịch bệnh được kiểm soát, nhiều khả năng du khách có thể sẽ phải mang theo giấy chứng nhận sức khỏe và phải vượt qua các cuộc kiểm tra an ninh mới.

Toàn cầu hóa thay đổi

Việc các nhà máy của Trung Quốc buộc phải đóng cửa trong quý đầu năm vì đại dịch đã làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu. Điều đó đã khiến các doanh nghiệp, thậm chí là nhiều quốc gia phải xem xét lại sự phụ thuộc của mình vào “công xưởng của thế giới”.

Thậm chí đại dịch có thể khuyến khích các chính trị gia cho rằng sẽ rất rủi ro nếu quá phụ thuộc vào nhập khẩu hàng hóa quan trọng đối với an ninh quốc gia, như các mặt hàng máy thở và khẩu trang trong năm nay.

Trên thực tế đã có không ít doanh nghiệp dịch chuyển một phần hoặc toàn bộ sản xuất ra khỏi Trung Quốc, hoặc tìm kiếm nguồn cung thay thế bên ngoài Trung Quốc. Đó là một ví dụ về sự điều chỉnh toàn cầu hóa, nhưng điều đó không có nghĩa là toàn cầu hóa biến mất.

Kinh tế xanh

Trước khi đại dịch Covid-19 bùng phát, hầu như chỉ có các nhà môi trường là suy nghĩ về lý thuyết "peak oil" - ý tưởng rằng sự gia tăng của xe điện có thể làm giảm vĩnh viễn nhu cầu của thế giới về một trong những nhiên liệu hóa thạch gây ô nhiễm nhất.

Nhưng khi năm 2020 chứng kiến máy bay nằm đất và mọi người ở nhà, nhiều người bắt đầu nhận thức về mối đe dọa thực sự từ vấn đề ô nhiễm và biến đổi khí hậu hiện nay. Nhiều quốc gia đã công bố kế hoạch cấm bán ô tô chạy xăng và diesel mới vào năm 2035. Tại Mỹ, ông Joe Biden đã đắc cử với lời hứa nước này sẽ tham gia lại Hiệp định Paris.