Thị trường trái phiếu doanh nghiệp: Hoàn thiện để tiệm cận với chuẩn mực quốc tế

Đặc biệt mới đây, Bộ Tài chính đã khai trương Hệ thống giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ thuộc Sàn giao dịch chứng khoán Hà Nội (HNX), tạo “sân chơi” để giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ minh bạch, an toàn, lành mạnh, tiếp sức và tăng niềm tin cho thị trường, nhất là nhà đầu tư cá nhân.

Công ty chứng khoán Rồng Việt cho biết, trong 9 tháng đầu năm và dự báo cho cả năm 2023, giá trị trái phiếu mua lại trước hạn tăng gần 40% so với cùng kỳ 2022. Bên cạnh đó là sự dịch chuyển thị phần cùng tỷ lệ trái phiếu có tài sản bảo đảm và lãi suất tăng so với năm ngoái. Theo báo cáo tổng quan về tình hình phát hành trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ do HNX công bố, tính đến đầu tháng 9/2023, có hơn 122 ngàn tỷ đồng trái phiếu doanh nghiệp được phát hành riêng lẻ (nhiều nhất là vào tháng 8, với gần 53,2 ngàn tỷ đồng). Trong đó, trái phiếu của các doanh nghiệp đại chúng được phát hành nhiều nhất, với hơn 55 ngàn tỷ đồng. Giá trị trái phiếu của doanh nghiệp đại chúng đạt gần 25,5 ngàn tỷ đồng. Trong khi các công ty trách nhiệm hữu hạn là gần 42 ngàn tỷ đồng.

Hệ thống giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ tạo “sân chơi” để giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ minh bạch, an toàn, lành mạnh, tiếp sức và tăng niềm tin cho thị trường

Tuy nhiên, giá trị trái phiếu doanh nghiệp phát hành trong năm 2023 giảm sâu 60% so với cùng kỳ. Giá trị phát hành của nhóm doanh nghiệp đại chúng và chưa đại chúng đồng loạt giảm mạnh; chỉ nhóm công ty trách nhiệm hữu hạn là tăng mạnh tới 70%. Trong 9 tháng đầu năm 2023, nhóm các tổ chức tín dụng và bất động sản chiếm phần lớn giá trị huy động từ trái phiếu, đạt lần lượt 48,7 ngàn tỷ đồng và 57 ngàn tỷ đồng, tương ứng giảm 62% và 37% so với cùng kỳ. Trong đó, ngân hàng vẫn là nhà đầu tư mua trái phiếu doanh nghiệp lớn nhất trên thị trường sơ cấp.

Đáng chú ý, giá trị trái phiếu doanh nghiệp mua lại trước hạn năm nay tăng khá mạnh so với cùng kỳ. Trong đó, các CTCP đại chúng mua lại gần 99 ngàn tỷ đồng tăng gần 61% so với cùng kỳ. Nhóm doanh nghiệp chưa đại chúng mua lại hơn 54 ngàn tỷ đồng, tăng 16%. Nhóm công ty trách nhiệm hữu hạn mua 12,3 ngàn tỷ đồng, tăng 13%.

Sự sụt giảm nêu trên ứng với những biến động trên thị trường trái phiếu trong 2 năm vừa qua. Trên thực tế, sau giai đoạn tăng trưởng nóng từ 2018 - 2022, thị trường đã bộc lộ nhiều khó khăn, thậm chí đã “đóng băng” trong nửa cuối năm 2022. Diễn biến những tháng đầu năm 2023 cho thấy nhà đầu tư dường như vẫn chưa sẵn sàng quay lại thị trường.

Ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch HoREA cho rằng, Nghị định số 08/2023/NĐ-CP đã có bước “chạy đà” rất tốt trong thời gian qua và bước đầu đã phát huy tác dụng, tháo gỡ phần nào khó khăn cho thị trường trái phiếu doanh nghiệp và chắc chắn sẽ tiếp tục phát huy tác dụng trong quý IV/2023 là giai đoạn cao điểm đáo hạn trái phiếu của cả năm 2023 với tổng giá trị lên đến 65.500 tỷ đồng (không tính các lô trái phiếu đã giãn, hoãn), trong đó có gần 80% là trái phiếu của doanh nghiệp bất động sản. Sang năm 2024, giá trị trái phiếu doanh nghiệp đáo hạn sẽ lên đến 329.500 tỷ đồng là năm cao điểm nhất trong 3 năm gần đây.

“Để từng bước xây dựng, hoàn thiện thị trường trái phiếu doanh nghiệp dần tiệm cận với các chuẩn mực quốc tế, trong đó có hoạt động phát hành trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ, như việc xác định tư cách nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp là cá nhân hoặc phải có kết quả xếp hạng tín nhiệm đối với doanh nghiệp phát hành trái phiếu, thì cần phải có thời gian và một quá trình chuyển đổi phù hợp. Nhưng theo Nghị định số 08/2023/NĐ-CP, việc tạm ngưng các quy định về việc xác định tư cách nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp là cá nhân, quy định về thời gian phân phối trái phiếu của từng đợt phát hành, quy định về kết quả xếp hạng tín nhiệm đối với doanh nghiệp phát hành trái phiếu chỉ có hiệu lực đến hết ngày 31/12/2023. Vì thế rất cần phải gia hạn hiệu lực để phù hợp với tình hình thực tiễn hiện nay”, ông Châu phân tích.

Đồng tình với quan điểm này, một số chuyên gia tài chính cho rằng, nếu không gia hạn hiệu lực thì hoạt động phát hành trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ từ đầu năm 2024 có thể sẽ gặp khó khăn, vướng mắc do nhiều doanh nghiệp phát hành trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ và nhà đầu tư trái phiếu là cá nhân có thể chưa thể đáp ứng được các điều kiện quy định về việc xác định tư cách nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp là cá nhân. Bởi lẽ hiện nay, thị trường chứng khoán cũng còn khó khăn và năng lực tài chính của không ít nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp đang bị suy giảm.

Ngoài ra, Nghị định có quy định về kết quả xếp hạng tín nhiệm đối với doanh nghiệp phát hành trái phiếu, trong khi hiện nay, cả nước có quá ít doanh nghiệp tư vấn đánh giá xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp. Vậy nên trước tiên, cần xây dựng hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, tạo điều kiện để phát triển nhiều doanh nghiệp tư vấn đánh giá xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp đạt tiêu chuẩn… Có như vậy, thị trường trái phiếu của Việt Nam dần dần sẽ tiệm cận hơn với thông lệ quốc tế.