Khai thác khoáng sản đang “ăn quỵt" môi trường

Khai thác khoáng sản không phép, trái phép đã và đang diễn ra ở nhiều nơi vừa làm thất thoát tài nguyên đất nước, vừa hủy hoại môi trường sống của người dân địa phương và thậm chí không ít người đi làm thuê trong các mỏ khai thác đã thiệt mạng.

Đã vậy không ít những vụ tranh chấp, trộm cướp và tệ nạn xã hội đã xảy ra nơi khai mỏ… Bên cạnh đó là nạn buôn lậu khoáng sản qua biên giới đang làm cơ quan chức năng lúng túng tìm giải pháp ngăn chặn có hiệu quả.

Phá hủy môi trường, thất thoát nguồn thu

“Tình hình quản lý, khai thác, kinh doanh các loại khoáng sản trong thời gian qua diễn biến hết sức phức tạp ở hầu hết các tỉnh”, Đại tá, PGS, TS. Hoàng Văn Trực - Phó Cục trưởng Cục Cảnh sát Kinh tế Bộ Công An cho biết. Nổi lên là tình trạng các chủ mỏ khai thác vượt công suất được cấp phép, để ngoài sổ sách sản phẩm thu được, sau đó tìm cách tuồn ra ngoài cho các đầu nậu xuất lậu sang Trung Quốc.

Có một số loại khoáng sản, trước đây chưa có điều kiện thăm dò, khai thác, nhưng đến nay đã bị khai thác tràn lan, các địa phương không quản lý, kiểm soát được; tình trạng khai thác, mua bán, vận chuyển, chế biến, xuất khẩu khoáng sản trái phép đã trở nên nhức nhối, gây lãng phí tài nguyên, ô nhiễm môi trường nặng nề.

ảnh minh họa

Theo Tổng cục Địa chất (Bộ Tài nguyên và Môi trường), khai thác khoáng sản vừa gây ô nhiễm môi trường vừa để lại nhiều diện tích đất bị hoang hóa và suy thoái, vừa tác hại gián tiếp tới các vùng đất trong khu vực xung quanh. Ngoài các hóa chất được sử dụng trong quá trình tuyển khoáng, môi trường còn bị tác động nặng nề bởi việc phong hóa các loại đất đá tạp, tạo nên các dòng axít mỏ có khả năng hòa tan các kim loại lẫn trong đất đá thải, gây ô nhiễm đất, nước mặt, nước ngầm.

90% cơ sở sản xuất, kinh doanh khai thác, chế biến khoáng sản vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường. Từ năm 2007 đến tháng 7/2012, lực lượng cảnh sát môi trường đã phát hiện xử lý 4.142 vụ. Riêng năm 2011 và 6 tháng đầu năm 2012 phát hiện và xử lý 2.117 vụ, phạt vi phạm hành chính 21,7 tỷ đồng.

Lê Thế Chiến - Phó Vụ trưởng Vụ Thanh tra khối kinh tế ngành (Thanh tra Chính phủ) cho biết tình trạng khá phổ biến là các địa phương cấp phép vượt thẩm quyền, Việc chuyển nhượng quyền khai thác mỏ không đúng quy định, có địa phương trên 60% số mỏ được cấp phép chưa hoàn thành thủ tục thuê đất, nhưng vẫn khai thác khoáng sản… đã làm thất thoát nguồn thu thuế chuyển nhượng của nhà nước. Đơn cử như ở tỉnh Nghệ An đã phát hiện việc chưa nộp đầy đủ cho nhà nước các khoản thu như: thuế tài nguyên, phí bảo vệ môi trường, thuế GTGT, thuế thu nhập doanh nghiệp…số tiền là 2,9 tỷ đồng

Theo GS.TSKH Đặng Hùng Võ, đây không còn là “vi phạm” hay “lơ là”, “thiếu trách nhiệm” nữa mà thực chất đó là tham nhũng. Ông đơn cử như việc chi trả không đủ những tác động xấu vào môi trường trong sử dụng đất và khai thác khoảng sản là hành vi “ăn quỵt môi trường”.

Buôn lậu và tệ nạn

Nhiều điểm khai thác trái phép đã bị sập hầm làm nhiều người chết và bị thương, các tệ nạn xã hội như mại dâm, ma túy xảy ra nhiều đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội.

