Trông chờ giải pháp "trị" nợ BHXH

Người lao động thiệt thòi

Đơn cử, Công ty CP Lilama 3 nợ gần 44 tỷ đồng kéo dài gần 120 tháng; Công ty TNHH May mặc Xuất khẩu VIT Garment nợ gần 36 tỷ đồng trong hơn 36 tháng; Công ty CP Xây dựng giao thông và Thương mại 124 nợ hơn 13,9 tỷ đồng trong 159 tháng; Công ty CP 116 - Cienco1 nợ tiền hơn 19,5 tỷ đồng trong 168 tháng...

Thu hồi nợ BHXH tại các doanh nghiệp còn hoạt động đã khó, thu hồi nợ BHXH để chi trả quyền lợi cho người lao động tại các doanh nghiệp đã giải thể, phá sản, chủ bỏ trốn, hoặc không hoạt động tại địa chỉ đăng ký còn khó hơn. Bà Đặng Thị Hiền (trú phường Trần Phú, TP. Quảng Ngãi) chia sẻ, bà đã gắn bó và làm việc tại chi nhánh Công ty Xây dựng Công trình giao thông 586 - Xí nghiệp Xây dựng công trình hơn 16 năm, nhưng bà chỉ được đóng BHXH 9 năm và có 7 năm bị đứt quãng. Bà có mong muốn được hưởng BHXH một lần nhưng được cơ quan BHXH trả lời chưa thể giải quyết do công ty còn nợ BHXH.

Theo thống kê của BHXH Việt Nam, đến hết năm 2022, cả nước có 2,79 triệu lao động bị doanh nghiệp nợ đóng BHXH từ 1 tháng trở lên. Trong đó, hơn 2,13 triệu lao động bị chậm đóng BHXH từ 1 tháng đến dưới 3 tháng, 440.800 người bị nợ đóng từ 3 tháng trở lên và gần 213.400 người bị "treo" sổ tại các doanh nghiệp đã giải thể, ngừng hoạt động, nợ BHXH khó thu hồi.

Để giải quyết tình trạng này, một số tỉnh, thành đã lập đoàn thanh tra liên ngành, thực hiện cao điểm thanh kiểm tra xử lý các vi phạm về BHXH của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội. Tuy nhiên, các đoàn thanh tra cũng gặp rất nhiều khó khăn trong việc kiểm tra, phát hiện và xử lý các doanh nghiệp nợ đóng BHXH. Mới đây, Đoàn thanh tra liên ngành của Hà Nội phát hiện có doanh nghiệp nợ BHXH từ 2017 đến nay với số tiền là 700 triệu đồng, thay vì hợp tác thì chủ doanh nghiệp đã không phối hợp, bỏ đi nơi khác.

Cần sớm ban hành cơ chế đặc thù giải quyết quyền lợi cho người lao động

Mong mỏi giải pháp dứt điểm

Trong chương trình Kỳ họp thứ 6, Quốc hội khóa XV, liên quan đến dự thảo Luật BHXH (sửa đổi), đại biểu Nguyễn Thanh Hải - Đoàn ĐBQH tỉnh Thừa Thiên - Huế cho rằng, đóng BHXH chiếm đến 20-25% chi phí của doanh nghiệp, là con số khá lớn nên nhiều doanh nghiệp lách luật để né đóng BHXH bằng nhiều cách. Bên cạnh đó, xử lý trách nhiệm hình sự là rất ít, chủ yếu xử lý pháp nhân mà chưa có cá nhân bị xử lý. Do đó, cần có quy định chặt chẽ chế tài xử lý, cần mạnh hơn nữa và ngăn chặn ngay từ đầu để giảm tối thiểu tình trạng người sử dụng lao động trốn đóng, chậm đóng, chiếm dụng tiền đóng BHXH của người lao động.

Trước hiện trạng đó, một số giải pháp “mạnh tay” đã được các chuyên gia đề xuất. Đối với các trường hợp doanh nghiệp nợ BHXH trên 12 tháng, có thể áp dụng hình thức cấm xuất cảnh đối với người đứng đầu doanh nghiệp; không cho được đấu thầu những dự án đầu tư công; tăng cường trách nhiệm giám sát của các tổ chức, cá nhân liên quan và đẩy mạnh các biện pháp thanh tra, kiểm tra, xử phạt người vi phạm; công khai danh sách nợ, phối hợp với lực lượng công an để xử lý theo quy định của pháp luật; bổ sung thẩm quyền của tổ chức công đoàn được khởi kiện doanh nghiệp khi để xảy ra nợ BHXH từ 6 tháng trở lên…

Bên cạnh việc xử lý hành vi vi phạm, các chuyên gia cũng cho rằng, trong bối cảnh nền kinh tế khó khăn hiện nay, cũng rất cần những giải pháp đồng hành, hỗ trợ doanh nghiệp thực hiện nghĩa vụ này như kết nối giao thương để mở rộng thị trường. Ngoài ra, hiện có một số ý kiến đề xuất, tiếp tục đẩy mạnh chương trình cho vay người sử dụng lao động, trả lương ngừng việc và phục hồi sản xuất kinh doanh do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19… để doanh nghiệp có đơn hàng, có doanh thu, lợi nhuận để sớm chi trả nợ BHXH.

Đối với các khoản nợ BHXH khó thu hồi, ông Trần Đình Liệu, Phó tổng giám đốc BHXH Việt Nam cho rằng, tiền nợ BHXH, BHTN khó có khả năng thu hồi từ năm 2021 về trước, nên cho phép xóa lãi chậm nộp (khoảng 914 tỷ đồng). Với tiền nợ gốc hơn 2,2 nghìn tỷ đồng, cơ quan này đề xuất dùng nguồn kết dư quỹ BHTN để trả. Do quỹ BHTN cũng hình thành từ tiền công của người lao động, nếu dùng quỹ này trả nợ thì vẫn đảm bảo nguyên tắc đóng - hưởng và kết dư quỹ BHTN đủ lớn để đảm bảo an toàn.

Tuy nhiên, ông Nguyễn Duy Cường, Vụ phó Vụ Bảo hiểm xã hội (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội), đại diện ban soạn thảo Luật BHXH sửa đổi chia sẻ, mục tiêu của đầu tư quỹ BHXH nhằm điều chỉnh lương đóng lương hưu cho người lao động, nên dự thảo không đề cập đến việc dùng tiền để hỗ trợ người lao động bị nợ BHXH. Trên thế giới cũng rất ít quốc gia dùng quỹ này để hỗ trợ người bị nợ BHXH.