EU muốn tự chủ về tài chính và an ninh

Cơm không lành, canh chẳng ngọt

Sau khi Hoa Kỳ “tấn công” châu Âu vào một loạt vấn đề từ thương mại đến biến đổi khí hậu, Thủ tướng Đức Angela Merkel và Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đang đưa ra các tín hiệu cho thấy cuối cùng họ đã “chịu hết nổi”.

Châu Âu muốn độc lập hơn về tài chính và an ninh với Mỹ

Liên tiếp trong những ngày gần đây, các nhà lãnh đạo Đức và Pháp đã thể hiện nhiều động thái đáng chú ý, như kêu gọi châu Âu cần thiết lập quyền tự chủ lớn hơn với Mỹ và một thông điệp chung được đưa ra là: Đã đến lúc cần tái khẳng định chủ quyền của lục địa này trước một nước Mỹ với vị Tổng thống “thất thường”.

Cụ thể, cả hai nhà lãnh đạo Đức và Pháp đều thúc đẩy EU cần chịu trách nhiệm lớn hơn ở phạm vi toàn cầu trong vấn đề quốc phòng, đồng thời cân nhắc kế hoạch tạo ra một hệ thống tài chính riêng để đảm bảo quyền tự chủ của châu Âu. Nhưng trong lúc các bộ trưởng tài chính của hai nước đang tiến hành thảo luận về những vấn đề trên tại Paris ngày 29/8 thì một câu hỏi lớn đặt ra là liệu có khả thi cho khả năng EU – vốn đã rất “hòa quyện” với Mỹ - có thể giành lại quyền kiểm soát hay không?

“Chúng ta thực sự đang nhìn thấy cách mà người châu Âu đang muốn điều chỉnh quan điểm về vị trí của họ trên toàn cầu. Những lời kêu gọi về một châu Âu mạnh mẽ hơn, từ thương mại đến các vấn đề về an ninh và quốc phòng, ngày càng gia tăng một phần do mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương đang bị xói mòn trong khi quan ngại về tương lai của EU hậu Brexi thay chủ nghĩa dân tộc gia tăng cũng ngày càng lớn hơn”, Kristine Berzina, một thành viên cao cấp của Quỹ Marshall Đức tại Brussels bình luận.

Kể từ khi giành chiến thắng trong cuộc đua vào Nhà Trắng, Tổng thống Donald Trump dường như đã làm suy yếu các trụ cột của trật tự thế giới được thiết lập sau Thế chiến II. Ông Trump đã đặt ra câu hỏi về tầm quan trọng của Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), rút lui khỏi thỏa thuận hạt nhân với Iran mà các cường quốc châu Âu chính là những nước đã giúp thu xếp đàm phán. Hàng loạt các động thái như vậy đã thúc giục Đức và Pháp – những quốc gia dẫn dắt EU buộc phải hành động và xem xét các thỏa thuận thay thế.

Tuy nhiên, một sự độc lập về tài chính thực sự hàm ý EU sẽ phải có được một đồng tiền có thể thay thế vai trò toàn cầu thiết yếu của đồng USD hiện nay và cùng với đó là một khuôn khổ tài chính có thể cạnh tranh ngang ngửa được với Phố Wall. Đây là những mục tiêu mà nếu có đạt được cũng sẽ phải mất nhiều năm nữa. Trong khi đó về an ninh, để có được khả năng tự phòng thủ và bảo vệ chính mình cũng không hề dễ dàng khi hiện nay chỉ có 5 trong tổng số 29 đồng minh NATO đáp ứng được mục tiêu chi 2% GDP mỗi năm cho quốc phòng.

Muốn nhưng không dễ thực hiện

Một trong những động lực chính khiến EU muốn độc lập và tự chủ hơn là quyết định của ông Trump công bố vào tháng 5 vừa qua về việc Mỹ sẽ rút khỏi thỏa thuận hạt nhân Iran. Điều này buộc các công ty châu Âu trong đó có những tên tuổi lớn như Daimler AG hay Total SA phải rút khỏi các hoạt động kinh doanh tại Iran để tránh các lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ. Bộ trưởng Tài chính Pháp Bruno Le Maire và Bộ trưởng Ngoại giao Đức Heiko Maas ngày 27/8 vừa qua đã đề xuất các nước EU cần thiết lập các hệ thống thanh toán độc lập với Mỹ để tránh vi phạm các quy định mới này.

