Thuế tiêu thụ đặc biệt đối với nước giải khát có đường: Vì sao một số nước đã bãi bỏ?

Nghiên cứu ở nhiều quốc gia đã áp dụng cho thấy rằng chính sách thuế này là không đạt hiệu quả trong việc làm giảm tỷ lệ thừa cân, béo phì hay điều chỉnh hành vi người tiêu dùng do hiệu ứng hàng hóa thay thế, trong khi lại mang đến các tác động tiêu cực tới nền kinh tế và việc làm.

Đầu năm 2023, Tổ chức Y tế thế giới đã cập nhật danh sách các can thiệp hiệu quả nhất về mặt chi phí để giải quyết các bệnh không lây nhiễm (Best Buys) tuy nhiên biện pháp áp thuế lên đồ uống có đường vẫn không nằm trong danh sách các biện pháp can thiệp hiệu quả nhất này.

Tại nhiều nước áp thuế TTĐB tỷ lệ thừa cân béo phì vẫn tiếp tục gia tăng

Chi-lê, Mexico, Ấn Độ, Bỉ, Phần Lan, Latvia và Brunei là những ví dụ điển hình. Theo thống kê của Liên đoàn Béo phì thế giới, Chi-lê đã áp thuế TTĐB đối với nước giải khát có đường từ năm 2014 nhưng đến năm 2016-2017 tỷ lệ thừa cân béo phì tại nước này vẫn gia tăng liên tục từ 19,2% lên 30,3% đối với nam giới và từ 30,7% lên 38,4% đối với nữ giới.

Nguồn: European Journal of Public Health

Tương tự, tại Mexico sau 2 năm áp thuế, lượng tiêu thụ đồ uống có đường ở Mexico có xu hướng tăng trở lại ở mức 1,6% so với trước thời điểm áp thuế, cho thấy đây là sản phẩm có độ co giãn của cầu thấp, dẫn tới lượng tiêu thụ ít bị tác động bởi yếu tố tăng giá, đồng thời tỷ lệ TCBP ở cả người lớn và trẻ em nước này vẫn gia tăng liên tục trong giai đoạn 2012 - 2021, nam giới tăng lên 70%; nữ tăng lên 75%; trẻ em tăng nhanh nhất từ 35% lên 43%.

Tại một số bang của Mỹ như thành phố Berkerley, bang California, Mỹ, việc đánh thuế thậm chí khiến lượng calories mà người dân nạp vào cơ thể tăng lên trung bình 26 calories mỗi ngày theo nghiên cứu được công bố trên tạp chí PLOS Medicine. Cụ thể, lượng calories nạp vào từ các mặt hàng nước giải khát bị đánh thuế giảm nhẹ trung bình 6 calories mỗi ngày, từ 45 kcal/ngày xuống 39 kcal/ngày. Trái lại, lượng calories nạp vào từ các sản phẩm đồ uống không bị đánh thuế lại tăng trung bình 32 calories mỗi ngày, từ 116 kcal/ngày lên đến 145 kcal/ngày.

Một số nước đã bãi bỏ thuế TTĐB với nước giải khát có đường vì tác động tiêu cực lên kinh tế và việc làm địa phương

Nghiên cứu do Ủy ban Châu Âu tiến hành chỉ ra rằng việc đánh thuế thức ăn hay đồ uống nhiều chất béo, đường hay muối tại một số quốc gia Liên minh Châu Âu dẫn đến sự gia tăng về chi phí quản trị, tình trạng thiếu việc làm tại một số quốc gia, chi phí lương thực tăng cao, đồng thời không đem lại sự cải thiện rõ rệt nào về sức khoẻ cộng đồng. Đan Mạch là ví dụ điển hình. Đan Mạch đã nước tiên phong áp thuế đồ uống có đường tại Châu Âu từ những năm 1930.

Sau một thời gian dài áp dụng cũng không nhận thấy tính hiệu quả, chính phủ Đan Mạch đã phải loại bỏ dần theo hai giai đoạn, với mức giảm 50% kể từ ngày 1 tháng 7 năm 2013 và loại bỏ hoàn toàn kể từ ngày 01 tháng 01 năm 2014. Lý do Chính phủ Đan Mạch bãi bỏ là nhằm tạo điều kiện cho tăng trưởng kinh tế và tạo việc làm. Mặc dù đã bãi bỏ chính sách thuế này, tỉ lệ béo phì ở nước này được duy trì ở mức độ phù hợp. Một số bang của Mỹ cũng đã bãi bỏ chính sách này sau một thời gian ngắn khi vừa thông qua. Ví dụ chính quyền quận Cook bang Illinois đã bãi bỏ sắc thuế này sau chưa đầy một năm kể từ khi thông qua. Bang California thậm chí đã thông qua dự luật ngăn chặn bất cứ thành phố trực thuộc nào thông qua việc áp thuế đối với đồ uống hay thực phẩm trong vòng 12 năm tới kể từ tháng 6 năm 2018.

Hiện nay nhiều quốc gia trên thế giới đã bãi bỏ thuế TTĐB đối với các sản phẩm đồ uống có đường do không có tác dụng ngăn ngừa tăng cân béo phì ở người dân

Lý do nhiều nước không áp dụng chính sách thuế đối với nước giải khát có đường

Nhật Bản đã xây dựng hai bộ luật Shuku Iku và Metabo, trong đó quy định quá trình xây dựng thực đơn lành mạnh trong các trường học và thực hiện các bài giảng về dinh dưỡng cho học sinh. Bộ luật này cũng yêu cầu các công ty phải có thời gian nghỉ giữa giờ để nhân viên tập thể dục, đồng thời khuyến khích nhân viên tham gia hoạt động thể chất sau giờ làm việc.

Tại Singapore, 11% người dân Singapore mắc bệnh béo phì, 30% trong số họ thừa cân, 10% mắc bệnh tiểu đường và tỉ lệ này đang có chiều hướng gia tăng. Tuy nhiên, chính phủ Singapore không lựa chọn áp dụng biện pháp đánh thuế đối với nước giải khát có đường vì không coi đó là một biện pháp hiệu quả để giải quyết các vấn đề sức khỏe cộng đồng. Thay vào đó, một cách tiếp cận toàn diện hơn đã được áp dụng, bao gồm việc tăng cường hoạt động thể chất cũng như các biện pháp giáo dục cộng đồng về chế độ ăn uống lành mạnh và cân bằng.