Kỳ 1: Tiêu dùng tiền mặt - thói quen không dễ bỏ

Đa số người Việt vẫn thích dùng tiền mặt

Dù các kênh thanh toán điện tử đang phát triển mạnh nhưng tiền mặt vẫn chiếm ưu thế tại khu vực ASEAN, đặc biệt là Việt Nam. Trên thực tế, tiền mặt chiếm hơn 70% các giao dịch tại Philippines và Indonesia và 43% tại Singapore. Trong số 6 nước được thống kê, tỉ lệ người dân từ 15 tuổi trở lên ở Việt Nam có tài khoản ngân hàng, thẻ tín dụng, thẻ ghi nợ (ATM) khá thấp, chủ yếu chọn hình thức trả tiền mặt khi mua hàng trực tuyến. Riêng tại Việt Nam, tỉ lệ khách hàng chọn trả tiền mặt khi mua hàng trực tuyến lên tới 90,17%, trong khi tỉ lệ này ở Singapore chỉ là 9,93%, Thái Lan 48,49%...

Là một “tín đồ” mua sắm trên các sàn thương mại điện tử, chị Hoàng Thị Bích Ngọc cho biết thường xuyên sử dụng phương thức thanh toán bằng tiền mặt dù cho việc thanh toán qua ví điện tử hay thẻ ngân hàng rất hay nhận được ưu đãi. Tuy nhiên, việc trả tiền trước nhận hàng sau khiến chị lo lắng về chất lượng của đơn hàng hơn việc “tiền trao, cháo múc”. Không đắn đo về việc có thể nhận được hàng kém chất lượng, ông Phạm Văn Bình (Cầu Giấy, Hà Nội) lại ngại việc phải liên kết tài khoản ngân hàng vào các sàn thương mại điện tử vì sợ có thể bị mất tiền trong tài khoản do an ninh, bảo mật.

Ngay cả trong đời sống thường ngày tại những thành phố lớn, những bà nội trợ ra đường hiếm ai không mang tiền mặt. Chị Trần Thu Hà (Thanh Xuân, Hà Nội) tâm sự, kể cả vẫn mang điện thoại hay thẻ ngân hàng thì việc có tiền trong ví vẫn giúp chị tự tin hơn khi ra đường, bởi lẽ không phải điểm mua sắm nào cũng chấp nhận thanh toán không dùng tiền mặt, có khi chỉ là 5 nghìn đồng gửi xe hay 3 nghìn đồng cho cốc trà đá ven đường thì thanh toán bằng tiền mặt vẫn được lựa chọn bởi sự tiện dụng.

Theo chuyên gia kinh tế Phạm Xuân Hoè, một trong những lý do tiền mặt còn phổ biến đó là tập quán và thói quen của người dân về chi tiêu ăn sâu trong tiềm thức mỗi người chưa thể thay đổi một sớm một chiều.

Báo cáo “Số hóa tiền mặt tại ASEAN - ý nghĩa đối với các nhà quản lý nguồn vốn doanh nghiệp và người tiêu dùng trong tương lai” do Standard Chartered công bố đã nêu rõ bốn lý do chính khiến người dân vẫn chuộng sử dụng tiền mặt đó là: Thiếu hiểu biết về cách hoạt động của các phương thức thanh toán kỹ thuật số và cách bắt đầu sử dụng chúng; mối quan tâm về quyền riêng tư liên quan đến tính bảo mật của hồ sơ tài chính; nhận thức rằng tiền mặt vẫn là phương thức thanh toán đơn giản và dễ hiểu nhất và người bán, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, vẫn miễn cưỡng chấp nhận chi phí của các phương thức thanh toán điện tử.

Một xã hội không tiền mặt bắt đầu định hình

Nhận thức rõ tầm quan trọng và những lợi ích của thanh toán không dùng tiền mặt, những năm qua, Chính phủ đã tích cực ban hành nhiều chủ trương và chính sách nhằm thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt và giảm tỷ lệ tiền mặt lưu thông trên tổng phương tiện thanh toán tại Việt Nam.

Sơ đồ cơ sở pháp lý thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt tại Việt Nam.

Và Đề án phát triển thanh toán không dùng tiền mặt giai đoạn 2021-2025 của Thủ tướng Chính phủ hướng tới bốn mục tiêu chính. Thứ nhất, tạo sự chuyển biến tích cực về thanh toán không dùng tiền mặt với mức tăng trưởng cao; phổ cập, đưa việc sử dụng các phương thức, phương tiện thanh toán không dùng tiền mặt trở thành thói quen của người dân ở khu vực đô thị và tạo sự lan tỏa, mở rộng thanh toán không dùng tiền mặt ở địa bàn nông thôn, vùng sâu, vùng xa; giảm chi phí xã hội liên quan đến tiền mặt.

