Thổ Nhĩ Kỳ sau vụ 15/7

Cùng với việc sa thải hoặc bắt giữ gần 20.000 binh lính, cảnh sát, thẩm phán và công tố viên, Phó Thủ tướng Mehmet Simsek khẳng định Chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ sẽ thực hiện "tất cả các biện pháp cần thiết" sau khi thảo luận với Ngân hàng trung ương và Bộ Tài chính.

Người dân Thổ Nhĩ Kỳ tuần hành ủng hộ Tổng thống Erdogan ở thành phố Instanbul

Những hệ lụy sau đảo chính

Ngay lúc này, chưa thể biết được thực hư câu chuyện xảy ra đêm 15/7 vừa qua ở Thổ Nhĩ Kỳ song người ta có thể cảm nhận tức thì những hậu quả nghiêm trọng của nó trong đời sống xã hội, nền kinh tế cũng như chính trường quốc gia thành viên Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) này.

Bài viết trên trang mạng "National Interests" cho rằng, Thổ Nhĩ Kỳ đang phải đương đầu với những thách thức nảy sinh từ những chính sách của ông Erdogan - sự bất ổn về chính trị và kinh tế, cuộc chiến tranh được khuấy động lại với Đảng Công nhân người Kurd (PKK) cũng như các vụ tấn công khủng bố của tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng.

Tình hình bất ổn chính trị tại Thổ Nhĩ Kỳ leo thang chắc chắn sẽ gây áp lực không nhỏ đến tâm lý của các nhà đầu tư nước ngoài, vốn có niềm tin khá mong manh về tình hình kinh tế nước này.

Diễn biến này làm trầm trọng thêm bức tranh kinh tế vốn luôn làm “đau đầu” Ankara. Một mối lo dai dẳng là tình hình thâm hụt tài khoản vãng lai đã vượt 32 tỷ USD trong năm 2015, tương đương khoảng 4,5% GDP của nước này.

Kinh tế Thổ Nhĩ Kỳ phụ thuộc khá nhiều vào nhập khẩu để đáp ứng nhu cầu tiêu thụ năng lượng đang gia tăng, và chủ yếu dựa vào du lịch cũng như dòng vốn đầu tư chảy vào thị trường chứng khoán và trái phiếu.

Giới quan sát đánh giá bất ổn chính trị sẽ tác động tiêu cực đến ngành du lịch, đồng thời châm ngòi cho dòng vốn chảy ra khỏi nước này. Một số nhà kinh tế dự đoán doanh thu của "ngành công nghiệp không khói" Thổ Nhĩ Kỳ sẽ sụt giảm 25% trong năm nay, với thiệt hại ước tương đương 8 tỷ USD.

Bộ Ngoại giao Canada và Mỹ mới đây khuyến cáo công dân nước họ không đi du lịch Thổ Nhĩ Kỳ trong thời điểm này. Chính phủ Mỹ đã tạm ngừng tất cả các chuyến bay đến Thổ Nhĩ Kỳ cũng như cấm tất cả các hãng hàng không thực hiện các chuyến bay từ Thổ Nhĩ Kỳ vào Mỹ, do những bất ổn sau vụ đảo chính kể trên.

Đồng lira của Thổ Nhĩ Kỳ đã mất gần 5% so với USD trong phiên giao dịch cuối ngày 15/7 – mức giảm mạnh nhất theo ngày kể từ cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008. Kể từ đầu năm đến nay, đồng lira đã giảm 3,4%, trong khi đồng nội tệ của các nền kinh tế mới nổi khác đều chuyển biến theo hướng tích cực.

Sau vụ đảo chính bất thành, tuyến trung chuyển dầu mỏ đi qua eo biển Bosphorus tại thành phố Istanbul đã hoạt động trở lại sau nhiều giờ bị đóng cửa hôm 16/7. Bosphorus, nối biển Đen với Địa Trung Hải, là một trong những eo biển quan trọng nhất thế giới trong việc trung chuyển dầu mỏ.

