Mập mờ phí và cơ chế mềm

	Đầu tư thu phí BOT: Ai quản? Quản ai?
	Thủ tướng chỉ đạo không tăng giá điện, phí BOT
	Giảm phí cho người dân địa phương khi qua trạm thu phí BOT QL6

Người dân rất muốn kiểm toán BOT

Cứ ra đường là mất phí. Phí đang chồng lên phí, đã có phí đường bộ thu trên đầu ô tô lại thêm phí đường nộp trực tiếp ở các trạm thu phí. Đó là bức xúc của người dân.

“Nhiều dự án BOT được lập trên các tuyến đường huyết mạch, độc đạo và khi trạm thu phí mọc lên, người đi đường không có sự lựa chọn nào, phải đi qua, phải trả phí. Nhưng quan trọng là mức phí và thời gian thu phí không hợp lý. Đây là hình thức cưỡng bức sử dụng dịch vụ gây bức xúc, phản đối kéo dài trong thời gian qua”, ông Lê Quốc Đạt, Phó chánh Thanh tra Bộ Kế hoạch và Đầu tư thừa nhận thực tế.

Cái lý của người dân là họ đã đóng thuế và Nhà nước có nghĩa vụ xây dựng cơ sở hạ tầng thiết yếu đảm bảo nhu cầu đi lại cho người dân. Những tuyến đường độc đạo này trước đây được xây dựng dựa trên tiền thuế của người dân; được duy tu, bảo dưỡng dựa trên tiền phí của người dân (qua Quỹ bảo trì đường bộ).

Bây giờ, nhà đầu tư vào lập dự án BOT (một số đoạn chỉ là thảm lại bề mặt) và thu phí, lập luận rằng nhà đầu tư đang bán phần giá trị gia tăng nhưng thực chất là đã tước đoạt đi quyền sử dụng của người dân đối với một tiện ích vốn thuộc về họ.

Thủ tưởng Chính phủ đã quyết định không tăng phí trong năm 2016

“Theo quy định, các dự án BOT phải áp dụng cho các dự án mới, xây dựng những con đường khác song song nhưng hiện nay thực tế BOT đang làm ở các dự án cũ. Hầu hết các quốc lộ, cầu đường độc đạo trở thành dự án BOT và nhà đầu tư độc quyền thu tiền”, theo ông Ngô Văn Quý, kiểm toán trưởng, chuyên ngành IV, Kiểm toán Nhà nước (KTNN).

Ngoài ra, do chưa có quy định về việc trạm thu phí phải nằm trong phạm vi dự án nên một số trạm thu phí được đặt ở vị trí không hợp lý, công trình một nơi - thu phí một nơi, tạo sự bất bình đẳng và gây bức xúc dư luận. Ví dụ trạm thu phí của Dự án BOT hầm đường bộ Phước Tượng, Phú Gia lại đặt trên QL1 trước hầm Hải Vân nên người dân ở Lăng Cô vào thành phố Đà Nẵng không hề sử dụng hầm đường bộ Phước Tượng, vẫn phải trả phí. Hay Dự án BOT tuyến tránh thành phố Vĩnh Yên lại tổ chức thu phí tại trạm Bắc Thăng Long - Nội Bài.

Thậm chí là trường hợp như món “lẩu thập cẩm” của các công trình thu phí, chẳng hạn việc nhà đầu tư sử dụng trạm thu phí cầu Bến Thủy I và trạm thu phí cầu Bến Thủy II để hoàn vốn cho các dự án: Dự án Tuyến tránh TP Vinh, Dự án Nam Bến Thủy – tuyến tránh TP. Hà Tĩnh, Dự án Nút giao QL46 và Dự án Cầu Yên Xuân. Những người dân ở các huyện Nghi Xuân, Đức Thọ, Hương Sơn và thị xã Hồng Lĩnh của tỉnh Hà Tĩnh nếu chỉ đi qua cầu Bến Thủy 1 và 2 có thể không ngờ được rằng mình đang cõng phí cho vài dự án khác ở đâu đó bên tỉnh Nghệ An.

Ngược lại, những người dân ở Nghệ An nếu không đi qua cầu Bến Thủy 1 và 2 để sang Hà Tĩnh thì có thể yên tâm sử dụng miễn phí tuyến tránh TP. Vinh, cầu vượt nút giao QL46 với đường sắt Bắc - Nam và cầu Yên Xuân. Sự bất bình đẳng về phí này gây thiệt thòi cho người dân chỉ đi qua cầu Bến Thủy 1 và 2 mà không sử dụng dịch vụ của các công trình BOT khác kể trên.

“Lẩu thập cẩm” các công trình thu phí

Quy định 70 km đặt một trạm thu phí. Theo thống kê của Bộ GTVT cả nước có 88 trạm thu phí thì 9 trạm có khoảng cách từ 60-70 km, 24 trạm có khoảng cách nhỏ hơn 60km. Trạm thu phí Hầm Đèo Ngang chỉ cách trạm thu phí của Dự án BOT QL1 gần 15km.

