Minh họa báo chí tạo dấu ấn riêng và đặc sắc

Dù báo chí ngày nay đã có nhiều thay đổi, với hệ thống báo điện tử phát triển mạnh, nhưng những minh họa trên báo chí vẫn có “đất sống” và vẫn tạo được dấu ấn riêng trong lòng độc giả. Sở dĩ có được điều đó, bởi mạch ngầm vẽ minh họa trên báo chí cách mạng đã được nâng niu, nuôi dưỡng qua nhiều năm tháng, nhiều thế hệ những người làm báo cũng như nhiều thế hệ họa sĩ. Từ lâu, trên nhiều tờ báo, nhất là các tờ báo văn nghệ, tranh minh họa đã song hành với những truyện ngắn, bài thơ, tản văn… Thậm chí, một số bài xã luận, bình luận, phê phán cũng có tranh minh họa để góp phần sinh động hơn cho tờ báo.

Tranh minh họa của họa sĩ Phạm Hà Hải

Theo họa sĩ Đỗ Phấn, từ sau hòa bình lập lại 1954, cả nước gần như chỉ có ba tờ báo dùng đến tranh minh họa thường xuyên: Văn nghệ, Văn nghệ quân đội, Thiếu niên tiền phong. Những báo khác thảng hoặc có vài minh họa nhưng không đều và cũng không thu hút được sự quan tâm của giới mỹ thuật. “Ba tờ báo ấy cũng có những họa sĩ gần như độc quyền của mình. Tạp chí Văn nghệ quân đội với những họa sĩ mặc áo lính từ thời Tây Tiến như: Văn Đa, Quang Thọ, Nguyễn Nghiêm cho đến Nguyễn Thụ, Huy Oánh, Vũ Giáng Hương, Ngọc Thọ… Tờ Văn nghệ với những tên tuổi lẫy lừng của hội họa Việt Nam là: Bùi Xuân Phái, Nguyễn Sáng, Văn Cao, Sĩ Ngọc… Tờ Thiếu niên tiền phong với các ông Tạ Thúc Bình, Nguyễn Bích, Mai Long, Tạ Lựu, Huy Toàn… Từ thập niên 70 trở đi các tờ báo lần lượt có thêm những họa sĩ minh họa mới. Văn nghệ quân đội có thêm Trương Hạnh, Trương Hiếu, Huy Toàn, Phạm Học Hải, Phạm Ngọc Sĩ, Tiểu Bạch, Đỗ Phấn… Tờ Thiếu niên tiền phong có thêm Tuấn Dũng, Đoàn Thanh, Đặng Thạc… Tờ Văn nghệ cũng có thêm đội ngũ vẽ minh họa hoàn toàn mới với những tên tuổi giờ đã trở thành quen thuộc Thành Chương, Phạm Minh Hải, Đỗ Dũng, Đỗ Phấn, Công Quốc Hà, Hoàng Hồng Cẩm, Đặng Xuân Hòa, Hà Trí Hiếu…”, họa sĩ Đỗ Phấn nhớ lại.

Dù chỉ là cộng tác với báo chí và ít họa sĩ nào coi việc vẽ minh họa là công việc chính, song dấu ấn của mỗi họa sĩ trên các tranh minh họa khá rõ ràng. Người ta nhìn là nhận ra nét tài hoa của Văn Cao, sự kỹ lưỡng và hoạt bút của Văn Đa… Tương tự như vậy, dấu ấn của họa sĩ Thành Chương thông qua minh họa báo Văn nghệ những năm 80, 90 của thế kỷ 20, thậm chí cả sau này, là rất đậm nét. Và phong cách minh họa mới mẻ, táo bạo của Thành Chương dường như có tác động, hay nói cách khác là “khai đường”, “mở lối” cho một số họa sĩ vẽ minh họa thế hệ sau.