Theo thống kê, khoảng 3% nguồn cung dầu mỏ thế giới được vận chuyển qua eo biển này và chủ yếu là từ Nga và biển Caspi. Ngũ cốc của Nga và Kazakhstan cũng được vận chuyển qua Bosphorus để cung cấp cho thị trường thế giới.

Bên cạnh vai trò trung chuyển dầu mỏ, Thổ Nhĩ Kỳ cũng là một quốc gia tiêu thụ mặt hàng này khá quan trọng. Ankara là một trong năm nhà tiêu thụ khí đốt hàng đầu châu Âu. Sản lượng các sản phẩm lọc dầu của nước này đạt gần 1 triệu thùng/ngày, và quốc gia này đứng trong top bảy quốc gia tiêu thụ chế phẩm dầu mỏ nhiều nhất châu Âu.

Ổn định thị trường và an ninh

Thổ Nhĩ Kỳ chủ yếu nhập khẩu “vàng đen” từ Iraq, Iran và Nga, còn khí đốt chủ yếu của Nga, Azerbaijan và Iran. Mặt khác, Thổ Nhĩ Kỳ còn là nhà nhập khẩu lúa mỳ Nga lớn thứ hai, đứng sau Ai Cập. Nước này nhập khẩu 3 triệu tấn lúa mỳ của Nga chỉ trong giai đoạn từ tháng 7/2015 đến tháng 5/2016.

Thổ Nhĩ Kỳ cũng nhập khẩu lúa mạch và ngô qua các cảng của Nga bên bờ biển Đen. Quốc gia này cũng là một trong 10 thị trường vàng lớn nhất thế giới, với nhu cầu kim loại quý này đạt 72 tấn (tương đương 3 tỷ USD) trong năm 2015, theo Hội đồng Vàng Thế giới (WGC).

Ngân hàng Trung ương Thổ Nhĩ Kỳ ngày 17/7 thông báo không tính phí các giao dịch hàng ngày và sẽ cung cấp khả năng thanh khoản không giới hạn cho các ngân hàng để duy trì sự ổn định của thị trường tài chính. Ngoài ra, trong một động thái can thiệp mới nhất, Ngân hàng trung ương nước này ngày 19/7 cũng đã cắt giảm lãi suất tháng thứ năm liên tiếp xuống còn 8,75% từ mức 9%.

Trước đó, 8 trong 19 nhà kinh tế tham gia cuộc thăm dò ý kiến của hãng tin Reuters đã dự đoán ngân hàng này sẽ cắt giảm lãi suất thêm 25 điểm cơ bản (0,25 điểm phần trăm), và sáu nhà kinh tế khác dự kiến mức cắt giảm 50 điểm cơ bản (0,5 điểm phần trăm).

Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Tayyip Erdogan, người nghiêng về mô hình tăng trưởng dựa trên tiêu thụ, có quan điểm cho rằng việc để chi phí cho vay cao đồng nghĩa với việc chính phủ không giữ tín nhiệm.

Sự ổn định của Thổ Nhĩ Kỳ có ý nghĩa sống còn đối với cấu trúc an ninh châu Âu và Trung Đông vì Ankara trực tiếp gánh vác trách nhiệm giải quyết làn sóng người di cư từ Syria tràn sang trước khi tìm đường vào châu Âu. Đây cũng là nơi các máy bay chiến đấu của đồng minh xuất kích trong những "phi vụ" tiêu diệt IS ở Syria và Iraq.

Viện Nghiên cứu Hoàng gia Anh về quốc phòng - an ninh (RUSI) kết luận rằng đến thời điểm này có thể khẳng định cuộc đảo chính quân sự không làm thay đổi bất cứ thỏa thuận hợp tác nào giữa Thổ Nhĩ Kỳ với đồng minh. Tuy nhiên, giới hoạch định chính sách phương Tây cần sẵn sàng cho những kịch bản xấu nhất có thể xảy ra khi Thổ Nhĩ Kỳ lâm vào khủng hoảng chính trị.