Hay trạm thu phí Tân Khai của Dự án BOT Quốc lộ 13 đoạn giáp Bình Dương chỉ cách trạm thu phí của Dự án BOT Quốc lộ 13 đoạn An Lộc - Chiu Diu hơn 15km. Có những tuyến đường trạm thu phí dầy đặc như Hà Nội - Thái Bình 110km đặt 4 trạm. Riêng huyện Kiến Xương đặt 2 trạm cách nhau 200 mét. Riêng trên Quốc lộ 1 có tới 45 trạm thu phí. Ông Bùi Danh Liên, Chủ tịch Hiệp hội vận tải TP. Hà Nội cung cấp thông tin.

“Hiện đang có cơ chế mềm cho các trường hợp đặc biệt cần đặt trạm thu phí nhỏ hơn 70km nếu Bộ Giao thông - Vận tải thống nhất ý kiến với Ủy ban nhân dân cấp tỉnh và Bộ Tài chính. “Việc có quá nhiều trường hợp đặc biệt như vậy được chấp thuận đang khiến mật độ trạm thu phí trở nên dày đặc và ngột ngạt”, ông Quý nói.

Một điều vô lý là phí BOT trên một số tuyến đường lại cao hơn chi phí nhiên liệu: 1km đường, xăng chỉ mất 1.200 đồng vậy mà phí mất 1.500 đồng. Ông Lê Văn Tiến, Chủ tịch Hiệp hội vận tải hàng hóa Hải Phòng cho biết: một chuyến xe tải nếu đi 1 chiều Hà Nội - Hải Phòng lỗ 400.000 đồng/chuyến, ông Khúc Hữu Thanh Hải giám đốc công ty CPVT Đất Cảng cho biết, mỗi đầu xe mỗi tháng mất 40 triệu đồng để trả BOT cao tốc Hà Nội – Hải Phòng; xe giường nằm xuất phát từ bến Nước Ngầm đi Hà Tĩnh mất 20 triệu đồng/tháng. Hệ quả là lái xe phải tìm cách trốn trạm, đưa xe chạy vòng vào tỉnh lộ, làm hủy hoại đường nông thôn.

Đối với công tác thu phí: Hiện chưa có quy định chế tài cụ thể xử lý, giám sát công tác thu phí của NĐT. Việc kiểm soát doanh thu đối với các dự án BOT hiện nay chỉ bao gồm: Báo cáo doanh thu hàng tháng, quý, 6 tháng và hàng năm; thanh tra, kiểm tra hàng năm, trong khi một số NĐT thực hiện chưa nghiêm chế độ báo cáo theo quy định. Thực tế đối với các dự án BOT mà Thanh tra Bộ KH&ĐT đã thanh tra thời gian vừa qua, nhiều dự án đã hoàn thành quá 6 tháng (thậm chí có dự án hoàn thành gần 5 năm) nhưng vẫn chưa có dự án nào tiến hành quyết toán.

Dự án BOT Pháp Vân - Cầu Giẽ, thanh tra sau kiến nghị của Bộ Giao thông - vận tải phát hiện liên doanh nhà đầu tư báo cáo sai 500 triệu đồng/mỗi ngày. Đây là thực tế không chấp nhận được bởi mức báo cáo sai này ảnh hưởng lớn đến nguồn thu của dự án, thời gian hoàn vốn.

Việt Nam chưa có cơ chế kiểm tra, kiểm soát quá trình thu phí, vai trò kiểm tra, giám sát của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền còn hạn chế. Đặc biệt, vai trò của Bộ Giao thông - Vận tải trong kiểm tra xác định đúng giá trị công trình đầu tư và xác định lưu lượng phương tiện để xác định mức thu phí và thời gian thu phí còn chưa tốt, PGS.TS. Lê Xuân Trường - Học viện Tài chính nhận xét.

Minh chứng cho điều này là mặc dù dự án đã được Bộ Giao thông - Vận tải kiểm tra, nhưng sau khi kiểm toán, KTNN đã xác định giảm thời gian thu phí của 4 trạm thu phí BOT từ 5 năm đến 14,5 năm, kiến nghị giảm thời gian thu phí trạm Cổ Chiên (Trà Vinh) từ 20 năm xuống còn 5,5 năm.

“Người dân không kêu BOT, họ chỉ kêu vì cơ quan Nhà nước quên nghĩa vụ với người dân”, theo TS. Nguyễn Đức Kiên – Phó chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội. Thực tế đang đặt ra một đòi hỏi: KTNN thực hiện kiểm toán đối với các công trình BOT là một yêu cầu bức thiết. Có kiểm toán sẽ hạn chế lãng phí tài sản công, giảm lạm dụng và hài hòa lợi ích các bên.

“Thủ tướng Chính phủ đã quyết định không tăng phí trong năm 2016, Chủ tịch Quốc hội đã hứa với cử tri sẽ giám sát các dự án BOT, các bộ đã thống nhất tỷ lệ giảm phí BOT trước ngày15/8, Bộ Giao thông - Vận tải đã lắng nghe và điều chỉnh lại kế hoạch triển khai các dự án BOT. Đề nghị các bộ tạo điều kiện cho Kiểm toán Nhà nước thực hiện nguyện vọng của người dân”, ông Bùi Danh Liên có ý kiến.