Làng bánh chưng Tranh Khúc

Trung bình 1 giờ, một người thợ có thể gói hơn 100 chiếc bánh

Khi được hỏi về lịch sử, người dân ở đây đều không biết nghề gói bánh chưng xuất hiện tự bao giờ, chỉ biết rằng do ông cha truyền lại. Cứ như vậy từ đời này sang đời khác, nghề gói bánh chưng vẫn được gìn giữ qua bao thế hệ, tạo nên thương hiệu bánh chưng Tranh Khúc nổi tiếng.

Đến thôn Tranh Khúc vào dịp cuối năm, từ đầu thôn đã thấy sự nhộn nhịp, tấp nập của xe chở lá dong, chở gạo, đỗ xanh. Người chở hàng đến, người đưa bánh đi, khách đến mua hàng tấp nập, người dân nơi đây gọi vui rằng đây là dịp hội của làng. Bằng đôi bàn tay khéo léo, người dân Tranh Khúc đã làm nên chiếc bánh chưng thơm ngon, đưa hương vị truyền thống của Tết đi khắp mọi miền.

Cầu kỳ quy trình làm bánh

Gạo nếp, thịt lợn, đỗ xanh là những nguyên liệu quen thuộc để tạo nên chiếc bánh chưng, tuy nhiên bánh chưng Tranh Khúc làm nên thương hiệu chính là ở quy trình làm bánh với những bí quyết riêng của người nơi đây.

Lá dong tuy là phần bao gói phía ngoài nhưng nó có ý nghĩa quyết định đến sắc màu và vị thơm đặc trưng cho chiếc bánh. Nghề bánh chưng Tranh Khúc thường chọn lá dong ở Tràng Cát (Hà Nội), ngoài ra còn có lá dong Thanh Hóa, Nghệ An, Lào Cai, Yên Bái, Hà Giang. Lá dong phải tươi xanh, không già quá không non quá, được rửa sạch, sau đó để thật ráo nước rồi xếp sẵn chờ gói bánh. Nếp dùng gói bánh chưng là giống cái hoa vàng, lấy từ những vùng chuyên canh như Hải Hậu (Nam Định). Hạt nếp tròn nây, thơm, trắng đục, đều, không gãy.

Trước khi gói, gạo phải được ngâm trước 30 phút, sau đó rửa gạo thật sạch, nêm vài hạt muối cho tăng hương vị của nếp. Đậu xanh tằm hay còn gọi là đậu lòng vàng vỏ xanh, xay vỡ đôi, ngâm tãi vỏ, để ráo nước rồi sau đó cho vào nồi đồ. Khi chõ đậu đã dậy mùi thơm chín bở tơi thì mang ra giã nhuyễn, nêm gia vị, sau đó cho ra mâm để nguội đậu. Thịt gói bánh phải là thịt ba chỉ, có tỷ lệ nạc và mỡ thích hợp, đặc biệt thịt phải tươi và sạch. Thịt được rửa thật sạch, để ráo nước sau đó nắm với đậu để làm nhân bánh. Theo chị Đặng Thị Phương Mai, chủ một cơ sở gói bánh chưng Tranh Khúc, thịt đều được đặt từ các cơ sở uy tín để đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm.

Bánh được ken vào nồi để chuẩn bị nấu

Những người thợ gói bánh với đôi tay khéo léo, không cần dùng khuôn vẫn có thể gói chiếc bánh đẹp và chắc. Người gói bánh, người buộc lạt, cứ thế chỉ khoảng 1 tiếng đã gói xong hơn 100 chiếc bánh. Ông Nguyễn Văn Bảy (70 tuổi), một người đã gắn bó với nghề gói bánh chưng suốt mấy chục năm chia sẻ: “Bánh chưng nơi nào cũng dùng nguyên liệu giống nhau, nhưng ngon hay không đều do bàn tay người làm. Cái chính là phải chọn được nguyên liệu tốt và cũng có một số bí quyết riêng trong cách nấu. Ở nhiều nơi dùng đậu sống để làm nhân, nhưng người dân Tranh Khúc dùng đậu chín, xay thật mịn để làm nhân sẽ giúp bánh ngon hơn, ăn đỡ ngán hơn”.