Họa sĩ Thành Chương từng nêu ra quan niệm, mỗi số báo là một cuộc triển lãm. Vì thế, khi nhận lời vẽ minh họa, ông toàn tâm toàn ý và cố gắng “vẽ khác”. Chính quan niệm này, khiến bây giờ, lật lại tuần báo Văn nghệ thấy hàng ngàn tranh minh họa của Thành Chương, đó là một văn bản thứ hai song hành cùng truyện ngắn, thơ, ký của hàng loạt nhà văn tên tuổi.

“Nghề này muốn minh họa hay thì chắc chắn họa sĩ phải vẽ đẹp. Nhưng cũng có rất nhiều họa sĩ vẽ tranh rất đẹp mà minh họa vẫn không hay”, Thành Chương quan niệm.

Thuộc thế hệ sau, họa sĩ Phạm Hà Hải có hơn 15 năm theo đuổi nghiệp vẽ minh họa cho các báo, tạp chí. Họa sĩ nhớ lại lần đầu tiên anh vẽ minh họa là cho tờ Văn nghệ do họa sĩ Thành Chương mời. Phạm Hà Hải cho biết, anh có niềm đam mê vẽ minh họa và có ý thức rất rõ trong việc cộng tác với các cơ quan báo chí. Khi đã nhận lời, anh luôn đúng hẹn, bất kể có bận việc cá nhân như thế nào. “Những nét và mảng khi vẽ minh họa có những liên hệ trong từng giai đoạn tư duy trong sáng tác. Nếu khi bày cả chuỗi 15 năm tôi đã vẽ minh họa sẽ nhận ra những chuyển biến ở đó” - họa sĩ Phạm Hà Hải bày tỏ, đồng thời cho biết, anh có kế hoạch chọn lọc, trưng bày những tranh minh họa yêu thích nhất vào một thời điểm thích hợp.

Từ đầu thế kỷ 21 đến nay, chúng ta chứng kiến sự thay đổi rất mạnh của báo chí truyền thống. Nhiều tờ báo đã phải dừng hoạt động, nhiều tạp chí dừng phát hành báo in. Trong số các tờ báo có mảng văn nghệ cũng ít nhiều biến động, theo đó, các chuyên mục cần đến minh họa của họa sĩ không còn nhiều. Sự phát triển của các thiết bị chụp ảnh và tranh vẽ kỹ thuật số cũng đã khiến vai trò vẽ minh họa của giới họa sĩ ảnh hưởng. Tuy thế, những tờ báo “thuần” văn hóa - văn nghệ vẫn luôn cần sự song hành của các họa sĩ. Đơn cử như báo Văn nghệ, Văn nghệ công an, Thời báo Văn học nghệ thuật, tạp chí Văn nghệ quân đội; hay những tờ báo có ra ấn phẩm cuối tuần, cuối tháng; các tạp chí văn nghệ địa phương, các số chuyên đề văn chương thì “đất” cho tranh minh họa vẫn còn.

Chính vì thế, hiện nay, đội ngũ các họa sĩ vẫn tạo được nét riêng trên các tranh minh họa báo chí. Như họa sĩ Lương Xuân Đoàn, Ngô Xuân Khôi, Phạm Hà Hải, Lê Trí Dũng, Đặng Tiến, Nguyễn Đăng Phú, Vũ Đình Tuấn… vẫn đều đặn xuất hiện và để lại ấn tượng với độc giả…

Dù mỗi người, khi đến với việc vẽ minh họa có mục đích riêng và có quan niệm không hẳn đã trùng khít, nhưng tất cả đều có chung một niềm đam mê. Bằng khả năng của mình, họ đã đồng hành với “văn bản chữ” bằng những bức tranh minh họa, góp phần hấp dẫn độc giả từ cái nhìn đầu tiên, đồng thời góp phần tăng tính thẩm mỹ cho các ấn phẩm báo chí. Bên cạnh đó, ở thời kỳ vật liệu sáng tác phong phú, nhiều họa sĩ còn vẽ minh họa bằng các chất liệu tốt, trên các loại giấy khác nhau để có hiệu quả thẩm mỹ khác nhau…