Mua sắm online bùng nổ, quản lý thị trường đối mặt nhiều thách thức

Thị trường tăng trưởng nóng nhưng vi phạm gia tăng

Mua sắm trực tuyến đã trở thành thói quen của người tiêu dùng, không chỉ ở đô thị mà cả khu vực nông thôn. Theo thông tin từ Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), quy mô thị trường TMĐT Việt Nam năm 2025 dự kiến sẽ vượt mốc 25 tỷ USD, tăng 20% so với năm 2024. Các chuyên gia dự báo thị trường TMĐT sẽ tiếp tục mở rộng với mức tăng trưởng hàng năm từ 18 - 25% và có thể đạt quy mô khoảng 39 tỷ USD trong thời gian gần.

Mua sắm trực tuyến ngày càng phổ biến

Tuy nhiên, sự bùng nổ này cũng khiến vi phạm thương mại trên nền tảng số ngày càng phổ biến. Tình trạng kinh doanh hàng giả, hàng kém chất lượng, quảng cáo sai sự thật, không minh bạch về nguồn gốc hàng hóa... diễn ra phức tạp. Không ít trường hợp người tiêu dùng bị lừa khi mua hàng qua mạng nhưng không biết phản ánh với ai, vì người bán không để lại thông tin cụ thể, không đăng ký kinh doanh và dễ dàng thay đổi danh tính trên mạng.

Đại diện Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước cho biết, không gian mạng là môi trường mở, khó kiểm soát hơn nhiều so với hoạt động thương mại truyền thống. Các đối tượng vi phạm thường lợi dụng tính ẩn danh, thay đổi tài khoản liên tục gây khó khăn cho việc kiểm tra, xử lý.

Nhiều kẻ gian lợi dụng TMĐT để lừa đảo

Theo thống kê từ cơ quan quản lý thị trường (QLTT), trong năm 2024 và những tháng đầu năm 2025, lực lượng QLTT cả nước đã kiểm tra hơn 4.500 vụ việc liên quan đến TMĐT, xử phạt trên 30 tỷ đồng, thu giữ nhiều lô hàng vi phạm về nhãn hiệu, nguồn gốc xuất xứ, tập trung chủ yếu ở các mặt hàng mỹ phẩm, thực phẩm chức năng và thời trang.

Tuy nhiên, đa phần các vụ việc chỉ xử lý được các cá nhân, hộ kinh doanh nhỏ lẻ, trong khi các đường dây cung ứng phía sau rất khó truy vết. Nhiều đối tượng lợi dụng mạng xã hội như Facebook, TikTok, Zalo, hoặc sử dụng website không đăng ký để rao bán hàng hóa. Khi bị phát hiện, họ nhanh chóng xóa dấu vết, chuyển sang tài khoản mới để tiếp tục hoạt động.

Ông Nguyễn Đức Lê, Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước chia sẻ, nhiều vụ việc, lực lượng QLTT không thể xác minh danh tính người bán vì không có địa chỉ, không số điện thoại, không giấy phép. Có trường hợp hàng được gửi từ nước ngoài về qua đường xách tay, tiểu ngạch, không thể truy xuất nguồn gốc.

Dù Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi) đã được Quốc hội thông qua và chính thức có hiệu lực từ ngày 1/7/2024, nhưng việc triển khai vào thực tiễn còn chậm. Luật đã bổ sung một số điểm mới như yêu cầu sàn TMĐT xác minh danh tính người bán, tăng quyền khởi kiện của người tiêu dùng, nhưng các quy định vẫn chủ yếu mang tính hành chính, chưa đủ mạnh để xử lý các vi phạm có tổ chức.

Trong khi đó, nhiều sàn TMĐT lớn vẫn né tránh trách nhiệm bằng cách cho rằng họ chỉ là đơn vị trung gian, không chịu trách nhiệm về chất lượng hàng hóa. Điều này khiến người tiêu dùng gặp khó khăn khi khiếu nại, đòi quyền lợi sau mua hàng.

Hướng đến môi trường thương mại điện tử minh bạch

Trước thực trạng trên, lực lượng QLTT đang đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong giám sát hoạt động thương mại điện tử. Một số đội QLTT địa phương đã thành lập tổ công tác chuyên trách theo dõi hành vi vi phạm trên các nền tảng số, đặc biệt là hoạt động livestream bán hàng.

Cùng với đó, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước đang triển khai xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu TMĐT tích hợp từ các nguồn như thuế, hải quan, dữ liệu doanh nghiệp và dữ liệu dân cư, nhằm tạo ra công cụ giám sát toàn diện hơn. Phân tích dữ liệu lớn (Big Data) được coi là một hướng đi quan trọng để nhận diện các dấu hiệu bất thường, đánh giá ảo, sản phẩm bán dưới giá thị trường…

Tuy nhiên, theo đánh giá của các chuyên gia, việc ứng dụng công nghệ mới chỉ là bước đầu. Để quản lý hiệu quả thị trường TMĐT, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa lực lượng QLTT, công an mạng, hải quan, thuế, cũng như các sàn thương mại điện tử và chính người tiêu dùng.

Người tiêu dùng thông minh

PGS.TS. Ngô Trí Long, chuyên gia kinh tế nhận định, trong bối cảnh TMĐT phát triển nhanh, chính sách quản lý cần chuyển từ bị động xử lý vi phạm sang chủ động phòng ngừa rủi ro. Muốn vậy, cần tăng trách nhiệm liên đới của các sàn TMĐT, bắt buộc minh bạch hóa người bán, cũng như đẩy mạnh công nghệ xác thực hàng hóa. Bên cạnh đó, cùng với hoàn thiện hành lang pháp lý, Việt Nam cần đầu tư mạnh hơn vào hệ thống kiểm tra, giám sát trên nền tảng số, đồng thời nâng cao nhận thức của người tiêu dùng về quyền lợi và cách tự bảo vệ mình trong môi trường mua sắm trực tuyến.

Thương mại điện tử là xu hướng tất yếu, nhưng đi kèm đó là yêu cầu ngày càng cao trong quản lý và bảo vệ người tiêu dùng. Để thị trường phát triển lành mạnh và bền vững, lực lượng QLTT cần được trang bị đầy đủ công cụ, nguồn lực và cơ chế pháp lý phù hợp với thời đại số. Chỉ khi quyền lợi người tiêu dùng được đặt ở vị trí trung tâm, niềm tin vào môi trường mua sắm trực tuyến mới có thể được củng cố.