Ngành mía đường: Tính kỹ bước đi trước ngày mở cửa thị trường

	Ngành mía đường hội nhập ATIGA: Không thể chấp nhận “sự đã rồi”
	Không áp dụng hạn ngạch với đường nhập khẩu từ ASEAN

Theo đó, từ năm 2020 Việt Nam sẽ bỏ hạn ngạch và thuế nhập khẩu đường từ ASEAN chỉ còn từ 0-5% nhằm thực hiện cam kết theo Hiệp định Thương mại hàng hoá ASEAN (ATIGA). Việc chấp nhận tiêu chuẩn kép mà không đi kèm với các biện pháp tự vệ chính đáng được các DN trong ngành ví von là tự mình làm khó mình.

Các quốc gia có sản xuất đường luôn tìm cách kiểm soát chặt chẽ nhằm bảo đảm giá đường ổn định

Vẫn tồn tại biện pháp hạn chế thương mại trá hình

Dẫn các nghiên cứu của Tổ chức mía đường Quốc tế (ISO), đặc điểm nổi bật nhất trong ngành mía đường thế giới hiện nay là giá đường rẻ bất thường do sự thao túng, trợ cấp, thậm chí phá giá đường để hỗ trợ xuất khẩu của các nước xuất khẩu đường. Do đó, các quốc gia có sản xuất đường luôn tìm cách kiểm soát chặt chẽ nhằm bảo đảm giá đường ổn định, bảo đảm lợi ích của người tiêu dùng trong sự cân đối với lợi ích của người trồng mía, DN và đặc biệt ngăn chặn sự xâm lăng của đường nhập khẩu giá rẻ. Ngành mía đường ASEAN cũng không ngoại lệ.

Điển hình là Thái Lan, Philippines và Indonesia chưa bao giờ từ bỏ việc áp dụng các biện pháp hạn chế thương mại trá hình để bảo vệ ngành mía đường của mình. Chính phủ các nước này vẫn đóng vai trò quyết định trong việc trợ giá, bảo vệ chặt chẽ thị trường nội địa và không để đường nhập khẩu được tự do tiêu thụ tại thị trường nội địa.

Cụ thể, Thái Lan sử dụng một phần lợi nhuận bán đường giá cao trong nước làm nguồn trợ cấp để xuất khẩu đường. Trong khi đó, tuy quy định ít nhiều khác nhau, song Indonesia và Philippines đều có chung một phương thức là “khoá đầu vào” của đường nhập khẩu, triệt tiêu nhu cầu tiêu thụ đường nhập khẩu trong nước.

Để thực thi ATIGA, trên danh nghĩa các nước này vẫn cho phép cá nhân, tổ chức và DN được nhập khẩu đường, nhưng không được tự do bán vào thị trường nội địa nếu chưa được sự đồng ý của cơ quan có thẩm quyền, mà sẽ phải nằm chờ tại kho ngoại quan.

Ngoài ra, cả Thái Lan, Indonesia và Philippines đều thiết lập cơ chế quản lý, phân loại đường và chỉ chấp thuận chuyển đường nhập khẩu từ kho ngoại quan vào tiêu thụ trong nước khi nguồn cung đường trong nước bị thiếu hụt, đặc biệt chỉ trong giai đoạn trái vụ thu hoạch và sản xuất mía nhằm đảm bảo ưu tiên tiêu thụ đường nội địa. Hình thức thay thế hạn ngạch nhập khẩu bằng hạn ngạch nội địa như vậy chính là bảo hộ trá hình với hiệu quả bảo hộ hoàn toàn tương tự.

Hành vi bảo hộ trá hình này đã diễn ra công khai, thậm chí được chính các nước trên luật hóa từ nhiều năm trước khi hoàn tất cam kết từ 2015 theo ATIGA. Trong suốt một thời gian dài, các nước ASEAN đã tự do áp dụng đủ hình thức bảo hộ, kể cả hành vi trợ cấp, hạn chế nhập khẩu bị cấm tuyệt đối theo quy định của ATIGA hay WTO.

