Kinh tế hợp tác: Trụ đỡ nông nghiệp tái cơ cấu và hội nhập

Sự phát triển của KTTT, HTX giai đoạn vừa qua là minh chứng sinh động cho nhận định này. Theo đó, tính đến hết năm 2020, cả nước có khoảng 17.000 HTX trong đó, số HTX nông nghiệp hiệu quả khoảng 14.650 HTX. Riêng số lượng thành viên HTX nông nghiệp là 3,78 triệu người, xấp xỉ 40% tổng số hộ sản xuất nông, lâm, thủy sản cả nước. Không chỉ tăng nhanh về số lượng, chất lượng và hiệu quả các HTX cũng có nhiều chuyển biến tích cực. Doanh thu và thu nhập bình quân đạt lần lượt là 2,44 tỷ đồng/năm và 382,6 triệu đồng/năm, tăng trung bình từ 1,6-2 lần so với giai đoạn trước 2016. Thu nhập bình quân một lao động đạt 3,4 triệu đồng/tháng, tăng 1,7 lần so với trước 2016.

Ảnh minh họa

Các HTX đã và đang đẩy mạnh ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật và công nghệ vào sản xuất, phù hợp với từng vùng miền, ngành hàng nông sản. Đến nay, cả nước đã có 1.718 HTX ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất nông nghiệp, chiếm hơn 10% tổng số các HTX nông nghiệp trong cả nước; 437 HTX tham gia sản xuất các sản phẩm OCOP với 823 sản phẩm đạt chứng nhận 3 sao trở lên. Nhiều HTX nông nghiệp là chủ thể quản lý và phát triển thương hiệu nông sản.

Đặc biệt, các HTX nông nghiệp đã và đang phát huy hiệu quả khi tham gia chuỗi giá trị nông sản, thực hiện dịch vụ nông sản cho các thành viên và nông dân. Tính đến hết tháng 10, có 3.913 HTX chiếm 22,8% tổng số HTX nông, lâm, thủy sản cả nước tham gia liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp cho bà con nông dân, nâng tỷ lệ sản lượng, sản phẩm nông nghiệp tiêu biểu thu qua HTX dưới 5-7% giai đoạn trước 2015 lên trên 15-20% hiện nay.

Các nhà quản lý và các chuyên gia đều chung nhận định, mô hình KTTT là xu hướng tất yếu của những nền kinh tế thị trường phát triển, giúp khắc phục hạn chế sản xuất cá thể đặc biệt khu vực nông thôn, giúp họ liên kết, tồn tại và phát triển trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu.

Sự phát triển sinh động nhiều mô hình HTX mới và sáng tạo đáp ứng yêu cầu bức thiết trong phát triển nông nghiệp đang minh chứng điều này. Có thể kể đến mô hình tham gia chuỗi giá trị phổ biến tại các địa phương, ở đó HTX là đầu mối đại diện cho thành viên và hộ nông dân liên kết với các DN cung ứng đầu ra, đầu vào cho sản xuất, phân phối sản phẩm. Ở cấp cao hơn là mô hình HTX nông nghiệp đảm nhiệm nhiều khâu trong chuỗi giá trị với phương thức quản lý chuyên nghiệp, sản xuất chuyên môn hóa cao.

Tiến thêm một bước, nhiều HTX nông nghiệp bên cạnh việc tổ chức sản xuất nông, lâm, thủy sản theo số lượng lớn chất lượng đảm bảo theo tiêu chuẩn đã tự thiết lập và sở hữu sàn giao dịch, đấu giá nông sản, mời các DN kinh doanh những mặt hàng này hàng vụ đến đấu giá. Hay như, xuất hiện mô hình HTX đứng ra tích tụ ruộng đất, tổ chức sản xuất tập trung, đưa khoa học công nghệ vào để tăng năng suất, để hóa giải câu chuyện sản xuất hàng hóa manh mún, chất lượng không đồng đều; Mô hình HTX phát triển sản phẩm nông nghiệp bản địa, OCOP kết hợp với du lịch nông nghiệp nông thôn; Mô hình HTX ứng dụng công nghệ cao và ứng phó với biến đổi khí hậu.

Đặc biệt, mô hình HTX nông nghiệp liên kết đầu tư, thành lập pháp nhân trong HTX ngày càng phổ biến. Nếu như trước năm 2015, số HTX nông nghiệp có thành viên là DN chỉ khoảng 300 HTX, chiếm 2% tổng số các HTX cả nước, thì đến nay đã có 2.217 HTX, chiếm 17% tổng số các HTX cả nước. Gần đây xuất hiện thêm mô hình mới, sáng tạo “HTX trong HTX”. Thành viên pháp nhân của HTX không chỉ có DN mà còn có cả HTX này là thành viên của HTX khác. Mô hình này giúp các HTX mở rộng đáng kể về quy mô thành viên và quy mô kinh doanh, bước đầu khắc phục một phần hạn chế nhỏ lẻ manh mún của các HTX hiện hành.

Tuy nhiên để các HTX thích ứng được với sự đa dạng của các kiểu mô hình tổ chức sản xuất gắn với tái cơ cấu ngành nông nghiệp, xây dựng nông thôn mới, phù hợp với từng vùng miền, ngành hàng, các chuyên gia đề xuất cần tiếp tục sửa đổi bổ sung và hoàn thiện khung pháp lý và các chính sách về kinh tế tập thể, HTX. Ông Lê Đức Thịnh chỉ ra, hiện Luật HTX và nhiều chính sách như thuế, đất đai còn nhiều hạn chế chưa khuyến khích được các HTX nông nghiệp đa dạng hóa mô hình tổ chức sản xuất, quản trị hoạt động hiệu quả. Ví như những quy định về việc liên kết đầu tư thành lập pháp nhân DN trong HTX còn chưa rõ ràng; Chưa có giải pháp, chính sách khuyến khích HTX tham gia cung cấp dịch vụ công. Chính sách thuế bao gồm thuế thu nhập DN và thuế VAT hiện được cho là “bình đẳng” với các loại hình kinh doanh là chưa phù hợp. Việc thiếu các cơ chế giải quyết nợ và tài sản khiến cho việc giải thể các HTX ngừng hoạt động, ở một số địa phương.

“Trong những năm tiếp theo, đề nghị Quốc hội, Chính phủ cho nghiên cứu tiếp tục sửa đổi Luật HTX, nghiên cứu ban hành một nghị định riêng về HTX nông nghiệp”, ông Thịnh đề xuất. Cùng với đó cần có các chính sách tăng “nội lực” cho HTX như đẩy mạnh công tác đào tạo nhân lực nhất là thu hút cán bộ, nhân lực trẻ đã qua đào tạo có kiến thức về làm việc cho HTX; hỗ trợ đầu tư cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất kinh doanh của HTX...