Hiện tượng người dân địa phương tổ chức trộm, cướp khoáng sản khai thác được của các chủ mỏ, hoặc khai thác trái phép để bán cho các chủ đầu nậu nhiều nơi diễn ra công khai như vụ cướp than xảy ra tại Đông Triều, Quảng Ninh vào đầu năm 2011; vụ cướp quặng titan diễn ra tại Phù Cát, Bình Định vào tháng 8/2011 gây phức tạp thêm tình hình trật tự an toàn xã hội (TTATXH).

“Đây là những tiếng chuông báo động, cảnh tỉnh cho các cơ quan chức năng ở địa phương và trung ương cần sớm có giải pháp để đem lại môi trường và bình an cho cuộc sống của nhân dân”, PGS, TS. Hoàng Văn Trực phát biểu.

Từ khai thác than trái phép dẫn đến hoạt động buôn lậu than diễn ra rất phức tạp trên tuyến đường thủy nội địa các tỉnh phía Bắc và khu vực biển Đông Bắc sang Trung Quốc.

Nguồn than xuất lậu chủ yếu gồm than khai thác thổ phỉ do nhân dân ở các khu vực dân cư, trong rừng và bìa rừng khai thác trái phép sau đó vận chuyển nhỏ lẻ xuống các cảng của các doanh nghiệp tư nhân kinh doanh than. Than do các đơn vị khai thác hợp pháp là nguồn than có chất lượng tốt, trị giá cao được các đối tượng ngoài xã hội thông đồng, móc ngoặc với cán bộ các đơn vị khai thác để tuồn ra ngoài, vận chuyển xuống các kho, bãi tại các cảng do doanh nghiệp tư nhân kinh doanh than quản lý.

Than tiêu thụ nội địa phục vụ cho các nhà máy xi măng, điện, đạm trong nước cũng đã được các đối tượng móc ngoặc, thông đồng rút sản lượng sau đó tập kết vào các cảng cho các doanh nghiệp tư nhân kinh doanh than xuất lậu sang Trung Quốc. Thủ đoạn buôn lậu than nổi lên là lợi dụng hình thức khai báo vận chuyển, mua bán nội địa để đối phó với các cơ quan chức năng tại các bến cảng nhận hàng, nhưng khi tàu chở than ra ngoài biển thì các đối tượng vượt tuyến chở thẳng sang các cảng Bạch Long, Khâm Châu, Kỳ Xá, Phòng Thành thuộc Quảng Đông, Trung Quốc bán.

Hoạt động buôn lậu khoáng sản trên tuyến đường bộ nổi lên là xuất lậu quặng thô như sắt, mangan, chì, thiếc, kẽm… qua Trung Quốc thuộc địa bàn các tỉnh Lào Cai, Hà Giang, Cao Bằng, Lạng Sơn, Quảng Ninh. Nguồn quặng từ các tỉnh phía Bắc và Bắc Trung bộ như Hòa Bình, Phú Thọ, Yên Bái, Lào Cai, Hà Giang, Bắc Cạn, Thái Nguyên, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh… được các chủ đầu nậu dùng bộ hồ sơ vận chuyển, mua bán nội địa để vận chuyển bằng ô tô và tàu hỏa tập kết tại khu vực gần đường mòn, lối mở ở khu vực biên giới sau đó tìm cách thẩm lậu sang Trung Quốc.

Tại các cảng đường thủy nội địa và trên tuyến đường biển nổi lên hoạt động buôn lậu các loại quặng titan, sắt, crom… thuộc các tỉnh Phú Thọ, Ninh Bình, Hải Dương, Nam Định và các cảng biển từ Thái Bình vào đến Nghệ An; buôn lậu titan diễn ra tại các cảng biển miền Trung từ Quảng Bình đến Bà Rịa - Vũng Tàu.

Theo các chuyên gia địa chất, nếu không có những biện pháp quản lý chặt chẽ, với tốc độ gia tăng mức khai thác được phép và trái phép như hiện nay thì khoáng sản của Việt Nam sẽ trở thành khan hiếm và các mỏ sẽ cạn kiệt trong vòng 40 đến 60 năm nữa.

Lương Linh