Kiên trì tuân thủ luật nhưng không chịu thua

Trước thực tế đó, Hiệp hội Mía đường nhấn mạnh, nếu Việt Nam mở cửa theo ATIGA một cách sòng phẳng, loại bỏ hạn ngạch thuế quan và áp dụng mức thuế suất từ 0 – 5% mà không kèm theo bất cứ biện pháp nào, chắc chắn sẽ là cạnh tranh không cân sức với các quốc gia ASEAN. Cơ quan này lưu ý thêm rằng, các DN mía đường không kiến nghị Nhà nước phải thực thi các biện pháp bảo hộ trái với nguyên tắc và thông lệ thương mại quốc tế của ATIGA hay WTO.

Nếu như việc bảo hộ của Thái Lan, Indonesia, Philippines là phù hợp với ngoại lệ theo Điều XX của GATT/WTO hay Điều 8 (Ngoại lệ chung) hay Điều 9 (Ngoại lệ vì lý do an ninh) thì cũng đồng nghĩa Việt Nam có quyền áp dụng các biện pháp tương tự, kể cả áp dụng biện pháp hạn chế phân phối đường nhập khẩu trên thị trường nội địa. Trường hợp các biện pháp này được áp dụng trái với quy định, việc Việt Nam thực thi cam kết một cách nghiêm túc chẳng khác nào tự mình làm phương hại lợi ích chính đáng của mình. Điều này đi ngược lại với phương châm hội nhập kinh tế quốc tế và cạnh tranh bình đẳng mà Đảng và Nhà nước đã và đang nhất quán theo đuổi.

Thực tế cho thấy, kể từ khi bắt đầu hội nhập kinh tế quốc tế vào năm 1995 đến nay, ngoại trừ cam kết với ASEAN, thị trường đường nước ta về cơ bản là đóng cửa với bên ngoài trong khi tất cả các ngành khác, kể cả những ngành cực kỳ nhạy cảm như chăn nuôi, rau quả, sắt thép,… đều đã mở cửa. Các thành viên WTO và đối tác FTA hàng năm chỉ được quyền bán vào Việt Nam một số lượng đường rất nhỏ (khoảng 5-6% tổng tiêu thụ) với mức thuế thấp theo lượng hạn ngạch thuế quan hàng năm. Còn lại, nếu muốn nhập khẩu, DN phải trả thuế nhập khẩu rất cao (lớn hơn hoặc bằng 80%) nên gần như không có ai nhập khẩu đường nếu không được phân bổ hạn ngạch. Đó là chưa kể Chính phủ đã từng một lần xin hoãn thực thi cam kết đối với riêng ngành mía đường, thể hiện sự quan tâm đối với DN và người nông dân.

Mặc dù vậy, theo Bộ Công thương, việc Thái Lan trợ cấp cho ngành mía đường, qua đó vi phạm các cam kết của mình về trợ cấp xuất khẩu trong WTO đã được biết đến từ lâu. Vì vậy, việc mở cửa thị trường đường không có nghĩa là chấp nhận cạnh tranh một cách không công bằng. Việt Nam được phép áp dụng toàn bộ các công cụ phòng vệ được ATIGA cho phép, như biện pháp trợ cấp và tự vệ, để bảo đảm môi trường cạnh tranh công bằng cho ngành mía đường.

Về dài hạn, để đánh được thuế chống trợ cấp, theo quy định của luật pháp Việt Nam, cần có đơn kiện của DN mà cụ thể là của Hiệp hội Mía đường. Trong đơn cần trình bày các thông tin về hình thức trợ cấp, mức độ trợ cấp cũng như tổn thất mà việc trợ cấp này đã gây ra cho ngành mía đường Việt Nam.

Còn trong trường hợp ngành đường chưa kịp chuẩn bị thông tin về các chương trình trợ cấp của Thái Lan thì ta vẫn có quyền sử dụng biện pháp tự vệ trong ngắn hạn để bảo vệ ngành đường. Tuy nhiên, ta không thể sử dụng các biện pháp này khi còn chưa mở cửa cho đường ASEAN, bởi nếu không có nhập khẩu, cả Chính phủ và DN sẽ không thể chứng minh được hàng nhập khẩu đã gia tăng đột ngột ra sao và sự gia tăng đó đã gây ra thiệt hại như thế nào cho mình.