Quỹ khởi nghiệp sáng tạo không được đầu tư chứng khoán

Thời gian qua, nhiều dự án khởi nghiệp sáng tạo của người trẻ nhận được sự quan tâm tài trợ vốn từ các Quỹ khởi nghiệp sáng tạo - Ảnh: TB

Từ 15/9 tới đây, Nghị định 210/2025/NĐ-CP, sửa đổi Nghị định 38/2018/NĐ-CP về Quỹ đầu tư khởi nghiệp sáng tạo (KNST) sẽ chính thức có hiệu lực. Theo đó có hai điểm sửa đổi pháp lý quan trọng, bao gồm: cấm quỹ KNST sử dụng vốn để đầu tư chứng khoán và cho phép quỹ được góp vốn bằng quyền sở hữu trí tuệ, công nghệ, bí quyết kỹ thuật cùng các tài sản vô hình có thể định giá bằng VNĐ.

Cụ thể, theo quy định tại Khoản 3 Điều 1 Nghị định 210/2025/NĐ-CP, công ty quản lý quỹ KNST không được phép đầu tư vào cổ phiếu niêm yết, cổ phiếu đăng ký giao dịch, trái phiếu hay chứng chỉ quỹ theo pháp luật chứng khoán; đồng thời các quỹ cũng bị cấm cho vay thương mại hoặc bảo lãnh các khoản vay thương mại, cũng như đầu tư ngược trở lại vào chính quỹ của mình.

Quy định này được giới chuyên gia đánh giá là nhằm bảo đảm các quỹ KNST giữ đúng bản chất của vốn mạo hiểm; tập trung rót vốn vào các doanh nghiệp sáng tạo giai đoạn đầu, thay vì phân bổ vào các kênh tài chính thanh khoản vốn dễ biến động theo thị trường. Việc cấm đầu tư chứng khoán buộc các quỹ KNST phải triển khai vốn thông qua công cụ vốn mạo hiểm truyền thống như mua cổ phần, trái phiếu chuyển đổi hoặc quyền mua cổ phần, thay vì tận dụng thị trường chứng khoán để quản lý tiền nhàn rỗi.

Nghị định cho phép gửi tiết kiệm kỳ hạn hoặc mua chứng chỉ tiền gửi, song yêu cầu các quyết định này phải được phê duyệt và đảm bảo an toàn tài chính. Điều này vừa tăng tính minh bạch, vừa giảm rủi ro đạo đức trong quản trị, nhưng cũng đặt ra bài toán về khả năng sinh lời khi vốn tạm thời chưa được giải ngân cho dự án khởi nghiệp.

Song song với việc “siết” đầu tư chứng khoán, ở chiều ngược lại, Nghị định 210/2025/NĐ-CP mở rộng nguồn lực huy động cho các mô hình quỹ này khi cho phép góp vốn vào quỹ bằng quyền sở hữu trí tuệ, công nghệ, bí quyết kỹ thuật và các tài sản vô hình khác.

Đây được coi là động thái thúc đẩy thương mại hóa công nghệ, tạo cơ hội cho viện nghiên cứu, trường đại học, nhà sáng lập hoặc chủ sở hữu sáng chế tham gia trực tiếp vào quỹ ngay cả khi chưa có tiền mặt, biến tài sản trí tuệ thành nguồn vốn mạo hiểm.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia việc tiếp nhận tài sản vô hình đặt ra nhiều thách thức. Định giá quyền sở hữu trí tuệ và công nghệ đòi hỏi quy trình thẩm định độc lập với phương pháp chuẩn mực, tránh tình trạng thổi phồng giá trị để thao túng tỷ lệ sở hữu. Tính thanh khoản của các tài sản này cũng là vấn đề, bởi khi quỹ thoái vốn hoặc giải thể, việc chuyển đổi tài sản trí tuệ thành tiền mặt có thể phức tạp và kéo dài.

Ngoài ra, rủi ro pháp lý liên quan đến quyền sở hữu, tranh chấp hoặc hạn chế sử dụng đòi hỏi phải có quy định kiểm tra, xác nhận và bảo đảm pháp lý rõ ràng. Giới hạn tỷ lệ vốn góp bằng tài sản vô hình, cùng cơ chế xử lý tranh chấp, là những yếu tố được các chuyên gia khuyến nghị đưa vào văn bản hướng dẫn thi hành.

Theo ghi nhận đến cuối năm 2024, Việt Nam có hơn 4.000 startup, trong đó có 2 “kỳ lân” và 11 doanh nghiệp được định giá trên 100 triệu USD. Cả nước hiện có hơn 1.400 tổ chức hỗ trợ, 208 quỹ đầu tư mạo hiểm, 35 vườn ươm, 79 trung tâm khởi nghiệp và khoảng 170 trường đại học tham gia vào hệ sinh thái này.

Dữ liệu từ Hiệp hội Đầu tư Mạo hiểm và Vốn tư nhân Việt Nam (VPCA) cho thấy tổng giá trị đầu tư mạo hiểm và vốn tư nhân vào Việt Nam năm 2024 đạt khoảng 2,3 tỷ USD qua 141 thương vụ, giảm 35% so với năm 2023 nhưng số lượng giao dịch vẫn ổn định, đặc biệt ở nhóm thương vụ giai đoạn đầu.

Trong 6 tháng đầu năm 2025, theo báo cáo của Tracxn (nền tảng cơ sở dữ liệu và phân tích thị trường trụ sở tại Ấn Độ), sự thận trọng của nhà đầu tư gia tăng rõ rệt. Toàn thị trường chỉ ghi nhận 33 triệu USD được rót vào 4 vòng gọi vốn, giảm hơn 20% so với cùng kỳ năm trước. Tuy nhiên, Bain & Company dự báo triển vọng đầu tư mạo hiểm tại Việt Nam vẫn tích cực trong dài hạn.

“Dòng vốn đầu tư vào startup Việt Nam sẽ tăng trưởng mạnh, có thể đạt mức tăng lũy kế 83% giai đoạn 2025-2030 nhờ nền tảng kinh tế vĩ mô ổn định và tiềm năng công nghệ đang được khai thác” - Bain & Company nhận định.