Tùy vào điều kiện thời tiết mà thời gian luộc bánh khác nhau, có hôm trời nắng thì luộc khoảng 8 tiếng, hôm nào trời lạnh thì luộc bánh 10 tiếng. Chỉ cần mở nồi luộc bánh, mùi thơm của gạo nếp tỏa ra kết hợp với mùi ngậy béo của mỡ, mùi thơm của đậu, tiêu tạo nên nét đặc trưng của bánh chưng Tranh Khúc. Từ đây, những chiếc bánh chưng thơm ngon được mang đi khắp nơi phục vụ cho dịp Tết cổ truyền của dân tộc. Giá của một chiếc bánh bình thường là 30 nghìn đồng, tùy vào yêu cầu của khách hàng mà các cơ sở có thể làm các loại bánh to hơn, giá dao động từ 50, 60 nghìn đồng.

Đôi bàn tay khéo léo của người thợ gói bánh lâu năm

Giữ tiếng thơm làng nghề

Ông Nguyễn Văn Dương, phó thôn Tranh Khúc cho biết: “Hiện nay ở thôn có gần 200 hộ thì đến 90% số hộ vẫn giữ nghề gói bánh chưng truyền thống. Chính quyền địa phương luôn tạo điều kiện, tổ chức các lớp tập huấn cho bà con, vận động bà con đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm để giữ nghề truyền thống của ông cha. Bánh chưng Tranh Khúc ngày càng có thương hiệu, được khách hàng tin tưởng, có mặt ở khắp mọi miền Tổ quốc, đặc biệt là mỗi dịp tết Nguyên đán. Nghề truyền thống này đã đem lại thu nhập ổn định cho người dân và tạo việc làm cho nhiều người lao động”.

Tại thôn Tranh Khúc, từ người già đến trẻ nhỏ, ai cũng có thể tham gia vào công việc làm bánh. Người già thì buộc lạt, trẻ nhỏ thì rửa lá, xếp lá. Người dân nơi đây cho biết, gắn bó với nghề truyền thống của ông cha chính là trách nhiệm và cũng là niềm vui. Tuy công việc gói bánh đòi hỏi sự tỉ mỉ, cẩn thận, việc tìm đầu ra cho sản phẩm cũng nhiều lúc gặp khó khăn nhưng ít ai bỏ nghề. Hiện nay, đã có nhiều máy móc, thiết bị hiện đại hỗ trợ trong quá trình làm bánh như nồi đun công nghiệp, dù vậy, để làm nên một chiếc bánh chưng Tranh Khúc hầu hết vẫn dựa vào đôi tay khéo léo của con người.

Vùng quê Tranh Khúc vốn yên bình với ngõ nhỏ, xóm nhỏ, dịp cuối năm khối lượng đơn đặt hàng tăng cao nên bỗng trở nên bận rộn, tấp nập. Mỗi nhà đều phải tìm thêm nhân công ở các nơi để có thể đáp ứng nhu cầu của khách hàng. Bánh chưng ra lò liền được chuyển đến các đại lý, siêu thị, cửa hàng, ngoài ra bánh chưng Tranh Khúc còn có mặt ở các nước như Đức, các nước châu Âu… Để đáp ứng nhu cầu khách hàng chuyển bánh đi xa, nhiều cơ sở đã hút chân không, đóng gói bánh có ghi nguồn gốc xuất xứ, hạn sử dụng để đảm bảo chất lượng bánh.

Chị Phạm Thị Lan Hương, cơ sở bánh Hương Hải cho biết: “Vào dịp Tết, mỗi ngày các cơ sở đều sản xuất từ 1.500 – 2.000 cái bánh mới đáp ứng đủ nhu cầu của người dân. Bánh chưng Tranh Khúc đã có thương hiệu lâu đời nên được người tiêu dùng rất tin tưởng”.

Cứ như vậy, chiếc bánh chưng Tranh Khúc đã có mặt ở tận phương trời tây xa xôi, để mỗi người con xa xứ có thể cảm nhận được hương vị quen thuộc của món bánh đặc trưng Việt Nam.