“Chúng tôi xác định quyết tâm sẽ dựa trên một công cụ tài chính độc lập của châu Âu hoặc của Pháp-Đức để từ đó cho phép chúng ta tránh trở thành các nạn nhân bởi các biện pháp trừng phạt thêm của Hoa Kỳ. Tôi muốn châu Âu phải trở thành một lục địa có chủ quyền chứ không phải là chư hầu và điều đó có nghĩa là cần có các công cụ tài chính hoàn toàn độc lập mà hiện nay không có”, Bộ trưởng Tài chính Pháp Le Maire nói.

Bộ trưởng Ngoại giao Đức Maas vào tuần trước cũng đưa ra một đề xuất tương tự và cho rằng điều đó là cần thiết để bảo vệ các DN châu Âu tránh khỏi các trừng phạt của Mỹ. Tuy đề xuất này đã bị Thủ tướng Merkel dừng lại nhưng cho biết bà và Bộ trưởng ngoại giao của Đức về cơ bản nhất trí rằng, châu Âu ngày càng cần phải định hình lại vận mệnh của chính mình.

Theo một quan chức chính phủ am hiểu nội dung các cuộc thảo luận, các mô hình đang được xem xét bao gồm một hệ thống thay thế cho hệ thống Swift và một cơ chế, ví dụ, cho phép các hợp đồng dầu mỏ được xử lý dựa trên các giao dịch khác.

Steven Blockmans, một nhà phân tích tại trung tâm chính sách CEPS tại Brussels nhận định, ý tưởng về một hệ thống tài chính châu Âu riêng biệt là lời kêu gọi mạnh nhất cho quyền tự chủ về tài chính và tiền tệ của EU đối với Mỹ.

Tuy nhiên, những đề xuất như vậy sẽ không dễ dàng để hiện thực hóa, trước hết bởi chính các quan điểm đối nghịch ngay trong khu vực đồng Euro. Chưa kể theo Holger Schmieding, kinh tế gia trưởng tại Berenberg có trụ sở ở London, một hệ thống như vậy sẽ cần nhiều thời gian để xây dựng và ngay cả khi đã xây dựng được thì liệu các DN có sẵn sàng sử dụng kênh đó không cũng là vấn đề.

Các nhà phân tích cũng cho rằng, trong bối cảnh CTTM đang gia tăng giữa Mỹ với Trung Quốc nhưng có phần lắng dịu hơn giữa Mỹ với EU thì việc EU “chọc giận” Mỹ có thể khiến căng thẳng thương mại trực diện giữa hai nền kinh tế này bùng phát trở lại. Hơn nữa, mong muốn thúc đẩy giảm lệ thuộc vào Mỹ của lãnh đạo Đức và Pháp lại diễn ra vào đúng thời điểm mà châu Âu đang có nhiều vấn đề lớn nổi lên cần giải quyết.

Đơn cử, từ nay đến cuộc họp thượng đỉnh châu Âu vào tháng 10/2018, London và Brussels sẽ phải đạt được một thỏa thuận về việc Anh rút khỏi EU (Brexit) dự kiến vào ngày 29/3/2019 trong khi các cuộc thương lượng hiện vẫn dậm chân tại chỗ.

Trong khi đó còn hàng loạt các vấn đề khác, như việc các nhà lãnh đạo ở Đông Âu đang thử thách các giới hạn của các quy tắc của EU hiện nay khi họ luôn phản đối sự can dự của Brussels vào việc xây dựng và hoạch định chính sách quốc gia của mình. Hay các bất ổn chính trị và nợ công của Italia – một thành viên lớn khác của EU – cũng như quan điểm khác biệt về người di cư cũng có thể là tia chớp tiếp theo đe dọa tương lai EU.