Thứ hai, ứng dụng mạnh mẽ các thành tựu của cuộc cách mạng công nghệ 4.0 để đổi mới, phát triển hạ tầng thanh toán, phát triển dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt an toàn, tiện ích, đáp ứng tốt nhu cầu thanh toán ngày một tăng, yêu cầu ngày càng cao của người dân và doanh nghiệp.

Thứ ba, đảm bảo an ninh, an toàn, bảo mật trong hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt; góp phần nâng cao hiệu quả quản lý, giám sát của các cơ quan quản lý Nhà nước, minh bạch hóa các giao dịch thanh toán trong nền kinh tế.

Thứ tư, phấn đấu đạt một số mục tiêu tăng trưởng sử dụng phương tiện, dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt như: Từ 80% người dân từ 15 tuổi trở lên có tài khoản giao dịch tại ngân hàng hoặc các tổ chức được phép khác, thanh toán không dùng tiền mặt trong thương mại điện tử đạt 50%; Tốc độ tăng trưởng bình quân về số lượng giao dịch qua kênh điện thoại di động đạt 50-80%/năm và giá trị giao dịch đạt 80-100%/năm, qua kênh Internet đạt 35-40%/năm, tỷ lệ cá nhân, tổ chức sử dụng phương tiện thanh toán không dùng tiền mặt qua các kênh thanh toán điện tử đạt 40%…

Với những mục tiêu này, thời gian qua, theo ông Lê Anh Dũng - Phó Vụ trưởng phụ trách Vụ Thanh toán (NHNN), cơ quan quản lý cũng đang có nhiều nỗ lực để thúc đẩy việc thanh toán không dùng tiền mặt, thay đổi thói quen của người tiêu dùng.

Cụ thể, nhằm triển khai định hướng chỉ đạo của Đảng, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, NHNN đã sớm có các hoạt động nghiên cứu, đánh giá kịp thời và ban hành nhiều quyết định, chính sách định hướng quan trọng tạo điều kiện thuận lợi cho đổi mới sáng tạo và thúc đẩy chuyển đổi số. Khuôn khổ pháp lý cho hoạt động thanh toán tiếp tục được rà soát, bổ sung, tạo sự đồng bộ và điều kiện thuận lợi hơn cho phát triển thanh toán không dùng tiền mặt, chuyển đổi số ngành Ngân hàng như: ban hành Quyết định số 810/QĐ-NHNN ngày 11/5/2021 phê duyệt Kế hoạch chuyển đổi số ngành Ngân hàng đến năm 2025, định hướng đến năm 2030; ban hành Chỉ thị về đẩy mạnh chuyển đổi số và đảm bảo an ninh, an toàn thông tin trong hoạt động ngân hàng; quy định hướng dẫn các ngân hàng mở tài khoản thanh toán thông qua xác thực khách hàng bằng phương thức điện tử (eKYC); trình Chính phủ ký Quyết định về thí điểm dùng tài khoản viễn thông để thanh toán cho các dịch vụ có giá trị nhỏ (Mobile Money); ban hành các tiêu chuẩn kỹ thuật thanh toán (mã QR code, thẻ Chíp nội địa,..) tạo thuận lợi cho kết nối thanh toán liên thông, giảm chi phí chấp nhận thanh toán; trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Đề án phát triển thanh toán không dùng tiền mặt giai đoạn 2021-2025; hoàn thiện, trình Chính phủ dự thảo Nghị định mới về thanh toán không dùng tiền mặt; xây dựng, hoàn thiện dự thảo Nghị định về Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát hoạt động công nghệ tài chính (Fintech) trong lĩnh vực ngân hàng lấy ý kiến các Bộ, ngành liên quan...

Sau giai đoạn khởi động chuyển đổi số quốc gia thì năm 2021 và cả giai đoạn 2021-2025 được giới chuyên gia nhận định là thời điểm để tăng tốc với những hành động, giải pháp triển khai cụ thể đối với từng bộ, ngành, lĩnh vực và địa phương.

“Chuyển đổi số không phải là cuộc cách mạng của công nghệ, mà là cuộc cách mạng về thể chế. Thể chế cần đi trước một bước và được điều chỉnh linh hoạt để chấp nhận những cái mới: công nghệ mới, sản phẩm mới, dịch vụ mới, mô hình mới”, Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII.