Mô hình nào cho kinh tế tập thể

	Bổ sung các quan điểm mới về kinh tế tập thể
	Dồn lực hỗ trợ kinh tế tập thể

Nhiều HTX làm ăn hiệu quả tạo việc làm cho nhiều lao động

Ông Lê Đức Thịnh - Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho rằng không nên áp một khuôn mẫu chung cho HTX kiểu mới, cũng không đặt ra vấn đề quy mô to hay nhỏ là tốt mà chấp nhận sự phát triển và đa dạng, để khuyến khích các mô hình hay và mới phát triển.

Xuất hiện nhiều phương thức hợp tác

Phân tích về vấn đề này, Cục trưởng Thịnh lấy ví dụ trong lĩnh vực nông nghiệp mà ông phụ trách cho thấy, mô hình HTX xuất hiện và hoạt động hiệu quả từ Luật HTX 2012 chủ yếu ở những nơi khó khăn như trung du miền núi phía Bắc, Tây Nam bộ, buộc họ “trong cái khó ló cái khôn”, liên kết lại cùng nhau để phát triển kinh tế hàng hóa. Như vậy yếu tố quan trọng đầu tiên để thành lập HTX đó là nông dân phải tự nguyện.

Yếu tố thứ 2 đó chính là những thành viên trong HTX phải tự thiết kế tổ chức của họ về cách thức liên kết… Đây là giai đoạn thứ 2 trong phát triển của HTX mà Việt Nam với việc phát triển HTX theo Luật HTX 2012 hiện đang ở trong giai đoạn này.

Đặc biệt, cùng với sự đa dạng về địa kinh tế, thực tế phát triển cho thấy có rất nhiều phương thức liên kết mà đa số giống với HTX như trong luật, với những mô hình đa dạng theo vùng miền, dịch vụ, yêu cầu sản xuất. Riêng trong lĩnh vực nông nghiệp, ông Thịnh chỉ ra 6 mô hình HTX điển hình.

Mô hình đầu tiên và phổ biến nhất hiện nay là HTX quy mô nhỏ thường 20 - 50 thành viên. Họ tự nguyện liên kết hỗ trợ nhau về kỹ thuật, cùng cây, cùng con, cùng giống.

Mô hình 2 là HTX đảm nhiệm nhiều khâu trong chuỗi giá trị để gia tăng hiệu quả lợi nhuận. Như HTX Xuyên Việt đã khép kín chuỗi giá trị sản phẩm thủy sản của mình từ việc cung cấp con giống, quy trình nuôi, thức ăn đến thu mua sản phẩm cung ứng đến bếp ăn.

Hay như ở những vùng chịu nhiều tác động của biến đổi khí hậu, như Đồng bằng sông Cửu Long xuất hiện mô hình HTX ứng dụng công nghệ cao ứng phó với biến đổi khí hậu. Ở mô hình này HTX hợp tác với các DN công nghệ đưa thiết bị, công nghệ đo đạc quan trắc môi trường, vật tư phân bón thông minh vào sản xuất để hạn chế rủi ro, nâng cao năng suất, bảo vệ môi trường nông nghiệp… Tiếp đó là mô hình HTX phát triển sản phẩm nông sản bản địa với 200 HTX ra đời từ mô hình này để phát triển và tiêu thụ các sản phẩm mang tính bản địa.

Một trong hai mô hình đặc biệt khác được ông Thịnh chỉ ra đó là mô hình tích tụ ruộng đất để ứng dụng công nghệ cao trong sản xuất như HTX Đồng Tâm 3, Bắc Giang. Ở mô hình này, HTX chỉ đặt ra yêu cầu các hộ trong xóm Đồng Tâm 3 cam kết bỏ 14 ha đất vào HTX để lập kế hoạch sản xuất chung đầu tư với 1,5 ha đầu tư nhà lưới, nhà màn, trồng dưa, trồng nho, 12,5 ha đất còn lại trồng rau màu áp dụng quy trình canh tác hữu cơ vi sinh. Hiệu quả từ mô hình này đã đưa thu nhập từ mảnh đất trồng lúa mỗi năm lãi 20 -30 triệu/ha lên từ 1-3 tỷ đồng/ha. Đây được xem là điểm sáng về tập trung ruộng đất xây dựng cánh đồng mẫu lớn.

Tiếp đó là mô hình DN trong cùng chuỗi là thành viên của HTX. Như HTX dịch vụ nông nghiệp Long Thành Phát, Đồng Nai có 28 hộ tham gia và 24 trại gà. Mỗi trại là một đơn vị trại hạch toán độc lập sản xuất độc lập. HTX chỉ đứng ra lập kế hoạch với các thành viên cam kết mỗi ngày xuất khẩu 25.000 con gà/ngày sang Nhật và hỗ trợ thành viên thực hiện chuẩn hóa quy trình nuôi gà. Việc cung ứng đầu vào, đầu ra sản xuất như con giống, thức ăn, chăm sóc phòng dịch giết mổ xuất khẩu do 4 công ty thành viên cung cấp. HTX, DN không bắt nông dân gộp tiền vốn đóng góp như Luật HTX mà trích lại 1kg gà 100 đồng khi bán ra khỏi trại. Mỗi năm nguồn thu này gần 10 tỷ phục vụ hoạt động điều hành HTX.

Kiến tạo môi trường thúc đẩy liên kết

Sự phát triển đa dạng này cho thấy “nếu như dùng luật soi chiếu mà bảo tất cả những anh kia sai, thì chúng ta sẽ kìm hãm phát triển của kinh tế tập thể”, ông Thịnh cho biết và nói thêm rằng, trên thế giới để có thể hỗ trợ các HTX trong giai đoạn này, họ cũng để cho các HTX cùng xây dựng điều lệ, luật chơi riêng tuy nhiên vẫn phải đảm bảo nguyên tắc cơ bản của HTX là tự nguyện liên kết. Còn nếu cứng nhắc theo luật định như thành viên phải góp vốn thì rõ ràng ở mô hình gà Long Thành là chưa đáp ứng. Hay như mô hình HTX Đồng Tâm, cam kết góp đất sử dụng cũng trở thành không đúng quy định.

Nhấn mạnh việc phát triển HTX Việt Nam vẫn trong giai đoạn đầu phát triển với việc các thành viên tìm tòi phương thức để liên kết với nhau, ông Thịnh khuyến nghị: “Trong giai đoạn này chúng ta không nên phán xét mô hình này đúng, cái mô hình kia sai mà hướng tới quản lý mở theo thực tiễn phát triển, cho họ quyền tự lựa chọn phương thức liên kết. Chúng ta chỉ dựa trên nguyên tắc của HTX để tư vấn gợi ý và tạo hành lang pháp lý cho các HTX hoạt động và phát triển”.

Cũng theo ông Thịnh, không nên đặt nặng vấn đề quy mô trong việc phát triển HTX, bởi vẫn biết quy mô lớn nhiều ưu thế, song điều đó còn phụ thuộc vào năng lực quản lý. Hơn thế có nhiều cách để tăng năng lực, thương hiệu và giá trị cho HTX ngoài con đường tăng quy mô.

Ví như HTX sản xuất và thương mại thủy sản Xuyên Việt, hàng năm có rất nhiều thành viên muốn tham gia nhưng HTX không nhận thêm vì khả năng quản lý có hạn, song, HTX Xuyên Việt lại đang phối hợp với nhiều địa phương chuyển giao công nghệ và kinh nghiệm thành lập hợp tác xã nuôi thủy sản khép kín chuỗi và bao tiêu sản phẩm cho các HTX này. Hay như mô hình HTX rau an toàn bản Tự nhiên, thay vì tăng quy mô thành viên để mở rộng năng lực cung ứng hàng hóa, HTX lại xây dựng các tổ hợp tác vệ tinh cùng tham gia.

Từ thực chứng thành công của các HTX phải gắn với chuỗi giá trị, liên kết với DN để phát triển, ông Thịnh kiến nghị miễn hoặc giảm một nửa thuế cho HTX so với DN, hỗ trợ thuế cho DN tham gia cung ứng trong chuỗi. Đồng thời cho phép không tính thuế VAT giữa các HTX với nhau để hỗ trợ giảm chi phí, tăng sức cạnh tranh cho HTX đồng thời khuyến khích các mối liên kết giữa các HTX, HTX với DN.